Czy USA wciąż są państwem prawa? To już nie korekta kursu, tylko zmiana ustroju

Czy Stany Zjednoczone wciąż są państwem prawa? W serii orzeczeń Sąd Najwyższy USA zakwestionował to, co dotychczas wydawało się nienaruszalne:

• konstytucyjną gwarancję obywatelstwa przez urodzenie,
• prawo organizacji społecznych do reprezentowania wykluczonych
• i dostęp kobiet do podstawowej opieki zdrowotnej.

Konserwatywna większość, z poparciem prezesa Johna Robertsa, nie tylko osłabiła narzędzia ochrony praw obywatelskich, ale otworzyła też drzwi do ich redefinicji. To już nie korekta kursu, tylko zmiana ustroju.

To wyrok, który może przejść do historii jako moment zerwania z 250-letnią wykładnią prawa. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, rozpatrując sprawę Trump przeciwko CASA, podważył dwa filary amerykańskiej tradycji konstytucyjnej: zasadę obywatelstwa przez urodzenie oraz praktykę stosowania ogólnokrajowych nakazów sądowych – środków, które od dekad pozwalały zatrzymać niekonstytucyjne działania rządu federalnego.

Sędziowie, głosem konserwatywnej większości 6-3, uznali, że organizacje społeczne i jednostki nie mają prawa do pozywania rządu w imieniu szerszych grup – jeśli nie potrafią wykazać bezpośredniej i nieuniknionej szkody. To uderza w samo serce systemu ochrony praw obywatelskich. Przez pokolenia pozwalał on organizacjom takim jak ACLU, SPLC czy NILC bronić imigrantów, mniejszości rasowych i wykluczonych.

Jeszcze poważniejsze są implikacje dla samego pojęcia obywatelstwa. Po raz pierwszy od czasu uchwalenia 14. poprawki do Konstytucji – wprowadzonej po wojnie secesyjnej, by zagwarantować pełne prawa wszystkim urodzonym w USA – Sąd otworzył drzwi do reinterpretacji tej gwarancji. W opinii większości pojawiły się sugestie, że dzieci nielegalnych imigrantów mogą nie podlegać „pełnej jurysdykcji” Stanów Zjednoczonych. A więc nie muszą być objęte automatycznym nadaniem obywatelstwa. To precedens nie tylko szokujący, ale i groźny: podważa bowiem fundament obywatelstwa jako niezbywalnego prawa każdego urodzonego na ziemi amerykańskiej.

Sprzeciw sędzi Sotomayor

Najgłośniejszym echem odbiła się nie tyle sama decyzja konserwatywnej większości, ile druzgocące, pełne emocji zdanie odrębne sędzi Soni Sotomayor.

Sotomayor, do której opinii przyłączyły się sędzie Elena Kagan i Ketanji Brown Jackson, nie owijała w bawełnę. Zarzuciła większości, że dopuściła do manipulacji proceduralnej, której celem było umożliwienie egzekwowania prezydenckiego dekretu pomimo jego rażącej niekonstytucyjności. Wskazała, że decyzja sądu

i wyłączając z niej miliony innych obywateli – w tym dzieci, których jedyną „winą” jest to, że urodziły się w USA jako potomstwo osób bez formalnego statusu imigracyjnego.

W swojej opinii Sotomayor przypomniała, że 14. poprawka mówi jasno i jednoznacznie: każda osoba urodzona na terytorium Stanów Zjednoczonych i podlegająca ich jurysdykcji jest obywatelem. Jak zaznaczyła, to jedna z niewielu kwestii konstytucyjnych, w których tekst nie pozostawia żadnych wątpliwości. Próba obejścia tej zasady – poprzez ograniczenie możliwości stosowania ogólnokrajowych nakazów sądowych – to w jej ocenie nie tylko prawny wybieg, ale zamach na fundamenty amerykańskiego porządku konstytucyjnego.

