Byle nie urazić Kościoła. Książka "Dzieci księży" na cenzurowanym

"Już po podpisaniu umowy prężna firma outdoorowa uznała, że nie pokaże reklamy książki na swoich nośnikach w centrum Warszawy. Uzasadnienie: okładka jest zbyt obsceniczna i temat kontrowersyjny" – poinformowała na Facebooku Marta Abramowicz, autorka książki "Dzieci księży".

Temat jest kontrowersyjny – dla Kościoła Katolickiego, który nie chce rozmawiać o celibacie i nieoficjalnych diecezjalnych funduszach alimentacyjnych. Na okładce widać kołyskę, której jeden bok wyrzeźbiony jest w kształt popiersia mężczyzny w koloratce.

"Mam déja vu. Minęło 15 lat odkąd robiłam z Kampanią Przeciw Homofobii kampanię społeczną »Niech nas zobaczą«. Mieliśmy ustną umowę z firmą AMS. W międzyczasie firma została kupiona przez Agorę. Powiedziano nam, że za późno się zgłosiliśmy. Ale z zakulisowych rozmów dowiedzieliśmy się, że po prostu nie chcieli tego zrealizować. Osoba, która pracowała wtedy w AMS i była odpowiedzialna za to zlecenie bardzo to przeżyła i zwolniła się z pracy. W ostatniej chwili znaleźliśmy inną firmę. A plakaty i tak zostały zniszczone wkrótce po rozwieszeniu" – opowiada OKO.press Marta Abramowicz.

OKO.press pyta Czytelniczki i Czytelników: która firma odmówiła wywieszenia billboardów? Opinia publiczna powinna to wiedzieć. Ktokolwiek wie... Prosimy o informację.

O ile reakcja firmy X może dziwić, o tyle oczywista była odmowa magazynu "W Podróż z PKP Intercity", który dla Polskich Spółek Państwowych realizuje zewnętrzny wydawca. "Zamieszczone w nim treści

– poinformował OKO.press dział promocji magazynu.

Akcji Demokracja też odmówili

W lutym 2018 podobna sytuacja spotkała stowarzyszenie Akcja Demokracja. Działacze przygotowali projekty plakatów, które nawoływały kandydatów i kandydatki na członków niekonstytucyjnej Krajowej Rady Sądownictwa do rezygnacji z konkursu. Na plakatach, które miały zawisnąć w ich miejscach zamieszkania, zwracano się do nich z imienia i nazwiska.

Przyjęcia takiego zamówienia odmówiły wszystkie firmy, do których się zwrócono. AMS, Polska Press Grupa i Jet Line argumentowały, że treść reklam narusza dobra osobiste kandydatów do KRS (AMS dodawał nawet uwagę o naruszaniu "godności człowieka").

Działacze Akcji Demokracja widzieli w tym jednak strach przed władzą, której takie działania mogłyby się nie spodobać. Mecenas Sylwia Gregorczyk-Abram, która konsultowała kampanię stowarzyszenia uważa, że projekty nie naruszały prawa. "Niewątpliwie treść banneru jest krytyczna, ale nikt, zwłaszcza osoby kandydujące na stanowisko sędziego w konstytucyjnym organie, nie może oczekiwać od innych wyłącznie afirmacji swojej osoby" - komentowała w lutym w rozmowie z OKO.press.

PiS wziął miliony, a konkubinat to grzech

Kwestie związane z reklamą regulują przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a w przypadku konkretnych mediów i nośników także prawo prasowe, ustawa o radiofonii i telewizji, czy ustawa krajobrazowa. W Polsce funkcjonuje również Rada Reklamy o charakterze samoregulacyjnym, która zrzesza agencje deklarujące wolę przestrzegania Kodeksu Etyki Reklamy. Firmy oferujące reklamę outdoorową posiadają też swoje wewnętrzne regulaminy, w których określają, jakie reklamy są dla nich nieakceptowalne. Najczęściej wymieniają ogólne przepisy z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ale pojawiają się również zastrzeżenia o tym, że firmy nie akceptują "reklamy politycznej, w szczególności reklamy wyborczej".

Taki zapis o politycznej neutralności znaleźć można w regulaminie firmy Stroer. Tej samej, która w tym roku realizowała kampanię billboardową "PiS wziął miliony i chce być bezkarny" oraz "Polki żądają legalnej aborcji", a w 2015 kampanię "Konkubinat to grzech" organizowaną przez sam Kościół. "Nigdy nie było jakichś obostrzeń wobec tematyki tych reklam. Jeśli były pieniądze, to każdy mógł się zareklamować" – opowiada OKO.press były pracownik firmy.

Reklamy, które konfrontują kościół i religię również nie są niczym rzadkim w przestrzeni, zwłaszcza miejskiej. W 2013 na billboardach AMS zawisły reklamy "Nie zabijam, Nie kradnę, Nie wierzę" wykupione między innymi przez Fundację Wolność od Religii. Fundacja realizowała również kampanie outdoorowe z hasłami "Szkoła to nie kościół" oraz "Masz prawo nie wierzyć". Część z nich do tej pory zobaczyć można m.in. na ulicach Warszawy. Podobnie jak plakaty filmu "Kler".

Czy firmy mogą selekcjonować treści?

Sylwia Gregorczyk-Abram nie ma wątpliwości:

Prawniczka wskazuje, że podobnie jak w przypadku łódzkiego drukarza, zastosowanie tu może tu mieć art. 138 Kodeksu wykroczeń –

"Usługodawca nie ma prawa kategoryzowania, czy selekcjonowania klientów wyłącznie w oparciu o to, czy temat danej kampanii mu się podoba albo czy zgadza się z jego przesłaniem i treścią. Będąc rzemieślnikiem, nie można odmówić druku, bo nie podoba się jego treść, która nie narusza prawa. Nie można także odmawiać usługi tylko dlatego, że tematyka kampanii jest kontrowersyjna czy dyskusyjna. W demokratycznym kraju nie wolno stawiać indywidualnych poglądów religijnych czy politycznych ponad prawo powszechnie obowiązujące. Trzeba chronić wolność wyrażania poglądów, nawet takich, z którymi większość się nie zgadza" – dodaje.

Wolność wyrażania poglądów kończy się jednak tam, gdzie zaczyna się epatowanie przemocą, drastyczne obrazy. Ustawa o zwalczaniu konkurencji wymienia jako niedozwolone na przykład "reklamy wywołujące lęk". Niesławne billboardy antyaborcyjne przedstawiające porozrywane szczątki podpadać mogą także pod przepisy dotyczące „wywołania zgorszenia w miejscu publicznym, zakłócania spokoju, porządku publicznego” (art. 51 Kodeksu Wykroczeń) lub pod umieszczanie „nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku” (art. 141 KW).