Zobacz, czemu PiS grozi Unii wetem? Przetłumaczyliśmy rozporządzenie „pieniądze za praworządność”

Politycy PiS próbują wyjaśnić opinii publicznej, dlaczego 16 listopada premier Morawiecki – w parze z premierem Orbánem – wstępnie zawetował dwie kluczowe decyzje Unii Europejskiej:

• akceptację Rady dla wieloletniego budżetu UE na lata 2021-2027
• oraz zgodę na rozpoczęcie prac legislacyjnych nad Funduszem Odbudowy UE.

PiS i prorządowe media argumentują, że weto jest konieczne ze względu na wprowadzenie mechanizmu uzależnienia wypłat z budżetu unijnego od przestrzegania praworządności przez każdy z krajów członkowskich. Uzgodnione między Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej rozporządzenie miałoby – według propagandy PiS – odbierać Polsce suwerenność, np. narzucać wprowadzenie tęczowych ślubów czy adopcji dzieci przez pary homoseksualne itp.

Premier Morawiecki nazwał 18 listopada uzależnienie wypłat z budżetu unijnego od przestrzegania praworządności „pałką ideologiczną”. Bliższy prawdy był mówiąc:

„Jeżeli nasi partnerzy nie zrozumieją, że my się nie zgadzamy na nierówne traktowanie państw, na kij w ręku, który zawsze będzie wykorzystany przeciwko nam, tylko dlatego, że komuś nie podoba się nasza władza, to rzeczywiście tego weta na koniec użyjemy”.

Faktycznie chodzi o to, że w UE powszechną krytykę budzi „nasza władza” PiS, właśnie ze względu na łamanie zasad państwa prawa.

OKO.press postanowiło – jako pierwsze – przetłumaczyć na język polski projekt rozporządzenia uzgodniony między Parlamentem Europejskim i Radą, żeby każdy mógł dokładnie sprawdzić, co jest powodem groźby Mateusza Morawieckiego, że zawetuje budżet na lata 2021-2027 i Fundusz Odbudowy przeznaczony na wyjście z kryzysu po pandemii COVID-19.

Premier ryzykuje nawet 160 mld euro, jakie Polska miałaby dostać z obu źródeł. W imię czego?

Ograniczenia wypłat z budżetu mogą dotyczyć tylko naruszenia praworządności…

Projekt nie wymienia żadnych innych – poza praworządnością – przyczyn interwencji Unii w polskie sprawy. Podkreśla, że praworządność jest jedną z głównych wartości Unii zawartych w art. 2 TUE.

Na praworządność składają się:

• zasada poszanowania prawa, zakładająca przejrzysty, demokratyczny i pluralistyczny sposób jego tworzenia;
• pewność prawa;
• zakaz arbitralności władzy wykonawczej;
• skuteczna ochrona sądowa, w tym dostęp do niezależnych i bezstronnych sądów, także w odniesieniu do praw podstawowych;
• trójpodział władzy;
• zakaz dyskryminacji i równość wobec prawa.

Praworządność należy rozumieć z uwzględnieniem pozostałych wartości i zasad funkcjonowania Unii zapisanych w art. 2 TUE.

Rozporządzenie opisuje trzy sytuacje, które mogą wskazywać, że dane państwo narusza zasady praworządności:

• zagrożenia dla niezależności sądownictwa;
• niezdolność do zapobiegania, korygowania i sankcjonowania arbitralnych lub niezgodnych z prawem decyzji organów publicznych, w tym organów ścigania; wstrzymywanie zasobów finansowych i ludzkich mających wpływ na ich prawidłowe funkcjonowanie lub niezapobieganie konfliktom interesów;
• ograniczanie dostępności i skuteczności środków odwoławczych, w tym poprzez restrykcyjne zasady proceduralne, brak wykonywania wyroków lub ograniczanie skutecznego dochodzenia, ścigania lub sankcjonowania naruszeń prawa.

