"Co nie zabije, to wzmocni". Polscy księża i politycy od lat umniejszają krzywdę wykorzystywanych dzieci

Bydgoszcz, Częstochowa, Kielce, Kraków, Płock, Poznań, Warszawa, Wrocław i wiele innych – w ten weekend w całej Polsce upamiętniono ofiary wykorzystywania seksualnego przez księży i zaprotestowano przeciw procederowi tuszowania tych przestępstw. Powtarzaną w wielu krajach na świecie akcję pierwszy raz zorganizowano w 2010 roku w Irlandii.

W Polsce dewaluowanie cierpień ofiar wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, zaprzeczanie, że w ogóle do niego doszło, relatywizowanie problemu, jak również obarczanie winą za pedofilne zachowania dorosłych, ma długą tradycję. Obronę oskarżonych o pedofilię i skandaliczne wypowiedzi mają na koncie hierarchowie kościelni, wpływowi duchowni, a także politycy. Przykłady?

• w 2001 roku arcybiskup Michalik pisał do wiernych w sprawie wtedy oskarżonego, a później skazanego za molestowanie 6 dziewczynek, księdza z Tylawy: "Wyrażam współczucie i mam nadzieję, że konfratrzy i parafianie, którzy znają lepiej środowisko niż wrogie Kościołowi i depczące prawdę gazety lub osoby, nie stracą zaufania do swego proboszcza, ale okażą mu bliskość przez gorliwą modlitwę";
• Stanisław Piotrowicz, obecnie poseł PiS i przewodniczący Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, a wtedy przełożony prowadzącego sprawę księdza z Tylawy prokuratora, na konferencji prasowej tłumaczył, że dzieci "dawały ciumka księdzu", a sam ksiądz dotykał dzieci, ponieważ słynął ze zdolności bioenergoterapeutycznych leczących ból poprzez dotyk;

• w 2013 roku (roku publikacji książki holenderskiego dziennikarza Ekke Overbeeka "Lękajcie się. Ofiary pedofili w polskim kościele mówią" i oskarżeniu ówczesnego nuncjusza apostolskiego w Dominikanie Józefa Wesołowskiego i księdza Wojciecha Gila o wykorzystywanie seksualne nieletnich i posiadanie dziecięcej pornografii) kościoła i oskarżonych bronili m.in.:– biskup Tadeusz Pieronek: "To [zmagania ówczesnego papieża - przyp. red.] jest o wiele ważniejsze zadanie niż ukrócenie sprawy pedofilskiej, która była na świecie, jest i będzie. Żadna siła nie powstrzyma człowieka od tego, żeby korzystać z pewnych możliwości, jakie daje człowiekowi wolna wola i do czego pchają go namiętności. Świata nie zmienimy".
• Arcybiskup Józef Michalik: "Słyszymy nieraz, że to często wyzwala się ta niewłaściwa postawa, czy nadużycie, kiedy dziecko szuka miłości. Ono lgnie, ono szuka. I zagubi się samo i jeszcze tego drugiego człowieka wciąga"; "Dzisiaj nikt nie mówi o rozwodzie, że to jest krzywda dla dziecka. Oczywiście, że jest wielką krzywdą molestowanie, nie wolno zapomnieć o tym, ale nie tylko to, może jeszcze więcej i szersze pole, dlaczego na ten temat nie mówimy?";
• Ojciec Tadeusz Rydzyk: "a na przykład o księdzu Wesołowskim, nuncjuszu apostolskim, słyszałem od naszych ojców z Boliwii jak to szlachetny jest - mówił także szef Radia Maryja. I jednym tchem dodawał: – Ksiądz abp Wesołowski, o tym nie mówią, że walczył z narkotykami tam. A czy to nie jest za to? W komunizmie ile razy za coś, to od razu atakowali".
• "Wolałbym, żeby moja córka trafiła w ręce pedofila, który po pupie pogłaszcze, niż poszła na lekcję edukacji seksualnej, bo to zabija erotyzm" - stwierdził w 2014 Janusz Korwin-Mikke, ultraprawicowy atencjusz, od lat cieszący się sporym poparciem wśród młodych mężczyzn (i tylko dlatego o nim wspominamy).
• W 2017 roku problem pedofilii w kościele relatywizował arcybiskup Henryk Hoser: "Problem pedofilii w dzisiejszym, niesłychanie rozerotyzowanym społeczeństwie, narasta. (...) I nie wiem, czy społeczeństwa będą w stanie opanować takie zjawisko wobec tej kultury, która teraz jest dominująca", "Nie sądzę, żeby przypadki pedofilii w Kościele były częstsze niż w innych środowiskach".
• Kaja Godek, aktywistka ruchu anti-choice, relatywizuje pedofilię obwiniając za nią nie samych sprawców, a lewicę, czy "homolobby" (pisownia oryginalna): "Przede wszystkim warto zrozumieć różnicę między pedofilią jako naruszeniem własnego systemu wartości (Kościół), a pedofilią jako konsekwencją i częścią systemu wartości (lewica). Tyle w Kościele pedofilii, ile tam przenikło skutków rewolucji seksualnej przeprowadzanej przez lewicę", "rozpychanie się homolobby i tolerancjonizm wobec dewiacji jest istotną przyczyną pedofilii zarówno w kościele, jak i poza nim".

