W ubiegłym roku - nie tylko nie nagłaśniając tego, ale w ogóle nie publikując na ten temat żadnej oficjalnej informacji - rząd przeznaczył 27.318.000 zł na "zakup nieruchomości z przeznaczeniem na siedzibę Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego oraz siedzibę Muzeum Dziedzictwa Chrześcijańsko Narodowego w Polsce".

Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej został powołany w 2020 roku przez ministra kultury Piotra Glińskiego. Pomysłodawcą i dyrektorem IDMN jest prof. Jan Żaryn – były senator PiS, historyk ruchu narodowego.

To ten Instytut dzieli pieniądze z utworzonego przez rząd Funduszu Patriotycznego. W ubiegłym roku rozdysponował 30 mln zł. Jak ujawniło OKO.press, najwyższe dofinansowanie – łącznie 3 mln zł – dostały dwa stowarzyszenia narodowców związane z Robertem Bąkiewiczem. Pieniądze popłynęły też na inne inicjatywy narodowe.

W mediach narodowców Bąkiewicz chwalił wówczas Żaryna, że „chociaż [jest] związany politycznie z PiS, to nie jest tajemnicą, że [to] endek, przyjaźnie nastawiony do środowisk patriotycznych i narodowych”.

W tym roku Instytut rozdzieli następne dotacje. Ale będzie też realizował kolejny pomysł prof. Żaryna – przez rząd określany jako Muzeum Dziedzictwa Chrześcijańsko-Narodowego, a przez samego Żaryna nazywany Muzeum Ruchu Narodowego im. Romana Dmowskiego.

W odpowiedzi na pytania OKO.press, IDMN informuje, że z rządowej dotacji na ten cel w 2021 roku wydał już 3,5 mln zł. Ale nieruchomości jeszcze nie kupił.

Instytut chce za tę kwotę kupić „istniejący już budynek”. „Obecnie trwają czynności związane z wykonaniem zadania. Na tym etapie nie jesteśmy w stanie określić ostatecznej lokalizacji siedziby Instytutu i Muzeum” - informuje Piotr Siewak, odpowiadający w IDMN za kontakty z mediami.

Upowszechnianie dziedzictwa narodowców

Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego został powołany w lutym 2020 roku przez ministra kultury Piotra Glińskiego. Ale jego pomysłodawcą i prawdziwym twórcą jest prof. Jan Żaryn, historyk zajmujący się dziejami ruchu chrześcijańsko-narodowego, były senator PiS, redaktor naczelny miesięcznika „wSieci Historii”, wydawanego przez spółkę Fratria.

W 2020 roku, w wywiadzie dla „Gazety Polskiej Codziennie”, Żaryn opowiadał: „Gdy jesienią ubiegłym roku przestałem być senatorem, doszedłem do wniosku, że trzeba spróbować znaleźć jakieś użyteczne miejsce w przestrzeni publicznej. Zbiegło się to z pytaniem od wicepremiera Glińskiego, czy widzę jakąś możliwość współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Jeszcze przed formalnym powołaniem IDMN Gliński poinformował publicznie, że to prof. Żaryn będzie szefem nowej instytucji.

W przedstawionym później programie działania IDMN na lata 2022-28, Żaryn pisał, że placówka będzie prezentować „niezwykły dorobek kulturowy” polskich narodowców. I że jej celem jest „właściwe upamiętnienie i upowszechnienie” tego "dziedzictwa".

W pierwszym roku działalności (czyli w 2020) Instytut m.in. wydał kilka książek (m.in. słownik biograficzny polskiego obozu narodowego), organizował konferencje (np. konferencję naukową z Uniwersytetem Navarry, czyli uczelnią prowadzoną przez Opus Dei), prowadził cykliczne spotkania „w ramach strategicznej współpracy z Muzeum Archidiecezji Warszawskiej” i zorganizował szkołę letnią dla nauczycieli.

Podejmował też liczne przedsięwzięcia związane z upamiętnieniem Romana Dmowskiego. We współpracy z ministerstwem kultury doprowadził do nazwania imieniem Dmowskiego Dworca Wschodniego w Warszawie (do 2028 roku chce nadać jego imię kilkunastu obiektom), ufundował dwie tablice pamiątkowe poświęcone Dmowskiemu, objął opiekę nad jego grobem i zaczął gromadzić pamiątki po nim, na potrzeby przyszłego muzeum.

