"Zamknąć zwyrodnialców". Ośrodek w Gostyninie, czyli jak urządzić piekło, udając, że to szpital

Mało który projekt ustawy budził w Sejmie taką zgodność. Za byli wszyscy obecni na posiedzeniu posłowie PO, PiS, PSL i Solidarnej Polski, m.in. Donald Tusk, Joachim Brudziński, Leszek Miller, Andrzej Duda, Beata Szydło, Patryk Jaki (wtedy z Solidarnej Polski). Przeciw - poza opiniującymi ekspertami, dwóch posłów - Ryszard Kalisz, Przemysław Wipler i jedna posłanka - Wanda Nowicka.

Ustawa z dnia 22 listopada 2013 roku o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób powołała do życia Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (KOZZD) w Gostyninie.

"Proszę państwa, chyba dawno nie zdarzyło się w tej Izbie, żeby tak fatalne prawo zostało przyjęte tak ogromną większością głosów" - mówiła Nowicka 22 listopada 2013 w Sejmie. "Tej ustawy nie napisał rząd, tylko tabloidy".

Królik doświadczalny

Trafić mieli tam najniebezpieczniejsi gwałciciele i mordercy. A w Gostyninie przebywają dziś także pacjenci, którzy w więzieniu nie spędzili nawet 3 lat. Pod atrapą instytucji leczniczej KOZZD izoluje "prawdopodobnie niebezpiecznych".

Z.K. został skazany na 7 lat. Uzbierało mu się za znieważanie, nękanie i naruszanie nietykalności fizycznej. Nie popełnił ani przestępstwa seksualnego, ani przeciwko życiu.

Najmłodsza pacjentka KOZZD w więzieniu spędziła tylko 2 lata i 8 miesięcy. Ma schizofrenię i w Ośrodku w ogóle nie powinno jej być. Jej historię opisał niedawno portal Onet.pl.

"Mężczyźni się tu ślinią i masturbują na mój widok. Staram się ukryć, że jestem kobietą" - mówiła dziennikarzom. Ośrodek nie zapewnia jej poczucia bezpieczeństwa czy intymności. Co gorsza, nie zapewnia jej też leczenia, bo nie jest przeznaczony dla osób z chorobą psychiczną.

"W więzieniu nie miałam terapii. Ciągle mnie tylko usypiali, żeby mieć ze mną spokój. I tutaj znowu to samo. Czuję się jak królik doświadczalny. Dostaję leki, ale nikt mnie nie leczy" - mówi Janina.

Balansowanie na granicy prawa

Szalonych naukowców było kilku. O powstanie projektu wnioskował ówczesny minister sprawiedliwości - Jarosław Gowin. Dzieła dokończył następca - Marek Biernacki. Współautorem ustawy był też podsekretarz stanu Michał Królikowski.

Był rok 2013. Impulsem do powstania ustawy była panika, jaka wybuchła na wieść, że przestępcy skazani w PRL na dożywocie, którym w 1989 roku zamieniono karę na 25 lat więzienia, zaraz wyjdą na wolność. W mediach mówiono o nich "bestie".

Projekt dotyczy zaburzonych psychicznie sprawców najgroźniejszych przestępstw, których nie można w ramach środka zabezpieczającego umieścić w szpitalu psychiatrycznym, gdyż w czasie popełnienia przestępstwa byli całkowicie lub częściowo poczytalni - tłumaczył Królikowski podczas dyskusji w Sejmie 25 lipca 2013 roku.

Największym problemem dla twórców ustawy, było pogodzenie jej z konstytucją i konwencją o prawach człowieka. Jak pozbawić wolności kogoś, kto odbył pełny wymiar kary i nie jest chory psychicznie?

"Może nie będę w stanie powiedzieć, że projekt jest w 100 proc. z nimi zgodny i że nie jest możliwe jego skuteczne zaskarżenie, ale mogę powiedzieć, że sposób jego przygotowania doprowadził do maksymalnego wyeliminowania ryzyka niezgodności z konwencją i konstytucją" - podsumował Królikowski.

Argumentował, że ustawa nie łamie prawa (choćby niekarania po raz drugi za ten sam czyn) ze względu na leczniczy charakter i cel pobytu w ośrodku.

5 lat później pacjenci Gostynina mówią: "ja bym na kolanach wracał do więzienia". Terapia to mit. O warunkach panujących w ośrodku szczegółowo pisaliśmy np. tutaj:

"A co jeśli wypuszczę i coś się stanie?"