Obawy Morawieckiego są o tyle uzasadnione, że w wyniku tzw. reform sądowniczych doszło do naruszenia niezależności sądownictwa (choćby poprzez wprowadzenie kontroli władz politycznych nad TK i KRS, a także częściowo SN), obserwujemy też cały szereg naruszeń procedur, niewykonywanie czy niepublikowanie wyroków itp. Zapis o „konflikcie interesów” może uderzać w Węgry, gdzie nawet środki unijne są używane w sposób korupcyjny.

…i to pod warunkiem, że miałyby one wpływ na budżet

Obawy Morawieckiego może zmniejszać fakt, że nie każde naruszenie praworządności może być karane odebraniem środków budżetowych.

Już art. 1 rozporządzenia jasno definiuje, że chodzi o „zasady niezbędne dla ochrony budżetu Unii w razie naruszeń zasady praworządności w państwach członkowskich” [podkr. – red.].

Nawet w przypadku naruszających praworządność sądowych „reform” PiS, których to w rzeczywistości chce bronić polski rząd, Komisja Europejska będzie więc musiała udowodnić, że naruszenia praworządności mają – lub bez wątpienia mogą mieć – przełożenie na prawidłowe wydawanie środków z budżetu.

Art. 3 rozporządzenia głosi, że

„Odpowiednie środki podejmuje się, jeżeli zostanie ustalone, że naruszenia zasad praworządności w państwie członkowskim zagrażają lub istnieje poważne ryzyko, że zagrożą należytemu finansowemu zarządzaniu budżetem UE lub ochronie interesów finansowych Unii w wystarczająco bezpośredni sposób„.

Jak widać, zapisy są dość miękkie.

Pozostałe artykuły rozporządzenia opisują tryb działania Komisji Europejskiej, z odpowiednim systemem ostrzegania kraju członkowskiego, system odwoływania się, a także wprowadzania korekt, by uniknąć sankcji.

Rozporządzenie miałoby wejść w życie 1 stycznia 2021.

Zachęcamy Czytelników i Czytelniczki do przeczytania całego dokumentu (poniżej), który jest napisany – jak na unijne standardy – dość przystępnym językiem.

Dla Parlamentu sprawa jest zamknięta, Rada spróbuje negocjacji

„Nie zamierzamy na nowo otwierać negocjacji, zmieniać rozporządzenia ani z niego rezygnować. Wykonaliśmy nasze zadanie, piłka jest teraz po stronie Rady i niemieckiej prezydencji” – napisał na Twitterze 18 listopada Petri Sarvamaa, fiński eurodeputowany i członek Europejskiej Partii Ludowej (EPP), największej frakcji w PE.

Sarvamaa przeciął swoim wpisem spekulacje o ewentualnych zmianach w rozporządzeniu „pieniądze za praworządność”, które miałyby uczynić je akceptowalnym dla rządów Polski i Węgier. I poprzez ustępstwo przekonać je do wycofania budżetowego weta.

Dla Parlamentu sprawa jest już zamknięta: 5 listopada 2020 porozumiał się z Radą co do jego ostatecznej treści i nie zamierza do tego wracać. W dodatku PE wielokrotnie podkreślał, że odrzuci budżet, jeśli Unia nie stworzy wcześniej skutecznego mechanizmu wiążącego wypłaty funduszy UE z praworządnością.

Niemiecka prezydencja będzie musiała znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje Morawieckiego i Orbána.

W Brukseli mówi się wstępnie o tym, by do kontestowanego rozporządzenia dodać deklaracje interpretacyjne, w których Komisja Europejska doprecyzuje, w jakim celu będzie stosowane.

Ale coraz częściej słychać też zapowiedzi utworzenia Funduszu Odbudowy UE (ten również zawetowaliśmy) z pominięciem Węgier i Polski.

Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ogólnego systemu warunkowości dla ochrony budżetu Unii

Artykuł 1

Przedmiot rozporządzenia

Rozporządzenie tworzy zasady niezbędne dla ochrony budżetu Unii w razie naruszeń zasady praworządności w państwach członkowskich.