Jak ujawniło OKO.press, dwie najwyższe dotacje dostały stowarzyszenia związane z Robertem Bąkiewiczem: Stowarzyszenie Straż Narodowa (1,7 mln zł) i Stowarzyszenie Marsz Niepodległości (1,3 mln zł). Wsparcie dostały też instytucje kościelne, założona przez o. Rydzyka Fundacja Lux Veritatis i organizacje powiązane personalnie z środowiskami z Mateusza Morawieckiego, Zbigniewa Ziobry, Przemysława Czarnka.

Perspektywy rozwojowe

Na początku 2020 roku, zapowiadając powołanie Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej, minister Piotr Gliński mówił, że - jeśli chodzi o budżet - będzie to "mała jednostka, ale oczywiście są perspektywy rozwojowe".

Z dokumentów IDMN wynika, że rzeczywiście w pierwszym roku działalności jego budżet był dość skromny. Dostał wówczas z publicznej kasy:

• 1,6 mln zł dotacji na bieżącą działalność
• i 500 tys. zł na zatrudnienie i przeszkolenie pracowników do obsługi Funduszu Patriotycznego.

W 2021 roku, według obwieszczenia o dotacjach udzielonych przez ministra kultury, Instytut Żaryna miał dostać:

• 6,6 mln zł dotacji podmiotowej na działalność bieżącą, w tym na utrzymanie i remonty obiektów,
• 30 mln zł dotacji celowej na Fundusz Patriotyczny (na granty)
• i 500 tys. zł na obsługę tego funduszu.

Nie wiadomo jednak, czy ostatecznie dotacja podmiotowa nie została zwiększona, bo w programie działania IDMN Żaryn przewidywał, że w 2021 roku Instytut dostanie z tego tytułu 8,5 mln zł, a w 2022 i kolejnych latach - po 7,4 mln zł.

Pieniądze przeznaczono m.in. na wynajem biura Instytutu przy ul. Szczęśliwickiej w Warszawie (należącego do PKP) oraz wynajem i remont lokalu przy ul. Andersa (należącego do Agencji Mienia Wojskowego) - gdzie zaplanowano "przestrzeń edukacyjno- wystawienniczą".

Ale okazuje się, że i biuro Instytutu, i część edukacyjno-wystawowa mogą zostać przeniesione do jednego budynku, który prawdopodobnie zostanie kupiony w tym roku. Powstanie w nim placówka w dokumentach Instytutu nazywana „Muzeum Ruchu Narodowego im. Romana Dmowskiego”, a przez rząd określana mianem "Muzeum Dziedzictwa Chrześcijańsko-Narodowego".

„Droższy wariant”, czyli nieruchomość za 27 mln zł

Plan budowy muzeum ujawnił w sierpniu 2020 roku minister Piotr Gliński. Przed 100. rocznicą Bitwy Warszawskiej pisał na Facebooku: „Chcemy dziś upamiętniać wszystkie nurty, które tworzyły Niepodległą, dlatego otwieramy Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, powołaliśmy Instytut dziedzictwa Myśli Narodowej i powołamy Muzeum Dmowskiego".

W styczniu 2021 wrócił do sprawy na Twitterze. „82 lata temu zmarł Roman Dmowski, którego dorobek i zasługi dla RP wyrywamy z mroków zapomnienia. Powołaliśmy Inst. Dziedzictwa Myśli Narodowej, mamy w stolicy dwa nowe miejsca pamięci, a już niedługo Dmowski, podobnie jak Piłsudski, będzie miał swoje muzeum! Jesteśmy Mu to winni!” - przekonywał.

W tym czasie ministerstwo zatwierdziło przedstawiony przez Żaryna program Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej na lata 2022-28, zakładający stworzenie Muzeum Ruchu Narodowego im. Romana Dmowskiego.

W dokumencie Żaryn pisał, że:

• albo biuro i wystawa Instytutu będą działać w dotychczasowych lokalizacjach (przy ul. Szczęśliwickiej i przy ul. Andersa), a dla muzeum zostanie kupiony oddzielny budynek,
• albo - „w droższym wariancie” - Instytut kupi większy budynek, do którego zostanie przeniesiona cała jego działalność, łącznie z powstającym muzeum.

Żaryn przewidywał, że „w zależności od wariantu” zakup nieruchomości dla muzeum będzie kosztował „do 10 mln zł”. I podkreślał, że wybór wariantu zależy od ministra kultury.

W maju 2021 roku, odnosząc się do zapowiedzi Glińskiego w mediach społecznościowych i do programu przedstawionego przez Żaryna, posłowie Arkadiusz Myrcha i Paweł Olszewski z Platformy Obywatelskiej, pytali w interpelacji do ministerstwa kultury:

• Czy dokonano wyboru obiektu pod przyszłe Muzeum Ruchu Narodowego?
• Ile wyniesie koszt zakupu nieruchomości?
• Ile wynosi planowany koszt adaptacji na potrzeby wystaw i biur?
• Ile wynosi dotacja inwestycyjna na zakup nieruchomości pod muzeum?

