Wołyń. Udało się powiedzieć „ludobójstwo” i nie naruszyć sojuszu z Ukrainą

Obchody 80. rocznicy szczytowego momentu fali masakr popełnionych przez oddziały UPA na Wołyniu odbyły się w cieniu agresji rosyjskiej na Ukrainę. W tej walce Polska wspiera jednoznacznie Ukrainę: nasz kraj jest jednym z największych dawców pomocy militarnej oraz kluczową bazą transportową i logistyczną dla całego zachodniego systemu wsparcia broniącego się sąsiada. 11 lipca 2023 r. odbył się szczyt NATO w Wilnie: Polska, podobnie jak inne kraje „wschodniej flanki” NATO, jest zwolenniczką jak najszybszego przyjęcia Ukrainy do paktu. „Ustalenia są absolutnie niewystarczające” – tymi słowami 12 lipca 2023 r. Duda skrytykował wstrzemięźliwość krajów Zachodnich, które ograniczyły się do ogólnikowych zapowiedzi przyjęcia Ukrainy do NATO w bliżej nieokreślonej przyszłości.

Polscy politycy: ludobójstwo

Politycy partii rządzącej — ale także opozycji – nie mieli wątpliwości, że na Wołyniu w 1943 r. doszło do ludobójstwa.

„11 lipca 1943 roku miała miejsce krwawa niedziela na Wołyniu – kulminacyjny moment Rzezi Wołyńskiej, ludobójstwa zaplanowanego przez przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), mającego doprowadzić do wyniszczenia Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich, części Polesia, Lubelszczyzny i Podkarpacia”

– napisał Sejm w uchwale 11 lipca 2023. „Za” głosowało 440 posłów i posłanek.

W tekście znalazły się odniesienia do współczesności: „Pojednanie polsko-ukraińskie, budowane od lat przez przedstawicieli obu narodów, musi objąć także uznanie win i upamiętnienie ofiar z lat II wojny światowej”.

O ludobójstwie na Wołyniu mówili liczni politycy i polityczki, w tym m.in. premier Mateusz Morawiecki („hekatomba, piekło”) oraz lider PSL Władysław Kosiniak-Kamysz („Dziś, w 80. rocznicę Krwawej Niedzieli oddajemy hołd naszym Rodakom, ofiarom ludobójstwa, pomordowanym w Rzezi Wołyńskiej przez ukraińskich nacjonalistów”).

Politycy z pierwszego szeregu rzadko jednak formułowali wyraźne żądania przeprosin – zapewne zdając sobie sprawę, że dla strony ukraińskiej jest to trudne. Poruszali za to kwestię ekshumacji ofiar, które zaczęły się na Wołyniu – po długim blokowaniu ich przez Ukrainę.

Ukraińcy: nie ludobójstwo, tylko wojna

Tymczasem strona ukraińska była niesłychanie wstrzemięźliwa.

9 lipca 2023 prezydenci Polski i Ukrainy wzięli udział w nabożeństwie ekumenicznym w Katedrze św. Apostołów Piotra i Pawła w Łucku. Modlili się wspólnie, a potem złożyli znicze przed ołtarzem.

„Oddaliśmy hołd pomordowanym Polakom” – napisał na Twitterze prezydent Duda. Nie było mowy jednak np. o uznaniu zbrodni przez stronę ukraińską za ludobójstwo.

Prezes ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej w wywiadzie dla Onetu wyraźnie sugerował, że nie było rzezi, tylko konflikt etniczny.

„Sytuacja wyglądała tak, że przychodziła UPA i robiła rzeź wioski polskiej, potem przychodziły Bataliony Chłopskie albo Armia Krajowa i zarzynali Ukraińców. (…) Nasze zadanie jest takie, żeby przywrócić pamięci wszystkie nazwiska ofiar, zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie. I tak, wszyscy wiemy, że polskich ofiar było o wiele więcej niż ukraińskich. Natomiast nie zgadzam się z polskimi historykami, którzy mówią o 100 tys. zamordowanych Polaków”.

– mówił.

Wielu ukraińskich historyków kwestionuje szacunki dotyczące liczby ofiar i nie zgadza się z nazwaniem mordów „ludobójstwem”. W wywiadzie dla OKO.press tak mówił o tym np. znany ukraiński specjalista, historyk prof. Bohdan Hud:

„w dokumentach polskiej konspiracji z lata 1943 czytamy, że w ośrodku lwowskim twierdzą, że na Wołyniu dotychczas zginęło 40 tys. Polaków. Autorzy dokumentu uważają jednak, że to jest »mocno przesadzone« i że zginęło nie więcej niż 15 tys. Kwestia liczby ofiar pozostaje nadal otwarta”.

Twit ambasadora i skandal

Konflikt wokół historii – mimo dużych, świadomych wysiłków strony polskiej – jednak powracał.

11 lipca 2023 ambasador Ukrainy w RP Wasyl Zwarycz na Twitterze złożył „hołd wszystkim cywilnym ofiarom – obywatelom ІІ RP, pomordowanym na okupowanych przez III Rzeszę terenach w latach II wojny światowej”.

„Jestem przekonany, że po stronie ukraińskiej, nawet jeśli taka czy inna wypowiedź nie jest dla nas zadowalająca, nie jesteśmy zadowoleni bardzo mocno z tego rodzaju wypowiedzi, to że jednak jest coraz więcej ludzi, którzy rozumieją, że bez rozwiązania tej sprawy nie będzie prawdziwego, ukraińsko-polskiego pojednania”

– mówił wiceminister spraw zagranicznych Paweł Jabłoński w Polsat News 12 lipca, komentując tweet Zwarycza.

Nacjonaliści grają Wołyniem

Jako jedyni ze wspólnego frontu polskich polityków i polityczek wyłamała się Konfederacja, która często gra antyukraińską kartą.

12 lipca Konfederacja zażądała uznania ukraińskiego ambasadora za persona non grata – co należy do najcięższych sankcji dyplomatycznych.

„Polska nie może dopuszczać do tego, że dochodzi do takiego przekłamywania, rozmywania rzeczywistości. Powinno się wezwać pana ambasadora na dywanik i jasno, klarownie zakomunikować mu, że nie zgadzamy się na takie zachowanie, że nie może do takiego zachowania dochodzić, że nie prowadzi to do niczego dobrego”

– mówił na konferencji prasowej w Sejmie poseł Krystian Kamiński.

Dzień wcześniej Konfederacja przedstawiła także projekt „traktatu” polsko-ukraińskiego. Znalazła się w nim m.in. zgoda Ukrainy na prowadzenie poszukiwań i ekshumacji, zgodę, by następnie dokonywać identyfikacji ofiar, zgodę na stworzenie cmentarza i mauzoleum ofiar.

Postawa Konfederacji stanowi jednak margines. Polityka polska zachowała w sprawie ukraińskiej wspólny front – udało się upamiętnić ofiary i mówić o ludobójstwie, nie naruszając wspólnego strategicznego sojuszu.