Na zdjęciu u góry – sędzia Sonia Sotomayor (w środku). Z lewej – sędzia John Roberts, za sędzią Sotomayot – sędzia Ketanji Brown Jackson, o których będzie w tym tekście mowa niżej. Wszyscy słuchają wystąpienia inauguracyjnego Trumpa 20 stycznia 2025 roku. Fot. AFP

„Sąd się poddaje”

Sotomayor nie kryła rozgoryczenia. Pisała o sądzie, który „zamiast się postawić – poddaje się” i który „uczestniczy w haniebnej manipulacji, nawet jeśli rząd nie próbuje jej ukrywać”. Jej zdaniem, zgoda na egzekwowanie dekretu choćby wobec jednego noworodka pozbawionego obywatelstwa to atak na całą strukturę prawną Stanów Zjednoczonych. Gdy dzieci, urodzone tu i wychowane, pozbawia się prawa do bycia obywatelami, podważa się nie tylko ich przyszłość, lecz także zaufanie do samego pojęcia sprawiedliwości.

W osobnym, ale równie przejmującym głosie, sędzia Jackson stwierdziła, że mamy do czynienia z „egzystencjalnym zagrożeniem dla rządów prawa”. Porównała działania Trumpa do arbitralnej władzy monarszej. Ostrzegła, że pozbawianie sądów niższej instancji prawa do ogólnokrajowego zatrzymywania niekonstytucyjnych działań Białego Domu to krok ku zniszczeniu systemu wzajemnych ograniczeń i kontroli. Pytała z goryczą: „To do czego właściwie służy Konstytucja?”, skoro sędziowie muszą dziś „udawać, że nie widzą bezprawia”.

Obie sędzie zwróciły uwagę na dramatyczne konsekwencje tej decyzji:

Gdy sądy mają związane ręce, a władza wykonawcza swobodnie redefiniuje konstytucję, każda z wolności staje się warunkowa, każda – zagrożona. Dziś chodzi o obywatelstwo z urodzenia. Jutro, jak przestrzegła Sotomayor, inna administracja może odebrać obywatelom broń, prawa socjalne lub zakazać zgromadzeń religijnych.

To nie jest zwykłe zdanie odrębne. To głos rozpaczy i przestrogi. Ostatni dzwonek.

Ale Trump przeciwko CASA to tylko jeden z wyroków zwiastujących, w jakim kierunku zmierza obecnie interpretacja praw obywatelskich w Stanach Zjednoczonych. W kolejnym kontrowersyjnym orzeczeniu Sąd Najwyższy przyznał rację rodzicom domagającym się prawa do wyłączenia swoich dzieci z lekcji, podczas których omawiano książki o tematyce LGBTQ+.

Religia i edukacja

Sprawa Mahmoud przeciwko Taylor dotyczyła szkoły podstawowej w hrabstwie Montgomery w stanie Maryland, gdzie od 2022 roku do programu nauczania wprowadzono serię publikacji promujących różnorodność tożsamości płciowych i struktur rodzinnych. Początkowo placówki edukacyjne informowały rodziców o planowanych zajęciach i umożliwiały im wnioskowanie o zwolnienie dzieci z uczestnictwa. W marcu 2023 roku politykę tę zmieniono: władze Montgomery County Public Schools ogłosiły, że nie będzie możliwości żadnych wyłączeń, niezależnie od przyczyny. Uzasadniano to m.in. rosnącą liczbą wniosków oraz obawami przed stygmatyzacją dzieci z rodzin LGBTQ+.

Pozew przeciwko szkole złożyły trzy rodziny – jedna muzułmańska i dwie katolickie – reprezentowane przez organizację Kids First. Ich argumentacja opierała się na konstytucyjnym prawie do swobodnego wykonywania religii (Pierwsza Poprawka) oraz precedensie Wisconsin przeciwko Yoder z 1972 roku, który przyznał amiszom prawo do autonomii edukacyjnej wobec państwowego przymusu szkolnego.

Sąd Najwyższy, stosunkiem głosów 6 do 3, uznał, że zakaz zwalniania dzieci z lekcji narusza prawa religijne rodziców. W opinii większości, napisanej przez sędziego Samuela Alito, wymuszanie przez szkołę państwową uczestnictwa w zajęciach sprzecznych z wiarą rodziny „stanowi realne obciążenie wolności religijnej”.