Minister Gliński odpowiedział im, że: „zapis w programie działania [przedstawionym przez Żaryna] nie rodzi bezpośredniego zobowiązania finansowego dla Ministra i podjęcia określonych działań inwestycyjnych”.

Jednak – jak się dziś okazuje –

Jak wspomnieliśmy na początku artykułu, w budżecie zarezerwowano na ten cel 27.318.000 zł, czyli trzykrotnie więcej niż według Żaryna miało kosztować droższe rozwiązanie („do 10 mln zł”).

Z programu działania IDMN na lata 2022-2028 wynika, że to nie koniec państwowych nakładów na tę instytucję.

Antysemityzm, ale uzasadniony?

Jednym z patronów Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej jest Roman Dmowski – przed I wojną światową poseł do rosyjskiej Dumy, w dwudziestoleciu międzywojennym przywódca Narodowej Demokracji, jeden z głównych ideologów polskiego nacjonalizmu.

Według planów Jana Żaryna, imię Dmowskiego ma nosić także tworzone przez IDMN muzeum. Nawet jeśli ostateczna, oficjalna nazwa muzeum będzie inna - to z pewnością właśnie Dmowski będzie w tej placówce centralnym bohaterem.

Gdy powstawał Instytut i gdy ogłoszono projekt powołania muzeum, Adam Leszczyński, dziennikarz OKO.press, a zarazem profesor historii, wyjaśniał dlaczego tworzenie placówek które mają krzewić myśl Dmowskiego, jest złym pomysłem.

W styczniu 2020 roku pisał: „Roman Dmowski (...) był zdeklarowanym antysemitą, a antysemityzm stanowił fundament programu politycznego Narodowej Demokracji przynajmniej przez trzy dziesięciolecia. (…) Dmowski to także zwolennik „asymilacji” (czyli wynarodowienia) Białorusinów, Ukraińców i innych mniejszości w II RP, wreszcie – ideowy wróg demokracji i teoretyk dyktatury. To także wielki zwolennik utożsamienia narodowości polskiej z katolicyzmem i uprzywilejowania Kościoła w polskim życiu publicznym”.

Dalej dodawał jeszcze: „Dmowski był również politykiem prorosyjskim: w okresie rewolucji 1905-1907 nacjonaliści, którym przewodził, zwalczali walczących o niepodległość socjalistów Piłsudskiego”.

Po ogłoszeniu planów budowy muzeum Dmowskiego, w rozmowie z Adamem Leszczyńskim, prof. Grzegorz Krzywiec, biograf Dmowskiego, mówił o nim: „On nie był po prostu antysemitą: on był ideologiem antysemickim”.

Według prof. Krzywca, muzeum propagujące myśl Dmowskiego „to po prostu katastrofa”. Naukowiec wyjaśniał, że nie chodzi mu o to, by Dmowskiego wygumkować z historii, ale by przedstawiać jego idee w sposób krytyczny, „to znaczy pokazujący faktyczne zagrożenie płynące z tego piśmiennictwa”.

Jan Żaryn odpowiedział wówczas na te zarzuty na portalu wPolityce.pl.

„Informacja o powstaniu Muzeum im. Romana Dmowskiego, stała się okazją (tym razem dla portalu OKO.press) do zaatakowania osoby wicepremiera, a szczególnie postaci patrona planowanej placówki kultury. Jak łatwo się domyśleć,

Krytycy zdają się nie dostrzegać, że zarówno krzewione przez niego idee, jak i całe dziedzictwo polskiej myśli narodowej nie ograniczają się wyłącznie do relacji z Żydami" - pisał dyrektor IDMN.

"Głos prof. Krzywca skłania mnie, po raz kolejny, do zadania pytania warsztatowego historykom mającym kłopot z szerszym spojrzeniem na polskie dzieje i nasz zbiorowy dorobek kulturowy, obejmujący również dziedzictwo obozu narodowego. Pytanie brzmi: dlaczego – rzekomo lub naprawdę – od przełomu XIX i XX wieku, ważna część polskiej klasy opiniotwórczej (…) podejmowała »toksyczną i pustoszącą« krytykę działalności prowadzonej przez przedstawicieli narodu żydowskiego w polskiej przestrzeni gospodarczej oraz ideowo-politycznej (jak syjonizm czy bolszewizm)?” - pytał na koniec Żaryn.

Sugerując, że nawet jeśli przedstawiciele "klasy opiniotwórczej" byli antysemitami, to mieli ku temu podstawy.