Artykuł 2

Definicje

Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

a) „praworządność” odnosi się do wartości Unii zawartej w art. 2 TUE. Na praworządność składają się zasada legalizmu, zakładająca zakładająca przejrzysty, rozliczalny, demokratyczny i pluralistyczny proces przyjmowania aktów prawnych; pewność prawa; zakaz arbitralności w działaniu władz wykonawczych; skuteczna ochrona sądowa, w tym dostęp do niezależnych i bezstronnych sądów, także w odniesieniu do praw podstawowych; podział władzy; zakaz dyskryminacji i równość wobec prawa. Praworządność należy rozumieć z uwzględnieniem pozostałych wartości i zasad funkcjonowania Unii zapisanych w art. 2 TUE.

b) [wykreślony]

c) „jednostka rządowa” odnosi się do organów władzy publicznej na wszystkich szczeblach rządu, w tym do organów krajowych, regionalnych i lokalnych, a także do organizacji w państwie członkowskim w znaczeniu pkt. 42 art. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 („rozporządzenia finansowego”).

Artykuł 2a

Naruszenia zasady praworządności

Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia następujące elementy mogą wskazywać na naruszenie zasad praworządności:

a) zagrożenia dla niezależności sądownictwa;

b) niezdolność do zapobiegania, korygowania i sankcjonowania arbitralnych lub niezgodnych z prawem decyzji organów publicznych, w tym organów ścigania; wstrzymywanie zasobów finansowych i ludzkich mających wpływ na ich prawidłowe funkcjonowanie lub niezapobieganie konfliktom interesów;

c) ograniczanie dostępności i skuteczności środków odwoławczych, w tym poprzez restrykcyjne zasady proceduralne, brak wykonywania wyroków lub ograniczanie skutecznego dochodzenia, ścigania lub sankcjonowania naruszeń prawa.

Artykuł 3

Warunki przyjęcia środków

1. Odpowiednie środki podejmuje się, jeżeli zostanie ustalone, zgodnie z art. 5, że naruszenia zasad praworządności w państwie członkowskim wpływają lub istnieje poważne ryzyko, że wpłyną na należyte finansowe zarządzanie budżetem UE lub ochronę interesów finansowych Unii w wystarczająco bezpośredni sposób.

2. Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia naruszenia zasad praworządności dotyczą co najmniej jednego z następujących punktów:

a) prawidłowego funkcjonowania organów tego państwa członkowskiego wykonujących budżet Unii, w tym pożyczek i innych instrumentów gwarantowanych z budżetu Unii, w szczególności w kontekście zamówień publicznych lub procedur dotacji;

ab) prawidłowego funkcjonowanie organów przeprowadzających kontrole finansowe, monitorowanie i audyt oraz właściwe funkcjonowanie skutecznych i przejrzystych systemów zarządzania finansami i rozliczalności;

b) prawidłowego funkcjonowania służb dochodzeniowo-śledczych i prokuratury w związku z dochodzeniem i ściganiem nadużyć finansowych, w tym oszustw podatkowych, korupcji lub innych naruszeń prawa Unii związanych z wykonaniem budżetu Unii lub z ochroną interesów finansowych Unii;

c) skutecznej kontroli sądowej przez niezawisłe sądy działań lub zaniechań organów, o których mowa w lit. a), ab) i b);

d) zapobiegania oszustwom, w tym oszustwom podatkowym, korupcji lub innym naruszeniom prawa Unii w zakresie wykonania budżetu Unii lub ochrony interesów finansowych Unii oraz karania za nie, a także nakładania skutecznych i odstraszających kar na korzystające z nich osoby przez sądy krajowe lub organy administracyjne;

e) odzyskiwania nienależnie wypłaconych środków;

f) skutecznej i terminowej współpracy z Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych oraz, z zastrzeżeniem udziału zainteresowanego państwa członkowskiego, z Prokuraturą Europejską w ich dochodzeniach lub postępowaniach na podstawie odpowiednich aktów prawnych i zgodnie z zasadą lojalnej współpracy;

g) innych sytuacji lub zachowań organów państw członkowskich istotnych dla należytego zarządzania finansowego budżetem Unii lub ochrony interesów finansowych Unii.

