10 błędów rządowej strategii migracyjnej. Spolszczanie i straszenie, migranci lepsi i gorsi

Publikujemy kolejny komentarz do ogłoszonego 15 października 2024 rządowej strategii pt. „Odzyskać kontrolę. Zapewnić bezpieczeństwo. Kompleksowa i odpowiedzialna strategia migracyjna Polski na lata 2025–2030”. Tym razem 18 października 2024 głos zabiera Konsorcjum Migracyjne dziewięciu organizacji społecznych działających na rzecz migrantów i uchodźców, których misją jest „działanie na rzecz uchodźców i uchodźczyń oraz migrantek i migrantów, by każdy i każda z nich mogli w pełni korzystać ze swoich praw i wolności. Chcemy tworzyć szeroką platformę do wspólnych działań, wymiany doświadczeń, podnoszenia jakości pracy i debaty publicznej w obszarze migracji i integracji w Polsce”.

Konsorcjum tworzą:

• Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
• Polskie Forum Migracyjne
• Ukraiński Dom
• Stowarzyszenie NOMADA
• Homo Faber
• Fundacja Polska Gościnność
• Migrant Info Point
• Amnesty International Polska
• Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Oto opublikowany 18 października dokument:

10 punktów krytyki rządowej strategii migracyjnej

Stanowisko Konsorcjum Migracyjnego w sprawie rządowej strategii migracyjnej

15 października Rada Ministrów przyjęła dokument „Odzyskać kontrolę. Zapewnić bezpieczeństwo. Kompleksowa i odpowiedzialna strategia migracyjna Polski na lata 2025–2030”. Choć strategia ta była długo oczekiwana i jej stworzenie było potrzebnym krokiem, budzi nasze poważne zastrzeżenia.

Dokument, który w założeniu ma regulować kwestie dotyczące polityki migracyjnej, jest na tyle ogólnikowy, że trudno traktować go jako odpowiedź na realne wyzwania dzisiejszej rzeczywistości, z którymi mierzy się nasz kraj. Brakuje w nim konkretnych rozwiązań, a także wizji, gdzie Polska powinna się znajdować za kilka lat.

Nie zostały uwzględnione głosy organizacji społecznych, które dysponują ekspercką wiedzą w obszarze migracji, mimo że sam dokument deklaruje, jak ważną rolę pełnią one, szczególnie w kontekście integracji osób migrujących.

Najbardziej niepokoi jednak fakt, że część przedstawionych zapisów stoi w sprzeczności z międzynarodowymi standardami, a przede wszystkim, z prawami człowieka.

Jako Konsorcjum Migracyjne przedstawiamy nasze stanowisko na temat rządowej strategii w 10 zwięzłych i jasnych punktach:

(1) Nieuwzględnienie eksperckiego głosu społeczeństwa obywatelskiego

Jednym z najbardziej niepokojących aspektów rządowej strategii migracyjnej jest brak uwzględnienia głosu organizacji społecznych w procesie jej tworzenia. Pomimo wcześniejszych zapowiedzi konsultacji społecznych, strategia została opracowana bez realnego udziału podmiotów, które mają bezpośrednie doświadczenie w pracy z osobami migrującymi. Takie podejście ignoruje cenny wkład i wiedzę tych organizacji oraz podważa zasady transparentności i partycypacji społecznej, które powinny być podstawą tak istotnych dokumentów. Nie uwzględnione zostały nawet wnioski z badania „Polityka migracyjna Polski w opiniach aktorów instytucjonalnych” przygotowanego przez Komitet Badań nad Migracjami PAN na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

(2) Ograniczenie roli organizacji społecznych

Strategia wyklucza organizacje społeczne z udziału w polityce migracyjnej, ograniczając ich rolę w zasadzie wyłącznie do działań integracyjnych. To rażący brak zrozumienia złożoności procesów migracyjnych i potencjału organizacji, które odgrywają kluczową rolę w działaniach na rzecz migrantów, nie tylko poprzez integrację, ale także przez wspieranie ochrony praw człowieka, przeciwdziałania dyskryminacji i działania na poziomie międzynarodowym.

(3) Instrumenty czasowego zawieszenia prawa do ochrony międzynarodowej

Strategia zakłada możliwość czasowego i terytorialnego zawieszenia prawa do składania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej (zwanej w dyskusjach medialnych prawem do azylu). Kwestia ta stała się przedmiotem krytyki już w momencie ogłoszenia takiego pomysłu przez premiera Donalda Tuska. Tego rodzaju działania wprost naruszają prawo do ochrony międzynarodowej, które jest podstawowym prawem człowieka, przewidzianym w przepisach Konwencji Genewskiej i innych międzynarodowych dokumentach, w tym w Karcie Praw Podstawowych UE. Ograniczenie dostępu do ochrony międzynarodowej może prowadzić do sytuacji, w której osoby uciekające przed prześladowaniami zostaną pozbawione ochrony i pomocy, co może naruszyć ich prawo do życia, zdrowia i bezpieczeństwa. Choć strategia wspomina o ochronie grup wrażliwych, nie oferuje konkretnych mechanizmów w tym zakresie. Wprowadzenie instrumentów czasowego zawieszenia prawa do ochrony międzynarodowej może szczególnie uderzyć w osoby należące do takich grup.