Trzy sędzie liberalne w zdaniu odrębnym ostrzegły, że wyrok może otworzyć drogę do dalszego izolowania dzieci od edukacji w zakresie ewolucji, historii rasizmu czy równości.

Wyrok nie zakazuje nauczania o różnorodności tożsamości, ale nakazuje umożliwić rodzinom religijnym wyłączanie dzieci z wybranych zajęć.

Jak się ogranicza prawa kobiet

W kolejnym wyroku Sąd Najwyższy orzekł, że pacjentka Planned Parenthood i sama organizacja nie mają legitymacji procesowej do zaskarżenia decyzji władz Karoliny Południowej o wykluczeniu tej placówki z programu Medicaid.

Wyrok zapadł stosunkiem 6 do 3. Większość konserwatywna, w opinii napisanej przez sędziego Neila Gorsucha, uznała, że przepis ustawy Medicaid mówiący o prawie pacjenta do wyboru „dowolnego kwalifikowanego świadczeniodawcy” nie stanowi wystarczającej podstawy prawnej do składania pozwów cywilnych. Skarga pacjentki Julie Edwards została odrzucona.

W zdaniu odrębnym sędzia Ketanji Brown Jackson, wsparta przez Elenę Kagan i Sonię Sotomayor, napisała: „Projekt ograniczania jednego z najważniejszych praw obywatelskich w tym kraju trwa”. Jej zdaniem, intencją Kongresu było zagwarantowanie każdemu beneficjentowi Medicaid swobodnego wyboru lekarza, co potwierdza również tytuł samego przepisu.

Choć fundusze federalne nie mogą być wykorzystywane na aborcję, organizacje takie jak Planned Parenthood od lat zapewniają podstawową opiekę zdrowotną milionom kobiet, zwłaszcza o niższych dochodach. Ich wykluczanie z systemu to w praktyce ograniczanie praw reprodukcyjnych i osłabianie kontroli kobiet nad własnym ciałem.

Deportacja wbrew Konwencji ONZ o zakazie tortur

W kolejnym orzeczeniu, przyjętym większością 5 do 4 (do trzech liberalnych sędzi tym razem dołączył Trumpowski nominat Neil Gorsuch), Sąd Najwyższy odrzucił apelację Pierre’a Riley’a, obywatela Jamajki, który ubiegał się o ochronę przed deportacją na podstawie Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zakazu stosowania tortur.

Kluczowe pytanie dotyczyło terminu składania skargi do sądu apelacyjnego – czy liczy się go od pierwotnego nakazu deportacji, czy od momentu zakończenia postępowania w sprawie ochrony przed torturami.

Większość konserwatywna uznała, że skarżący spóźnił się z wnioskiem, mimo że groziła mu śmierć w kraju pochodzenia. Pierre Riley, który przybył do Stanów Zjednoczonych w 1998 roku, po odbyciu kary za handel bronią i narkotykami został zwolniony z więzienia w 2021 roku ze względu na stan zdrowia. Natychmiast po wyjściu został zatrzymany przez służby imigracyjne i objęty nakazem deportacji.

Sędzia imigracyjny uznał jego zeznania za wiarygodne i przyznał mu ochronę, ale decyzja ta została uchylona przez Radę Apelacyjną ds. Imigracji. Riley odwołał się do sądu w ciągu trzech dni – jednak według Sądu Najwyższego termin minął, ponieważ liczony był od pierwotnej decyzji o deportacji, mimo że sprawa dotycząca ochrony przed torturami wciąż się toczyła.

Opinię większości napisał sędzia Samuel Alito, który podkreślił, że „postępowanie w sprawie ochrony przed torturami nie zmienia ostatecznego charakteru decyzji o wydaleniu”. W zdaniu odrębnym sędzia Sonia Sotomayor, wsparta przez dwie koleżanki z liberalnego skrzydła, nazwała decyzję większości „nielogiczną i okrutną”. Jej zdaniem, Riley nie mógł zaskarżyć decyzji, która jeszcze nie zapadła. „Nie można apelować od decyzji, która nie została wydana. Sąd orzeka dziś wbrew zdrowemu rozsądkowi i elementarnej logice prawa” – napisała Sotomayor.

