Unia Europejska ułatwi przyjmowanie uchodźców z Ukrainy. Bezprecedensowy krok

„Europa wspiera tych, którzy potrzebują ochrony. Wszyscy uciekający przed bombami Putina są mile widziani w Europie. Zapewnimy ochronę szukającym schronienia i pomożemy szukającym bezpiecznej drogi do domu” – powiedziała na konferencji prasowej 2 marca 2022 przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen.

Tego samego dnia KE opublikowała propozycje pomocy uchodźcom z Ukrainy. Wykorzystując postawę prawną w postaci dyrektywy o pomocy tymczasowej z 2001 roku, Komisja chce:

• zapewnić im natychmiastową ochronę i prawa na terenie UE;
• ograniczyć formalności przy procedurze azylowej;
• wesprzeć równomierny podziału uchodźców między państwami UE;
• umożliwić wykorzystanie pomocy operacyjnej Fronteksu i Agencji Unii Europejskiej ds. Azylu przy wdrażaniu nowych przepisów.

Komunikat KE zawiera także obszerne wytyczne postępowania z uchodźcami dla straży granicznej. Mają one pomóc służbom w skutecznym zarządzaniu przyjazdami i zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa. Komisja zaleca, by państwa członkowskie utworzyły korytarze dla pomocy humanitarnej i przypomina, że mogą wpuszczać ludzi na teren Unii ze względów humanitarnych.

„Jestem dumna z tego, że UE i państwa członkowskie udzielają natychmiastowego wsparcia tym, którzy uciekają przed przerażającą wojną. Dzięki naszym dzisiejszym propozycją członkowie UE zyskają nowe możliwości zarządzania tym kryzysem w sposób uporządkowany i skuteczny. Zapewnimy osobom potrzebującym prawo pobytu, dostęp do rynku pracy i mieszkania, a wreszcie dzięki wytycznym upewnimy się, że osoby uciekające przed wojną w Ukrainie będą mogły szybko przedostać się do UE, bez długich formalności na granicy" - komentowała komisarz do spraw wewnętrznych Ylva Johansson.

Wiceprzewodniczący KE Margaritis Schinas nazwał te propozycje "krokiem bez precedensu w historii UE".

Pomysły Komisji musi jeszcze zaakceptować Rada Unii Europejskiej złożona z przedstawicieli rządów państw członkowskich. Spotkanie Rady zaplanowano na czwartek 3 marca 2022.

Co dokładnie proponuje

Komisja planuje wykorzystać do tych celów dyrektywę o pomocy tymczasowej, którą UE przyjęła jeszcze w 2001 roku.

"Od czasu inwazji militarnej Rosji na Ukrainę ponad 650 000 osób uciekło do sąsiednich państw członkowskich UE. Dyrektywa o ochronie tymczasowej została opracowana właśnie w celu zapewnienia natychmiastowej ochrony osobom, które jej potrzebują, oraz uniknięcia przeciążenia systemów azylowych państw członkowskich" - przypomina KE w komunikacie prasowym.

Zaproponowane przez KE rozwiązania, które można wdrożyć na podstawie przepisów dyrektywy to:

• zapewnienie uchodźcom natychmiastowej ochrony i praw, w tym prawa pobytu w UE, dostępu do rynku pracy, mieszkań, pomocy społecznej, pomocy medycznej lub innej oraz środków utrzymania, a także prawo do opieki prawnej i dostępu do edukacji dla dzieci i nastolatków, które nie mają opiekunów;
• odciążenie systemów azylowych w państwach członkowskich poprzez utworzenie nowego "statusu ochrony", który będzie można nadać przy zmniejszonych formalnościach; ma to pozwolić państwom członkowskim lepiej zarządzać przyjazdami przy poszanowaniu praw podstawowych i prawa międzynarodowego;
• utworzenie zarządzanej przez KE "platformy solidarności", by państwa członkowskie sprawniej wymieniały się informacjami na temat potrzeb przy przyjmowaniu uchodźców i dzieliły odpowiedzialnością;
• pomoc operacyjna ze strony agencji UE: Fronteksu, Agencji UE ds. Azylu oraz Europolu.

Nowe zasady mają dotyczyć zarówno obywateli Ukrainy, jak i osób, które "uczyniły z Ukrainy swój dom" oraz członków ich rodzin.

Osoby spoza Ukrainy oraz bezpaństwowcy, którzy legalnie tam przebywali, a nie mogą wrócić do swojego kraju pochodzenia (czyli np. ludzie ubiegający się o azyl lub korzystający z ochrony międzynarodowej) również otrzymają prawo wjazdu do UE na nowych zasadach. Osoby, które w Ukrainie są od niedawna i mogą wrócić do swojego kraju, nie będą nimi objęte. Unia umożliwi im jednak tranzyt przez swoje terytorium.

Rozwiązania te, po decyzji Rady, zaczną obowiązywać natychmiast i będą funkcjonować przez rok. Komisja będzie mogła poprosić Radę o skrócenie tego terminu lub wydłużenie go, w zależności od sytuacji w Ukrainie.

Wytyczne dla straży granicznej

Oprócz nowych zasad przyjmowania uchodźców Komisja wydała zalecenia dla funkcjonariuszy straży granicznej w Polsce, Rumunii i Słowacji. Nie wymagają one zmian w prawie i funkcjonariusze mogą zastosować się do nich od razu. Jak przypomina KE, zgodnie z przepisami Schengen, straż graniczna w państwach członkowskich Unii może w szczególnych sytuacjach:

• uprościć kontrole graniczne, by skrócić czas oczekiwania na granicy i zapewnić bezpieczeństwo: do osób "szczególnie narażonych" można zastosować złagodzoną kontrolę, kontrole mogą też odbywać się "w trakcie przewozu lub po przewozie podróżnych do bezpiecznego miejsca, a nie na przejściu granicznym";
• wprowadzić elastyczne warunki wjazdu: funkcjonariusze straży granicznej mogą zezwolić obywatelom spoza UE na wjazd na terytorium państwa członkowskiego ze względów humanitarnych, nawet jeśli osoby te nie spełniają wszystkich warunków wjazdu (np. nie posiadają ważnego paszportu lub wizy) - KE zaleca, by tak właśnie postępować z uchodźcami z Ukrainy;
• zezwolić na przekraczanie granicy na tymczasowych przejściach granicznych, poza oficjalnymi przejściami granicznymi, by zmniejszyć czas oczekiwania lub w przypadku, gdy drogi prowadzące do oficjalnych przejść granicznych są zablokowane przez porzucone samochody;
• ułatwić dostęp dla służb ratowniczych i pomocy humanitarnej, by zapewnić pomoc medyczną, żywność i wodę osobom oczekującym na przekroczenie granicy oraz wyznaczyć specjalne korytarze, aby zapewnić swobodę przekroczenia granicy dla organizacji udzielających pomocy humanitarnej w Ukrainie;
• zezwolić uciekinierom z Ukrainy na przywiezienie rzeczy osobistych bez żadnych opłat celnych oraz wwożenie zwierząt domowych na teren UE.

Unia zachęca, by państwa korzystały ze wsparcia unijnych agencji. "Frontex może pomóc identyfikować i rejestrować przyjezdnych, a Europol wysłać funkcjonariuszy, którzy pomogą w kontrolach wtórnych" - czytamy w komunikacie.