• I ponownie Janusz Korwin-Mikke, tym razem na temat wykorzystywania seksualnego, którego jako dziecko doświadczyła niedawno zmarła wokalistka i poetka – Kora:

Zacytowane wypowiedzi w zasadzie trudno komentować. Takie oburzające, bezwzględne i okrutne w swojej głupocie twierdzenia – jak słowa Korwina – powinny zostać najpierw napiętnowane, a następnie wymazane z pamięci, a ich autorów powinien spotkać powszechny ostracyzm. Jak widać, umniejszanie krzywdy dzieci i wagi konsekwencji, z którymi zmagają się ofiary wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, powtarza się w polskiej sferze publicznej za zadziwiającą regularnością.

Relatywizowanie winy, bagatelizowanie cierpienia osób doświadczających traumatycznych zdarzeń – oraz obwinianie ich o słabość, jeśli z konsekwencjami tych przeżyć nie potrafią sobie samodzielnie poradzić – jest formą wtórnej przemocy na ofiarach wykorzystywania seksualnego i odbiera im szansę na uporanie się z konsekwencjami traumy seksualnej.

Żeby to zrozumieć, trzeba uświadomić sobie ogrom szkód, jakie wyrządza wykorzystanie seksualne w dzieciństwie i jego konsekwencje w dorosłym życiu.

Wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie – brzemię na całe życie

W dzieciństwie kształtuje się osobowość człowieka i fundamentalny dla późniejszej egzystencji sposób postrzegania siebie i świata oraz wzorce reagowania i regulacji emocji. Cierpienia i urazy doznawane w dzieciństwie wpływają na ten proces zniekształcając go – nie da się ich wymazać, bo wyrządzone szkody stają się częścią podstawowej organizacji psychicznej człowieka: tego jak radzi sobie z uczuciami, jak myśli o sobie i relacjach z innymi ludźmi, jak reaguje w trudnych sytuacjach. Urazy doznawane w dorosłości również mogą działać destrukcyjnie – nie wnikają jednak w same fundamenty, nie zmieniają osobowości. Dorosły, którego spotkała przemoc fizyczna czy seksualna, może skorzystać ze zgromadzonych zasobów: odporności psychicznej, wsparcia społecznego, doświadczenia życiowego. Dziecko takiej szansy nie ma. Judith Lewis Herman, znana amerykańska psychiatra, badaczka zajmująca się traumą, zespołem stresu pourazowego i zjawiskiem kazirodztwa, pisze o tym:

Akty pedofilne – nigdy winą dzieci

Dla zrozumienia destrukcyjnej mocy wykorzystywania w dzieciństwie niezwykle ważna jest również specyfika relacji dziecka z dorosłymi. Jest ona nierówna – dziecko jest od dorosłych zależne, oni są warunkiem jego przetrwania, nie jest więc w stanie się przed przemocą z ich strony obronić. Większość sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci to osoby im znane, krzywdzą je więc albo bliscy, albo osoby w jakiś sposób istotne dla dziecka i jego rodziny. Dziecko bywa zastraszane lub uwodzone (zainteresowaniem, którym jest obdarzane, prezentami czy szczególną opieką), co dodatkowo wikła je w relacje, z których samodzielnie nie może się wyzwolić – czuje, że spotyka je coś złego, czuje ból, ale z drugiej strony czuje wdzięczność lub strach. W takiej sytuacji, gdy w pobliżu brakuje bliskich, którzy sprzeciwiliby się oprawcy, dziecko musi się w jakiś sposób przystosować, żeby przeżyć. Cytując ponownie Judith Lewis Herman:

Dziecko staje więc przed niemożliwym zadaniem, żeby żyć i się rozwijać, musi wierzyć w bliskich, siebie i świat, a "wykorzystanie seksualne dziecka niszczy jego fundament psychiczny, jakim jest podstawowe zaufanie do świata" – mówi nam Grażyna Lewko, psycholożka i psychotraumatolożka dziecięca.