Artykuł 4

Środki ochrony budżetu Unii

1. Pod warunkiem spełnienia warunków przewidzianych w art. 3 i zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 5 można przyjąć co najmniej jeden z następujących właściwych środków:

a) jeżeli Komisja wykonuje budżet Unii w trybie zarządzania bezpośredniego lub pośredniego zgodnie z art. 62 lit. a) i c) rozporządzenia finansowego, a odbiorcą jest jednostka rządowa:

(1) zawieszenie płatności lub wykonania zobowiązania prawnego lub wygaśnięcie zobowiązania prawnego zgodnie z art. [131 ust. 3] rozporządzenia (UE, Euratom) nr 2018/1046;

(2) zakaz podejmowania nowych zobowiązań prawnych;

(3) zawieszenie wypłaty rat w całości lub w części, lub przedterminowa spłata pożyczek gwarantowanych z budżetu Unii;

(4) zawieszenie lub zmniejszenie korzyści gospodarczej w ramach instrumentu gwarantowanego z budżetu Unii;

(5) zakaz zawierania nowych umów kredytowych lub innych instrumentów gwarantowanych z budżetu Unii.

b) jeżeli Komisja wykonuje budżet Unii w trybie zarządzania dzielonego zgodnie z art. 62 lit. b) rozporządzenia finansowego:

(1) zawieszenie zatwierdzenia jednego lub większej liczby programów lub ich zmiana;

(2) zawieszenie zobowiązań;

(3) zmniejszenie zobowiązań, w tym poprzez korekty finansowe lub przesunięcia do innych programów wydatkowania;

(4) zmniejszenie płatności zaliczkowej;

(5) przerwanie terminów płatności;

(6) zawieszenie płatności.

2. O ile decyzja o przyjęciu środków nie stanowi inaczej, nałożenie odpowiednich środków nie wpływa na zobowiązania podmiotów rządowych, o których mowa w ust. 1 lit. a), lub państw członkowskich, o których mowa w ust. 1 lit. b) do wdrażania programów lub funduszy, na który ma wpływ nałożony środek, w szczególności na obowiązki, jakie mają wobec ostatecznych odbiorców lub beneficjentów, w tym obowiązek dokonywania płatności na podstawie niniejszego rozporządzenia oraz przepisów sektorowych lub finansowych. Wdrażając fundusze Unii w ramach zarządzania dzielonego, państwa członkowskie, których dotyczą środki przyjęte na podstawie niniejszego rozporządzenia, co trzy miesiące od przyjęcia tych środków składają Komisji sprawozdania dotyczące przestrzegania tych obowiązków.

Komisja sprawdza, czy przestrzegano obowiązującego prawa, i w razie potrzeby podejmuje wszelkie odpowiednie środki w celu ochrony budżetu Unii, zgodnie z przepisami sektorowymi i finansowymi.

3. Podjęte środki muszą być proporcjonalne. Określa się je w świetle faktycznego lub potencjalnego wpływu naruszeń zasady praworządności na należyte zarządzanie finansowe budżetem UE lub interesy finansowe Unii. Należycie uwzględnia się charakter, czas trwania, wagę i zakres naruszeń zasady praworządności. W miarę możliwości środki są nakierowane na działania Unii, których dotyczą naruszenia.

3a. Komisja dostarcza informacje i wytyczne dla ostatecznych odbiorców lub beneficjentów na temat obowiązków państw członkowskich, o których mowa w ust. 2, za pośrednictwem strony internetowej lub portalu internetowego.