Procedura oparta na Konwencji przeciwko torturom stanowi często ostatnią szansę dla osób, którym grożą prześladowania lub śmierć – zwłaszcza w krajach niestabilnych lub autorytarnych. Orzeczenie wpisuje się w szerszy trend ograniczania dostępu do sądów federalnych w sprawach imigracyjnych.

Kontrola nad e-papierosami

W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że sprzedawcy detaliczni – nie tylko producenci – mają prawo składać skargi na decyzje Agencji ds. Żywności i Leków (FDA), które zakazują sprzedaży nowych wyrobów tytoniowych.

Wyrok zapadł większością 7 do 2. Do konserwatywnego bloku dołączyła tym razem sędzia Elena Kagan.

Sprawa dotyczyła odmowy dopuszczenia do obrotu czterech rodzajów e-papierosów produkowanych przez firmę R.J. Reynolds Vapor. Producent złożył skargę wspólnie z dwiema firmami detalicznymi zajmującymi się ich sprzedażą. FDA argumentowała, że prawo do zaskarżenia przysługuje wyłącznie wytwórcy, ale Sąd uznał, że także sprzedawcy mogą być stroną w postępowaniu, ponieważ są bezpośrednio dotknięci skutkami decyzji.

W uzasadnieniu sędzia Amy Coney Barrett wskazała, że odmowa dopuszczenia do sprzedaży nowego produktu wpływa nie tylko na producenta, ale także na detalistów, którzy mogą ponosić odpowiedzialność karną za sprzedaż niezatwierdzonego wyrobu. W zdaniu odrębnym sędzia Ketanji Brown Jackson, wsparta przez Sonię Sotomayor, ostrzegła, że rozszerzanie prawa do zaskarżenia może osłabić nadzór nad bezpieczeństwem zdrowia publicznego.

Administracja prezydenta Joe Bidena konsekwentnie wspiera zaostrzenie kontroli nad rynkiem e-papierosów, uznając je za jedno z głównych zagrożeń dla zdrowia amerykańskiej młodzieży. Według Departamentu Zdrowia i Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), gwałtowny wzrost popularności aromatyzowanych e-papierosów przyczynia się do uzależniania kolejnych pokoleń od nikotyny.

Wygrana sprawa, ale opinia mniejszości ma coraz większe znaczenie

Ostatni z ważnych wyroków zakończył się korzystnie dla obywateli – w tym przypadku pacjentów. Warto jednak przyjrzeć się szokującej argumentacji tych, którzy głosowali przeciw.

Sprawa dotyczyła konstytucyjnych podstaw funkcjonowania Rządowej Grupy ds. Profilaktyki Zdrowotnej (U.S. Preventive Services Task Force). Troje sędziów Sądu Najwyższego wyraziło zdanie odrębne, kwestionując sposób powoływania członków tego ciała oraz jego niezależność od bezpośredniego nadzoru władz publicznych.

Głos sprzeciwu przedstawili Clarence Thomas, Samuel Alito i Neil Gorsuch – sędziowie od lat podkreślający konieczność ścisłego ograniczania kompetencji instytucji federalnych. Sędzia Thomas, autor opinii mniejszości, zakwestionował przede wszystkim kolejność rozpatrywania sprawy. Jego zdaniem zarówno sąd apelacyjny, jak i większość Sądu Najwyższego zbyt szybko przeszły do oceny zgodności z konstytucją, nie odpowiadając najpierw na pytanie zasadnicze:

Według Thomasa, zanim rozważy się, czy sposób mianowania członków Grupy ds. Profilaktyki narusza tzw. klauzulę mianowania zawartą w Konstytucji Stanów Zjednoczonych, należało ustalić, czy ustawa federalna wprost przyznaje sekretarzowi zdrowia takie kompetencje. „Nie można oceniać konstytucyjności czegoś, co być może nigdy nie zostało legalnie ustanowione” – argumentował.