Dziecięca walka o przetrwanie

Większość zasobów, które dzieci z bezpiecznych środowisk przeznaczają na eksplorację, zabawę czy naukę, dzieci wykorzystywane seksualnie zużywają na walkę o przetrwanie. Ponieważ dziecko nie może odtrącić osoby, która je krzywdzi, bo jest to równocześnie osoba, od której jest zależne, bolesne doświadczenia muszą zostać wyparte z pamięci – umysł radzi sobie z traumą wypierając ją, dysocjując, czyli odłączając wspomnienia od ich interpretacji, rozbijając je na kawałki, odcinając i wyłączając się, prowadząc w skrajnych przypadkach do powstania mnogich osobowości, z których część w ogóle nie ma świadomości krzywd.

Grażyna Lewko opisuje to tak:

Głównym zadaniem umysłu staje się więc niepamiętanie o traumatycznych zdarzeniach. Nie jest to możliwe, albowiem traumatyczne przeżycia nie podlegają takiemu opracowaniu przez psychikę jak zwyczajne wspomnienia, lecz pozostają w niej w formie niezmienionej i niezintegrowanej".

Gdy umysł nie może się wyłączyć, dziecko próbuje na swój sposób wytłumaczyć sobie to, co się zdarzyło, a ponieważ nie może obwinić bliskich, którzy krzywdzą, bierze winę na siebie, nabierając przekonania, że jest złe. Uderzające są wspomnienia ofiar wykorzystania seksualnego, które latami czuły się winne, zbrukane i nic niewarte. Jedna z pacjentek Judith Herman tak powiedziała o sobie:

Sama Kora, mówiła o tym w ten sposób:

Bagatelizowanie to pozbawienie dziecka niezbędnej pomocy

Funkcjonowanie w wykorzystującym środowisku jest również źródłem intensywnych emocji: strachu, przerażenia, złości i samotności, z którymi dziecko nie potrafi sobie poradzić. Może być agresywne, szukać niebezpieczeństw, albo przeciwnie – zamykać się, izolować, może się również okaleczać, żeby przynieść sobie chwilowy spokój – paradoksalnie ból fizyczny wydaje się wtedy mniej dotkliwy niż cierpienie psychiczne. Te emocje wpływają także na ciała dzieci – pojawiają się problemy z jedzeniem, spaniem, kontrolowaniem funkcji fizjologicznych.

To dorosły jest winien, zachował się w sposób brudny, zły, niszczący. O to uznanie walczą dorośli, którzy w dzieciństwie zostali wykorzystani seksualnie. Leczenie traumy jest długotrwałe i kosztowne".

– Grażyna Lewko ostrzega przed ignorowaniem niepokojących sygnałów, czy bezrefleksyjnym szukaniem winy za niewłaściwe zachowanie w dziecku, ponieważ to właśnie uznanie jego krzywdy jest potrzebne do zdrowienia.

Problemy psychiczne, społeczne i zdrowotne – zmagania osób, które przetrwały

Oprócz neuronalnych konsekwencji traumy, właśnie w stosowanych przez dziecko mechanizmach obronnych, któremu nie udzielono wsparcia, tkwi źródło problemów, z którymi osoby z historią traumy seksualnej zmagają się w dorosłym życiu.

– raport fundacji Dajemy Dzieciom Siłę z badań nad wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie i konsekwencjami w życiu dorosłym wylicza szereg problemów, z którymi zmagają się ofiary przestępstw seksualnych.

To, czego potrzebują, to profesjonalne wsparcie, ale co jest równie istotne, to społeczna świadomość i wyraźne potępienie aktów pedofilnych, które nigdy nie są winą dzieci, niczym nie mogą być usprawiedliwiane i nigdy zamiatane pod dywan w celu ochrony sprawców.