Komisja zapewnia również na tej samej stronie internetowej lub portalu odpowiednie narzędzia dla ostatecznych odbiorców lub beneficjentów do informowania Komisji o każdym naruszeniu tych obowiązków, które w opinii tych ostatecznych odbiorców lub beneficjentów ma na nich bezpośredni wpływ. Niniejszy ustęp stosuje się w sposób zapewniający ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zgodnie z zasadami określonymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1983. Informacjom przekazanym przez ostatecznych odbiorców lub beneficjentów zgodnie z niniejszym ustępem towarzyszy dowód, że dany ostateczny odbiorca lub beneficjent złożył formalną skargę do właściwego organu.

3b. Na podstawie informacji przekazanych przez ostatecznych odbiorców lub beneficjentów zgodnie z ust. 3a Komisja dokłada wszelkich starań, aby zapewnić, że wszelkie kwoty należne od jednostek rządowych lub państw członkowskich zgodnie z ust. 2 zostaną faktycznie wypłacone ostatecznym odbiorcom lub beneficjentom, w szczególności zgodnie z art. 63, art. 68 ust. 1 lit. b) i art. 98 rozporządzenia (UE) 2020 / … (rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów).

Artykuł 5

Procedura

1. W przypadku, gdy Komisja stwierdzi, że ma uzasadnione powody, aby uznać, że warunki określone w art. 3 są spełnione, chyba że uzna, że inne procedury określone w przepisach Unii umożliwiłby skuteczniejszą ochronę budżetu Unii, prześle do państwa tego państwa członkowskiego pisemne zawiadomienie, w którym przedstawi okoliczności faktyczne i konkretne podstawy, na których oparła swoje ustalenia. Komisja bezzwłocznie informuje Parlament Europejski i Radę o takim zawiadomieniu i jego treści.

1a. W świetle informacji otrzymanych zgodnie z ust. 1 Parlament Europejski może zaprosić Komisję do zorganizowanego dialogu na temat jej ustaleń.

2. Oceniając, czy warunki określone w art. 3 zostały spełnione, Komisja bierze pod uwagę odpowiednie informacje z dostępnych źródeł, w tym decyzje, wnioski i zalecenia instytucji Unii oraz innych odpowiednich organizacji międzynarodowych i innych uznanych instytucji.

3. Komisja może zażądać wszelkich dodatkowych informacji wymaganych do jej oceny, zarówno przed, jak i po wysłaniu pisemnego powiadomienia zgodnie z ust. 1.

4. Zainteresowane państwo członkowskie dostarcza wszystkie wymagane informacje i może poczynić uwagi na temat ustaleń zawartych w powiadomieniu, o którym mowa w ust. 1, w terminie określonym przez Komisję, który nie może być krótszy niż jeden miesiąc ani dłuższy niż trzy miesiące od daty powiadomienia o stwierdzeniu. W swoich uwagach państwo członkowskie może zaproponować przyjęcie środków zaradczych w celu usunięcia ustaleń zawartych w powiadomieniu Komisji.

5. Komisja bierze pod uwagę otrzymane informacje i wszelkie uwagi poczynione przez zainteresowane państwo członkowskie, a także adekwatność wszelkich proponowanych środków zaradczych przy podejmowaniu decyzji o przedłożeniu wniosku dotyczącego decyzji w sprawie właściwych środków. Komisja przeprowadza ocenę w orientacyjnym terminie jednego miesiąca, a w każdym razie w rozsądnym terminie od dnia otrzymania tych informacji.

5a. Oceniając proporcjonalność środków, które mają zostać nałożone, Komisja należycie uwzględnia informacje i wytyczne, o których mowa w ust. 2.

6. W przypadku gdy Komisja uważa, że warunki określone w art. 3 są spełnione, a ewentualne środki zaradcze proponowane przez państwo członkowskie na mocy ust. 4 nie stanowią odpowiedniej odpowiedzi na ustalenia zawarte w powiadomieniu Komisji, przedkłada Radzie wniosek dotyczący aktu wykonawczego w sprawie odpowiednich środków skierowanych w terminie jednego miesiąca od otrzymania uwag państwa członkowskiego lub, w przypadku braku takich uwag, bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie w ciągu jednego miesiąca od terminu określonego w ust. 5a. We wniosku określa się konkretne podstawy i dowody, na których Komisja oparła swoje ustalenia.

