Tusk: aby wyprowadzić Polskę z UE wystarczy jedno głosowanie, zwykłą większością. Przesadza?

Aby zweryfikować ostrzeżenie Donalda Tuska przed banalnie prostym polexitem OKO.press zagląda do Konstytucji i ustawy o umowach międzynarodowych. Dopytujemy też współtwórców Konstytucji RP Aleksandra Kwaśniewskiego i Ryszarda Kalisza, jak mógł powstać tak "delikatny zapis".

Czas zmienić Konstytucję. Bo "wężowa polityka" PiS wyprowadzi nas z UE

To był kluczowy wątek przemówienia Tuska w Płońsku (tutaj nasza analiza, a tutaj pełen zapis "słowo w słowo"). Tusk oskarżył Kaczyńskiego o prowadzenie "wężowej polityki" twierdząc, że polskie władze "testowały przez ostatnich kilka tygodni niezwykle intensywnie, ile mogą się jeszcze posunąć w tej strategii wyprowadzania Polski z UE".

Żarliwie zapewniał: "PiS i Kaczyński chcą wyprowadzić Polskę z Unii Europejskiej. Ja to wiem. Mnie się to nie wydaje. Byłem świadkiem, uczestnikiem rozmów wiele, wiele lat temu, w których ta niechęć do naszego członkostwa w UE była wręcz manifestacyjna, w rozmowach tajnych, kuluarowych, prywatnych, w cztery oczy i publicznych (...) Polska jest dzisiaj na granicy UE w sensie dosłownym i politycznym".

Aby podkreślić, jak groźna jest sytuacja alarmował:

Dodał, że aby przegłosować wyjście Polski z UE "nawet Kukiza do tego nie potrzebują, jeśli ten przez roztargnienie znowu wstrzyma się od głosu, albo zagłosuje inaczej niż pomyślał". Chodzi o to, że przy głosowaniu zwykłą większością głosów, głosy wstrzymujące się lub nieważne działają na korzyść głosowania za ustawą.

Przewodniczący Platformy Obywatelskiej zaszachował PiS propozycją zmiany Konstytucji RP: "Jest taki art. 90, gdzie powinniśmy zapisać, że z UE można wyjść, jeśli będzie przynajmniej taka większość parlamentarna, jak była wtedy, kiedy wchodziliśmy do UE, a więc dwie trzecie".

Władze PiS musiały przestraszyć się deklaracji Tuska, bo zareagowały ugodowo. Zamiast zwyczajowego odsądzania lidera PO od czci i wiary, premier Morawiecki oznajmił, że "pomijając propagandowy aspekt tego zagajenia, jesteśmy w stanie podjąć rzeczową dyskusję na ten temat". Władze chcą w ten sposób zaprzeczyć narracji, że dążą do polexitu.

Sprawdzimy teraz, co o wystąpieniu z UE mówi Konstytucja RP i ustawa o umowach międzynarodowych. I zapytamy współtwórców Konstytucji z 1997 roku o to, jak doszło do stworzenia takich zapisów.

I konstytucja, i ustawa: wypowiedzenie wymaga "zgody wyrażonej w ustawie"

Zapisy Konstytucji RP w kwestii umów międzynarodowych (art. 89), a zwłaszcza umów o zasadniczym znaczeniu, w których Polska przekazuje "organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90) cechuje

Na mocy konstytucji akcesja 2004 roku wymagała obligatoryjnie przyjęcia "ustawy, dla której potrzeba większości 2/3 Sejmu oraz 2/3 Senatu w obecności co najmniej połowy posłów i senatorów".

Można też było przeprowadzić ogólnopolskie referendum i Sejm zdecydował się na to dodatkowe zabezpieczenie. 7-8 czerwca 2003 roku aż 77 proc. głosujących opowiedziało się za przystąpieniem do UE.

Uderzające, że art. 90, który opisuje niezwykle poważną decyzję Polski oddania części kompetencji w ręce organizacji lub organu międzynarodowego, skupia się wyłącznie nad tym, jak zawrzeć umowę, ale w ogóle nie opisuje, jak ją odwołać, czyli jak wystąpić np. z Unii Europejskiej.

W tej sytuacji pozostaje tylko zapis z art. 89: "Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie".

Przed szybką ścieżką wyjścia z UE nie chroni też znowelizowana w 2010 roku - a więc za czasów rządów koalicji PO-PSL - ustawa o umowach międzynarodowych. W art. 22a poświęconym wystąpieniu z Unii Europejskiej stwierdza ona, że "przedłożenie Prezydentowi RP projektu decyzji o wystąpieniu z Unii Europejskiej jest dokonywane po uzyskaniu zgody wyrażonej w ustawie".

