Są wytyczne dla lekarzy w sprawie aborcji. Cel: bezpieczeństwo kobiet w ciąży i lekarzy [LISTA]

„Pracowaliśmy wspólnie z minister zdrowia i ministrem sprawiedliwości nad wytycznymi, które zmienią w takim razie realia, skoro nie jesteśmy dzisiaj, w związku z inną opinią na ten temat PSL, nie możemy zdobyć większości na sali sejmowej, ale postanowiliśmy zmienić realia” – mówił 30 sierpnia na konferencji premier Donald Tusk.

W konferencji wzięła udział także ministra zdrowia Izabela Leszczyna i minister sprawiedliwości, Adam Bodnar. Ten ostatni – jako Prokurator Generalny – przedstawił na początku sierpnia wytyczne dotyczące aborcji skierowane do prokuratorów. Chodziło głównie o sprawy o pomoc w aborcji. Omawialiśmy te wytyczne w dwóch tekstach. W pierwszym przedstawiliśmy krytyczne uwagi prawniczki, która reprezentuje osoby pomagające w aborcjach. W drugim rozmawiamy z prok. Katarzyną Kwiatkowską, pod której kierunkiem wytyczne powstały:

Dwa cele: bezpieczeństwo kobiet i lekarzy

„Skoro nie możemy szeroko otworzyć tej bramy z powodu braku większości w Sejmie, otwieramy furtki. Lekarze muszą czuć, że kiedy staną po stronie kobiety, prokuratura też stanie po ich stronie, a nie po stronie złych przepisów” – mówił Donald Tusk.

Ministra zdrowia Izabela Leszczyna: „Wytyczne mają dwa cele. Po pierwsze, bezpieczeństwo zdrowotne kobiet w ciąży, po drugie bezpieczeństwo prawne lekarzy, którzy będą ciąże przerywać”.

Następnie przedstawiła główne założenia wytycznych. Nie różniły się wiele od tych, które ministerstwo opisało w odpowiedzi do Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet, który zarzuca Polsce systematyczne i poważne łamanie praw człowieka, którym jest zmuszanie kobiet do rodzenia i brak prawa do aborcji:

Dokument nie przedstawia nic, czego wcześniej nie odkryłyby już organizacje pro-choice. O tych zasadach wielokrotnie mówiła m.in. Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny czy Aborcyjny Dream Team. I to te organizacje wpływały na świadomość lekarzy i prawników, wskazywały, jak naprawdę wygląda prawo. Faktem jest bowiem, że w ostatnich 35 latach wiele z tych zasad było łamanych i interpretowanych na niekorzyść kobiet w ciąży.

Pozytywnym aspektem wydania wytycznych jest to, że będą zebrane w jednym miejscu (i będzie się można do nich odwołać), zakomunikowane jako dokument ministerialny

Co konkretnie jest w wytycznych?

Na początku warto zaznaczyć, że ministerstwo, działając w granicach prawa, odnosi się do ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, ale znowelizowanej w 2021 r. po publikacji wyroku TK Przyłębskiej. Wyrok usunął jedną z przesłanek do aborcji. Warto to podkreślić, bo premier Donald Tusk w marcu 2024 r. twierdził, że wyrok nie obowiązuje, bo został wydany przed wadliwy Trybunał. Tak było, niestety jednak wyrok obowiązuje i potwierdza to dziś zarówno min. Bodnar, jak i min. Leszczyna.

Zdrowie lub/i życie

W ustawie obowiązują dwie przesłanki do legalnej aborcji. Jedna z nich – zagrożenie zdrowia i życia osoby w ciąży – była przez lata interpretowana dość dowolnie. Dla niektórych lekarzy zdrowie oznaczało tylko zdrowie fizyczne. Dla innych zagrożenie musiało być „nagłe”. Wytyczne wyjaśniają:

1. Zagrożenie zdrowia i życia traktowane jest rozłącznie – czyli przesłanką do aborcji jest zarówno zagrożenie zdrowia, jak i zagrożenie życia.
2. Zdrowie to zarówno zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Zagrożenie zdrowia psychicznego jest także przesłanka do aborcji.
3. Zagrożenie zdrowia nie musi być nagłe lub bezpośrednie. Chodzi po prostu o zagrożenie.
4. Nie ma ograniczenia co do specjalizacji lekarza, który wystawia zaświadczenie o zajściu przesłanki do aborcji. Musi to być lekarz specjalizacji właściwej do choroby osoby w ciąży.
5. Zaświadczenie wystawia jeden lekarz – szpital, do którego zgłasza się pacjentka, nie musi, a nawet nie powinien ani zwoływać konsylium w tej sprawie, ani wymagać od pacjentki dodatkowych opinii. Lekarz, który wystawia zaświadczenie, może chcieć poradzić się innego lekarza, jednak nie powinno to być zasadą, ale raczej wyjątkiem.

„Z przywołanych przepisów wynika także jednoznacznie, że do stwierdzenia wystąpienia okoliczności, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej, co do zasady zatem uzależnianie możliwości przerwania ciąży od uzyskania dodatkowych orzeczeń albo opinii lekarzy nie znajduje uzasadnienia i należy traktować jako ograniczenie dostępu do tej procedury. Ustawa o planowaniu rodziny w żadnym miejscu nie zobowiązuje także do powołania konsylium” – czytamy w wytycznych.

„Zasięgnięcie opinii albo zorganizowanie konsylium z inicjatywy lekarza [wystawiającego zaświadczenie – przyp.red.] jest możliwe, ale jest odstępstwem od reguły i nie powinno stanowić odgórnego, pozaustawowego wymogu regularnie stosowanego przez lekarzy bądź obowiązującego jako norma w podmiocie leczniczym” – dodaje ministerstwo zdrowia.

6. Aborcja w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia powinna być przeprowadzona w szpitalu. Aborcja z drugiej przesłanki nie ma określonego miejsca. W obu przypadkach natomiast ciążę może przerwać jedynie lekarz ze specjalizacją ginekologii i położnictwa.

Ciąża w wyniku gwałtu

Jeżeli chodzi o drugą przesłankę, czyli ciążę powstałą w wyniku czynu zabronionego, wytyczne cytują dokument Prokuratora Generalnego:

„W przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, przerwanie ciąży jest dopuszczalne, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. W wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 7 sierpnia 2024 r. w sprawie zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie prowadzenia spraw dotyczących odmowy dokonania przerwania ciąży oraz tzw. aborcji farmakologicznej), w punkcie 7, wskazano na obowiązek sprawnego wykonywania czynności procesowych, aby móc podjąć decyzję o wydaniu zaświadczenia będącego podstawą do wykonania procedury przerwania ciąży w terminie umożliwiającym jej przeprowadzenie do upływu ustawowych 12 tygodni od początku ciąży”.

Problem jednak w tym, że wytyczne Bodnara nie precyzują tego terminu poza tym, by czynności procesowe szły „sprawnie”. To wada tego dokumentu, na którą wskazywała mec. Mana-Walasek w rozmowie z OKO.press.

Klauzula sumienia

Wytyczne podkreślają, że każda placówka z kontraktem z NFZ ma obowiązek świadczyć usługi, do których się zobowiązała. Chodzi o to, że pojedynczy lekarz może odmówić aborcji, ale nie może tego zrobić cały szpital. Ten ma obowiązek zapewnić wykonanie świadczenia, na które podpisywał umowę z NFZ. Jeżeli tego nie zrobi, czeka go kara finansowa lub nawet rozwiązanie umowy z NFZ. Karę na taką placówkę może nałożyć także Rzecznik Praw Pacjenta.

Dodatkowo ministerstwo podkreśla: „Fakt powstrzymania się od wykonania świadczenia niezgodnego z sumieniem lekarz ma obowiązek odnotować w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Należy również wyraźnie podkreślić, że tzw. klauzula sumienia jest prawem wyłącznie lekarza, nie może się na nią powoływać podmiot leczniczy”.

Wytyczne można znaleźć tutaj.