Ośrodek w Gostyninie inspirowany był innymi podobnymi działającymi w Europie. W Niemczech własny ośrodek dla niebezpiecznych byłych więźniów ma każdy land. KOZZD wzorował się na niemieckich ośrodkach, ale stał się ich karykaturą.

Dlaczego? Bo terapia okazała się przykrywką, a system zupełnie do zadania nieprzygotowany. Prowizorycznie zaprojektowana machina napędza się sama. W artykule "Horror Gostynina. Więźniowie, strażnicy i lekarze w pułapce bez wyjścia" dokładnie opisujemy cały proces zrzucania odpowiedzialności.

Wygląda to tak:

1. Dyrektor więzienia - na wszelki wypadek rozpoczyna proces.

„Proszę mnie zrozumieć – ja też mam wątpliwości. Jestem pod presją mediów, pod presją systemu. A co, jeśli wypuszczę i coś się stanie?” – pytał dyrektor więzienia w Sztumie.

2. Opiniujący psychiatra i psycholog na wszelki wypadek nie wykluczają.

„Stosujemy taki wybieg, że nie oceniamy prawdopodobieństwa jako wysokie lub bardzo wysokie, tylko że nie możemy wykluczyć, że ono występuje. I sąd to przyjmuje” - przyznała więzienna psycholog.

3. Sąd cywilny, który nie obcuje na co dzień z mordercami, też woli być ostrożny. Zasięga opinii biegłych.

„Ale jaki psychiatra napisze, że coś jest nieprawdopodobne? Żaden!” – mówił OKO.press prof. Janusz Heitzman, kierownik Kliniki Psychiatrii Sądowej oraz dyrektor Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

„Każdy napisze, że istnieje jakieś prawdopodobieństwo. I nawet jeśli jest minimalne, to sąd, gdy dostanie taką opinię, ze swojej ostrożności i z lęku przed odpowiedzialnością umieści tę osobę w Gostyninie”.

„Ta ustawa to bomba, która rozsadza nasz system prawa” – tłumaczyła OKO.press prof. Płatek.

Dla "zwyrodnialców" nie ma powrotu

Posłanka Beata Kempa, w 2013 roku jedna z najaktywniejszych orędowniczek szybkiego wprowadzenia zmian w prawie (Solidarna Polska złożyła własny projekt zmian w prawie karnym) na pierwszym posiedzeniu sejmu w tej sprawie mówiła coś o celu terapeutycznym i próbach wyleczenia osadzonych. Kiedy ustawa była już bliżej realizacji, bardziej otwarcie mówiła o tym, co wielu chodziło po głowie.

"Ta ustawa jest niezwykle ważna, bardzo oczekiwana, szczególnie przez rodziców, którym ci zwyrodnialcy zamordowali dzieci – zwyrodnialcy, którzy nie mają żadnych szans na powrót do normalnego społeczeństwa" - mówiła Kempa i dopytywała, na jakim etapie są przygotowania, żeby "tych morderców po prostu skutecznie izolować od społeczeństwa"?

Na głosy krytyczne i miażdżące opinie ekspertów odpowiadała:

Już nie wyjdą

Ośrodek w Gostyninie jest już przeludniony, wyszło z niego kilka osób. Reszta, nawet jeśli zdaniem pracujących w ośrodku psychologów jest gotowa na wolność, a dyrektor składa wniosek o wypuszczenie - odbija się od ściany. Sądy zawsze znajdą biegłych, którzy powiedzą co innego.

Z prawie 50 stron raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT) z wizytacji w Gostyninie wyłania się obraz instytucji, która opierając się na nieprecyzyjnej, pełnej luk ustawie, realizuje chore fantazje na temat zakładów więziennych o zaostrzonym rygorze, łamiąc prawa pacjentów. Bez żadnych konsekwencji, bo ustawa pozwala.

Wobec apeli RPO i przeludnienia, ministerstwo zapowiedziało wybudowanie nowego ośrodka. To nie rozwiązuje problemu.

„W tej chwili mamy zakład zamknięty, który pochłania ludzi. Co z tego, że Ministerstwo planuje wybudowanie nowego ośrodka? Jeśli będą w nim stare metody, to nic się nie zmieni” – mówiła OKO.press Hanna Machińska, zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich.