Wychowanie patriotyczne, czyli jak Kosiniak-Kamysz i PSL chcą meblować polską edukację

15 sierpnia 2014 lider Polskiego Stronnictwa Ludowego Władysław Kosiniak-Kamysz, wykorzystując państwową uroczystość obchodów Święta Wojska Polskiego, zapowiedział, że jego partia przedstawi ustawę o wychowaniu patriotycznym. Na stronie internetowej PSL możemy przeczytać, że projekt jest „przełomowy”, a partia ma kompleksowy plan dla młodego pokolenia, które „narażone jest na wpływy globalizacji, dezinformacji i erozji tradycyjnych wartości narodowych”. Podstawowym narzędziem krzewienia postaw patriotycznych mają być wycieczki do miejsc historycznych.

W ten sam sposób umacnianie tożsamości narodowej wyobrażał sobie były minister edukacji Przemysław Czarnek. Do programu „Poznaj Polskę” wprowadzonego w czasach rządów PiS, szkoły musiały zgłaszać się same. Na liście rekomendowanych miejsc znalazły się wówczas: Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach, Klasztor Sióstr Karmelitanek w Sosnowcu, Jasna Góra w Częstochowie, Ośrodek Caritas w Myczkowcach, Miejsce Pamięci Ofiar II Wojny Światowej w Piaśnicy, a nawet Goszczanów, rodzinna wieś ministra Czarnka. Zainteresowanie było ogromne, ale do programu PiS dostawały się w pierwszej kolejności szkoły katolickie. Z dofinansowania skorzystało 10 proc. wszystkich uczniów i uczennic.

PSL w przedłożonym już projekcie ustawy proponuje, żeby wycieczki były powszechne i obowiązkowe. Trochę na wzór Izraela, gdzie każdy absolwent opuszcza szkołę po odwiedzeniu miejsc pamięci związanych z Holocaustem. Politycy PSL proponują, żeby w Polsce były to: Zamek na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, Europejskie Centrum Solidarności, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Muzeum Wojska Polskiego, Centrum Nauki Kopernik, Muzeum Auschwitz-Birkenau, Europejskie Centrum Solidarności i Muzeum Stutthof.

Ostateczną listę stworzyć ma Komisja Edukacji Narodowej, nowe „uspołecznione” ciało decydujące o kształcie całej edukacji. Bo choć o wycieczkach w kontekście wychowania patriotycznego mówi się najwięcej, PSL, omijając plany MEN i strony społecznej, bierze się za reformowanie całej polskiej szkoły.

PSL sięga po społeczną inicjatywę

Komisja Edukacji Narodowej to nie autorski pomysł PSL, ale pomysł, który pierwszy raz pojawił się w programach Koalicji Obywatelskiej i Polski 2050, a potem został dopracowany jako postulat „SOS dla edukacji”. Organizacje społeczne proponowały, żeby obok MEN utworzyć ciało złożone z niezależnych ekspertów i ekspertek. Ich zadaniem byłoby opracowanie propozycji zmian systemowych w edukacji: od kształcenia nauczycieli po nowe podstawy programowe. Ekspertów zasiadających w KEN wybierałby rząd, samorządy, związki nauczycielskie, uczelnie wyższe i organizacje społeczne. W tej wersji komisja miała być gwarantem odpartyjnienia edukacji. Zmiany nie służyłyby celom politycznym rządzącej formacji, a szkoła nie byłaby tak podatna na nieustanne rewolucje.

PSL korzysta z tej argumentacji, mówiąc o stabilizacji systemu edukacji, ale proponuje bardziej upolitycznioną wersję KEN. Zgodnie z projektem ustawy o wychowaniu patriotycznym zasiadaliby w niej:

• przedstawiciel Prezesa Rady Ministrów jako przewodniczący KEN,
• po jednym przedstawicielu ministerstwa edukacji, ministerstwa szkolnictwa wyższego, ministerstwa kultury, prezydenta RP, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka,
• dwie osoby wskazane przez Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
• trzy osoby wskazane przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu,
• przedstawiciele reprezentatywnych oświatowych związków zawodowych (trzy osoby) wybierani przez Sejm,
• trzech reprezentantów organizacji społecznych, samorządów uczniowskich i rad rodziców, również wybranych przez Sejm,
• dwie osoby z kadry kierowniczej oświaty wybrane przez Senat,
• po 1 przedstawicielu wojewódzkich rad oświatowych (16 osób).

W sumie Komisja liczyłaby co najmniej 36 osób, z czego jej skład zabezpieczałby raczej „interesy” różnych grup, a niekoniecznie merytoryczną pracę nad konkretnymi postulatami.