(4) System eksternalizacji polityki migracyjnej

Rząd zapowiada podpisywanie umów o odsyłaniu osoby migrujące do krajów tranzytu oraz pochodzenia, co może prowadzić do deportacji osób bez uwzględnienia ich indywidualnej sytuacji i zagrożeń, z jakimi mogą się spotkać po powrocie. Takie działania naruszają zasadę non-refoulement, która zabrania odsyłania osób do krajów, gdzie grozi im prześladowanie i niebezpieczeństwo. W strategii brakuje mechanizmów zapewniających przestrzeganie międzynarodowych norm ochrony praw człowieka przy realizacji tych powrotów.

(5) Brak ochrony przed nadużyciami i wyzyskiem

Strategia nie przewiduje odpowiednich mechanizmów ochrony osób migrujących przed wyzyskiem i nadużyciami, szczególnie w kontekście rynku pracy. Polska już teraz zmaga się z przypadkami pracy w niegodnych warunkach, a brak skutecznych regulacji i nadzoru nad zatrudnianiem migrantów i migrantek może prowadzić do dalszego łamania ich praw pracowniczych. Osoby migrujące, które są narażone na wyzysk, nie mają w strategii gwarantowanej ochrony, co godzi w ich godność, bezpieczeństwo i prawa pracownicze​. W strategii nie uwzględniono również przeciwdziałania przestępstwom z motywowanymi uprzedzeniami i mowy nienawiści, co także jest istotnym problemem w Polsce.

(6) Ryzyko włączenia procedur dyskryminujących bądź rasistowskich

Strategia wprowadza niepokojące mechanizmy, które mogą prowadzić do dyskryminacji na podstawie pochodzenia. Rząd zakłada wprowadzenie „selektywnego” podejścia do polityki wizowej oraz rozważanie „możliwości integracyjnych” osób migrujących przy podejmowaniu decyzji o ich przyjęciu do Polski. Kryteria te są niejasne i grożą rasistowskimi decyzjami, które faworyzują jedne narodowości kosztem innych. Takie podejście narusza międzynarodowe standardy dotyczące równego traktowania wszystkich osób niezależnie od ich pochodzenia i wyznania.

(7) Asymilacja zamiast integracji

Strategia przedstawia proces integracji jako dwustronny, ale mówi de facto o asymilacji, zakładając, że to wyłącznie osoby migrujące mają obowiązek dostosować się do norm i zasad społecznych obowiązujących w Polsce. Od strony społeczeństwa przyjmującego wymaga się jedynie edukacji w zakresie przeciwdziałania ksenofobii i rasizmu. Takie podejście godzi w prawo osób migrujących do zachowania własnej tożsamości kulturowej i jest sprzeczne z ideą równouprawnienia i szacunku dla różnorodności.

(8) Podejście oparte na strachu

Widać, że fundamentem strategii jest narracja strachu, skupiając się głównie na zagrożeniach związanych z migracją i marginalizowaniu pozytywnego wkładu migrantów i migrantek w rozwój społeczno-gospodarczy Polski. Strategia nie tylko nie uwzględnia potrzeby edukacji publicznej o korzyściach płynących z migracji, ale również wzmacnia przekonanie, że osoby migrujące stanowią problem, który trzeba „kontrolować” i „ograniczać”. Zamiast oferować konstruktywne rozwiązania na przyszłość, rząd próbuje stworzyć iluzję pełnej kontroli nad procesami migracyjnymi. Taka strategia nie odpowiada na rzeczywiste potrzeby i wyzwania.

(9) Kwestia Centrów Integracji Cudzoziemców

Strategia zakłada ewaluację funkcjonowania Centrów Integracji Cudzoziemców (CIC), które mają pełnić kluczową rolę w procesie integracji migrantów. Niestety, w dokumencie wyraźnie wskazano, że centra te będą głównie skierowane do osób z Ukrainy i Białorusi, co będzie prowadzić do ryzyka wykluczania przedstawicieli innych narodowości, które także są w Polsce obecne.

(10) Edukacja i wsparcie dla dzieci migrantów

Pozytywnym elementem strategii jest zapowiedź rozwijania programu asystentów i asystentek międzykulturowych w szkołach oraz zapewnienie wsparcia dzieci migrujących w procesie edukacji. Jednak zwracamy uwagę, że wsparcie to musi być dokładnie przemyślane i dostosowane do realnych potrzeb, w tym zapewnienia edukacji językowej na odpowiednim poziomie.

Jako Konsorcjum Migracyjne przygotowaliśmy już kilka lat temu pozarządową propozycję strategii migracyjnej dla Polski, która w naszej ocenie godzi interesy bezpieczeństwa państwa z potrzebami bezpieczeństwa osób, które do Polski przybywają. Uwzględnia perspektywy praw człowieka, długoterminowe wyzwania dla Polski i interes społeczny naszego kraju. Naszym zdaniem hasło „bezpieczeństwo” nie może być usprawiedliwieniem bezprawnych działań.

Wyrażamy nadzieję, że w kolejnych etapach tworzenia polityk migracyjnych rząd uwzględni głosy ekspertów i ekspertek, by stworzyć rozwiązania zgodne z międzynarodowymi normami oraz realiami migracyjnymi w Polsce.