I w Konstytucji RP, i w ustawie o umowach międzynarodowych pada ten sam warunek: "zgody wyrażonej w ustawie".

To nawet nie jest większość ustawowa (gdzie wymagana jest liczba 231 głosów), nie mówiąc o większości kwalifikowanej (konstytucyjnej) 2/3 głosów, jaka jest niezbędna do przyjęcia umowy międzynarodowej.

Prof. Ewa Łętowska już w 2018 roku ostrzegała opinię publiczną: "Jeśli ktoś uważa, że ewentualne wystąpienie Polski z Unii Europejskiej to skomplikowana sprawa, że konieczne byłoby do tego referendum, to jest w błędzie. Od kilku lat mamy prawo, według którego wystarczyłaby do tego zwykła większość parlamentarna (plus stosowna notyfikacja prezydenta".

Łętowska "nie przypuszcza, by wprowadzenie w nowelizacji 2010 roku tego dramatycznego ułatwienia procedury wyjścia było aktem świadomym. To raczej tak wyszło przy okazji (chociaż kto wie?). Ale ten przepis jest przykładem skutków pośpiesznego i bezrefleksyjnego stanowienia prawa".

Kwaśniewski: Też się dziwię. Kalisz: Zabrakło wyobraźni, że przyjdzie taki PiS

OKO.press zapytało prezydenta RP (1995-2005) Aleksandra Kwaśniewskiego, który do 5 grudnia 2005 roku był przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej, dlaczego twórcy konstytucji nie zadbali o zabezpieczenie przed wyprowadzeniem Polski z Unii Europejskiej.

"Też się temu dziwię, ale po objęciu funkcji prezydenta nie brałem już bezpośredniego udziału w pracy Komisji, kiedy o tym decydowano. Proszę pytać Ryszarda Kalisza, który reprezentował wtedy urząd prezydenta".

Pytamy więc Kalisza, bliskiego współpracownika Aleksandra Kwaśniewskiego, jego ministra w II kadencji i trzykrotnego posła SLD, skąd wynikała niefrasobliwość komisji konstytucyjnej.

Ryszard Kalisz: Przyznam się, że po prostu w ogóle nie przewidywaliśmy wtedy, że o ile uda nam się dostać do Unii Europejskiej, to ktokolwiek wpadnie na pomysł, by z niej wychodzić czy choćby to rozgrywać politycznie. Unia była marzeniem decydującej części osób w Komisji Konstytucyjnej. Nie starczyło nam zresztą wyobraźni także na inne antykonstytucyjne działania, jakie widzimy po 2015 roku, jak podważanie ustrojowej roli Trybunału Konstytucyjnego i innych podstaw państwa prawa. Proszę zobaczyć, że zabezpieczenia konstytucyjne są także słabe, odpowiedzialność konstytucyjna opisana zbyt delikatnie.

Tak rozumieliśmy art. 8, który jest w tej chwili instrumentalnie wykorzystywany przez Morawieckiego we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej.

Można jeszcze dodać, że w systemie prawa międzynarodowego rozwiązywanie umów międzynarodowych jest rzadkie, tym bardziej wydawało się, że taka groźba w Polsce jest po prostu niemożliwa.

Piotr Pacewicz, OKO.press: Ale czy w komisji ktoś dyskutował o zapisie dotyczącym wyjścia z UE? Była jakaś kontrowersja?

Ryszard Kalisz: Nie, nikt nie przypuszczał, że to będzie możliwe. Nie było kontrowersji, nie było żadnej dyskusji.

Jak zabezpieczyć członkostwo w UE

Skoro wejście do Unii Europejskiej wymagało spełnienia dwóch warunków, podobnie można by obwarunkować wyjście z UE.

Donald Tusk proponuje ograniczenie w sposobie przyjmowania ustawy o wystąpieniu z UE: 2/3 głosów "za" w Sejmie i - jak się można domyśleć - tyle samo w Senacie, w obecności co najmniej połowy głosujących.

Można by pójść dalej. Leszek Jażdżewski, publicysta znany m.in. jako organizator łódzkich Igrzysk Wolności i pamiętnego wprowadzenia do wykładu Tuska w UW 3 maja 2019 roku proponował w magazynie Liberté!, by wprowadzić do konstytucji mocniejszy zapis, że Unię Europejską Polska może opuścić wyłącznie w drodze referendum.

"Taki zapis w konstytucji możliwy będzie tylko pod naciskiem społecznym - stwierdzał Jażdżewski. - Kolejnym etapem powinno być zbieranie podpisów pod petycją do sejmu i prezydenta RP o zmianę konstytucji".

Być może Platforma podejmie projekt takiej petycji, w wariancie Tuska (z lub bez referendum konstytucyjnego) licząc, że zmobilizuje on jej elektorat, a nawet przyciągnie nowych zwolenników.