Projekt PSL zawiera jeszcze dwie odnogi. Pierwszą jest program im. Stefana Banacha, który ma wprowadzić m.in. „eksperymentalne metody nauczania fizyki, chemii, biologii i matematyki”, a także lekcje programowania dla uczniów klas 6-8. A dla uczniów klas ponadpodstawowych dofinansowanie dodatkowych zajęć pozalekcyjnych i dodatkowych godzin w klasach o profilu ścisłym.

Druga to program Kościuszkowski, który wchodzi w kompetencje ministerstwa kultury, a nie resortu edukacji. Jego celem jest sfinansowanie projektów organizacji społecznych, które służą „wzmacnianiu i integrowaniu wspólnoty państwowej na podstawie dziedzictwa historycznego”. Operatorem programu miałoby być Muzeum Historii Polski.

Polityczna arogancja PSL

Trudno nie odnieść wrażenia, że PSL wyważa otwarte drzwi i próbuje zaistnieć w oczach konserwatywnego elektoratu, niekoniecznie licząc się z planami MEN, czy głosami samego środowiska oświatowego. Szef MON podkreślał, że ta inicjatywa „nie jest przeciwko komuś”.

19 sierpnia Piotr Zgorzelski na antenie Polsat Graffiti tłumaczył, że w stanie zagrożenia wojną, w którym znajduje się Polska, krzewienie postaw patriotycznych to wyraz nowatorskiego podejścia do problemu.

Ale ministerstwo edukacji z pomysłu nie jest zadowolone. Ministra Barbara Nowacka, już po pierwszych, mglistych zapowiedziach PSL podkreślała, że wychowanie patriotyczne jest świetnie prowadzone w szkołach. Tłumaczyła, że w porozumieniu z szefem MON do szkół wprowadzono program „Edukacja z wojskiem”, który ma przybliżyć uczniom i uczennicom wartość obrony cywilnej. Nowacka dodała też, że w planach resortu jest wprowadzenie innych, zaniedbanych do tej pory obszarów. „Są prace nad edukacją obywatelską – a obywatelstwo to też patriotyzm, partycypacja w wyborach – oraz edukacją zdrowotną. Oba [red. przedmioty] wejdą w życie w 2025” – zapowiedziała.

Jak pisał w OKO.press Piotr Pacewicz, w ministerstwie z inicjatywy szefa MON się podśmiewują. Choć oficjalnie, w ugładzonych wypowiedziach, ministry edukacji podkreślały, że ruch odbierają jako inicjatywę partyjną. "Myślę, że pan premier Kosiniak-Kamysz wypowiada się nie jako minister obrony narodowej, tylko jako prezes PSL. To tak, jak pani minister Nowacka wypowiada się o prawach kobiet jako liderka Inicjatywy Polskiej” – mówiła Katarzyna Lubnauer w lipcu. Wiceszefowa resortu oświaty zapewniała, że ta sprawa na pewno ani resortów, ani ugrupowań koalicyjnych nie poróżni.

Ale kurs się zaostrzył.

18 sierpnia w programie „Fakty po faktach” na antenie TVN24 Piotr Zgorzelski stwierdził, że po ośmiu latach rządów PiS, środowisko oświatowe oczekiwało dwóch rzeczy: decentralizacji oświaty i jej uspołecznienie. "Ten projekt jest odpowiedzią na chęć uspołecznienia.

Chcemy, żeby Związek Harcerstwa Polskiego, Ochotnicze Straże Pożarne, wszystkie grupy rekonstrukcyjne włączyły się do tego,

„Odbieram tę zapowiedź jako brak zaufania do ministerstwa edukacji” – odpowiedziała mu wiceszefowa resortu Katarzyna Lubnauer. I cytowała kierunki polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2024/2025:

Wiceministra edukacji podkreślała, że na wycieczki do ważnych miejsc MEN już dziś przeznacza 80 mln rocznie, a nauczyciele mają autonomię. Mogą wybierać, które instytucje kultury czy miejsca pamięci chcą odwiedzić. Nie polityczna wizja, a potrzeby danej szkoły i uczniów decydują o kierunku.

Lubnauer podkreślała, że proces „uspołeczniania” edukacji również postępuje. „Chcemy, żeby tworzenie nowych podstaw programowych przejął Instytut Badań Edukacyjnych, IBE już dziś przygotowuje profile absolwenta” – mówiła Lubnauer.

Choć politycy PSL mówią o odpolitycznieniu i uspołecznieniu edukacji, niewiele różnią się od poprzedników z PiS. Również, bez konsultacji ze środowiskiem oświatowym, proponują rozwiązania, które służą głównie zyskowi politycznemu. Zmiany w edukacji nie potrzebują dekretów i populistycznych haseł, ale kompleksowej diagnozy, dialogu i czasu.