7. Rada podejmuje decyzję w ciągu miesiąca od otrzymania propozycji Komisji. W przypadku zaistnienia wyjątkowych okoliczności termin przyjęcia decyzji może zostać przedłużony maksymalnie o dwa dodatkowe miesiące. W celu zapewnienia terminowej decyzji Komisja korzysta z praw przysługujących jej na mocy art. 237 TFUE, jeżeli uzna to za stosowne.

8. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zmienić wniosek Komisji i przyjąć zmieniony tekst jako decyzję Rady.

Artykuł 6

Zniesienie środków

1. Zainteresowane państwo członkowskie może w dowolnym momencie przyjąć nowe środki zaradcze i przedłożyć Komisji pisemne powiadomienie zawierające dowody wykazujące, że warunki określone w art. 3 nie są już spełniane.

2. Na wniosek zainteresowanego Państwa Członkowskiego lub z własnej inicjatywy i nie później niż po upływie maksymalnego okresu jednego roku od przyjęcia środków przez Radę, Komisja ponownie ocenia sytuację w danym Państwie Członkowskim, uwzględniając wszelkie dowody przedłożone przez dane państwo członkowskie, a także adekwatność nowych środków zaradczych.

W przypadku gdy Komisja uzna, że warunki określone w art. 3 nie są już spełniane, przedkłada Radzie wniosek dotyczący decyzji znoszącej przyjęte środki.

Jeżeli Komisja uzna, że sytuacja, która doprowadziła do przyjęcia środków, została częściowo naprawiona, przedkłada Radzie wniosek dotyczący decyzji dostosowującej przyjęte środki.

W przypadku gdy Komisja uzna, że sytuacja, która doprowadziła do przyjęcia środków, nie została naprawiona, kieruje do zainteresowanego państwa członkowskiego uzasadnioną decyzję i informuje o tym Radę.

W przypadku gdy zainteresowane państwo członkowskie przedkłada pisemne powiadomienie zgodnie z ust. 1, Komisja przedkłada swój wniosek lub podejmuje decyzję w terminie jednego miesiąca od otrzymania tego powiadomienia. Okres ten może zostać przedłużony w należycie uzasadnionych okolicznościach, w którym to przypadku Komisja bezzwłocznie informuje zainteresowane państwo członkowskie o przyczynach przedłużenia.

Procedurę określoną w art. 5 ust. 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8 stosuje się odpowiednio.

3. W przypadku, gdy środki dotyczące zawieszenia zatwierdzenia jednego lub większej liczby programów lub ich zmian, o których mowa w art. 4 ust. 1 lit. b) pkt 1, lub zawieszenia zobowiązań, o których mowa w art. 4 ust. 1 lit.b) pkt 2 zostaną zniesione, kwoty odpowiadające zawieszonym zobowiązaniom są zapisywane w budżecie zgodnie z art. 5 rozporządzenia Rady (UE, Euratom) nr 2020 / … (rozporządzenie w sprawie WRF). Zawieszone zobowiązania z roku n nie mogą zostać zapisane w budżecie po roku n + 2.

Artykuł 7

Informowanie Parlamentu Europejskiego

Komisja niezwłocznie informuje Parlament Europejski o wszelkich środkach zaproponowanych, przyjętych lub uchylonych na podstawie art. 4, 5 i 6.

Artykuł 7a

Raportowanie

Komisja składa Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie ze stosowania niniejszego rozporządzenia, w szczególności ze skuteczności środków przyjętych trzy lata po jego wejściu w życie.

Artykuł 8

Wejście w życie

Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Stosuje się je od dnia 1 stycznia 2021 r. Niniejsze rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich.

---