Jak rozpycha się sumienie

Za szczególnie wątpliwe uznał sformułowanie zawarte w ustawie z 1999 roku, które nakazuje sekretarzowi „zwołanie” grupy ekspertów. W opinii Thomasa nie wynika z tego jednoznacznie, że przysługuje mu także prawo ich mianowania. Taka interpretacja mogłaby – zdaniem sędziego – prowadzić do przekraczania granic władzy wykonawczej wbrew intencjom ustawodawcy.

Pozew złożyła prywatna firma Braidwood Management, która zakwestionowała obowiązek finansowania leków prewencyjnych przeciw wirusowi HIV (tzw. terapia PrEP). Pracodawca twierdził, że zmuszanie go do współfinansowania tych świadczeń narusza jego wolność religijną – ponieważ, jak argumentował, pośrednio wspiera w ten sposób zachowania, których nie akceptuje: m.in. kontakty homoseksualne oraz używanie narkotyków.

Choć sędzia Thomas nie odniósł się wprost do tych argumentów, jego stanowisko wpisuje się w konserwatywną linię orzeczniczą, która postuluje ograniczanie federalnej ingerencji w sfery uznawane za moralnie lub religijnie wrażliwe.

Warto dodać, że osoby korzystające z terapii PrEP – w większości należące do środowisk narażonych na wykluczenie, w tym społeczności LGBTQ+, osoby używające substancji psychoaktywnych czy pracownicy seksualni – to grupy, które często spotykają się z niechęcią ze strony skrajnej prawicy. Próby ograniczania dostępu do świadczeń prewencyjnych uderzają więc nie tylko w konkretne procedury medyczne. Uderzają w szerszy model opieki opartej na równości i niedyskryminacji.

Głos Thomasa nie zmienił rozstrzygnięcia – Sąd Najwyższy, stosunkiem 6 do 3, uznał, że struktura Grupy ds. Profilaktyki mieści się w ramach konstytucyjnego porządku. Jego sprzeciw może jednak zapowiadać dalsze próby ograniczania roli agencji federalnych w ochronie zdrowia publicznego. W czasach rosnących napięć ideologicznych wokół dostępu do świadczeń, zwłaszcza tych związanych z seksualnością i prewencją zakażeń, takie stanowiska – choć w mniejszości – mogą zyskać wpływ większy niż wydane wyroki.

Co się stało z sędzią Robertsem?

Po serii ostatnich osobliwych i można by rzec antyobywatelskich wyroków, na poziomie personalnym największym rozczarowaniem okazuje się prezes Sądu Najwyższego John Roberts. To prawnik wskazany przez George’a W. Busha, uchodzący za wybitnego – zresztą o ścieżce akademickiej i osiągnięciach zbliżonych do sześć lat młodszego Baracka Obamy. Obaj pełnili funkcję redaktora naczelnego Harvard Law Review.

Z Robertsem jest trochę, albo dotychczas było, jak z Jerzym Stępniem, Wojciechem Hermelińskim, Andrzejem Rzeplińskim czy – last but not least – Adamem Strzemboszem. To człowiek o wyraźnie konserwatywnych poglądach, który jednak dotąd konsekwentnie przedkładał praworządność nad ideologię.

Jeszcze w marcu sam zastanawiałem się, czy to właśnie dzięki niemu demokracja przetrwa. Pisałem wówczas:

„Patrząc długoterminowo, jeśli obecny trend będzie się utrzymywał, możemy wyobrazić sobie scenariusz, w którym konflikt między prezydentem a sądownictwem przekształci się w szerszą debatę o równowadze władz w państwie. W takim układzie niezależność Sądu Najwyższego umacniana przez konsekwentne głosowania przewodniczącego Johna Robertsa i nominowanej przez Trumpa sędzi Amy Coney Barrett (oboje już dowiedli, że potrafią się sprzeciwić prezydentowi) razem z trojgiem antytrumpowskich sędzi Eleny Kagan, Soni Sotomayor i Ketanji Brown Jackson, stanie się symbolem odporności systemu konstytucyjnego.

Ich sprzeciw wobec autokratycznych tendencji w administracji może prowadzić do redefinicji roli sądu jako strażnika demokratycznych wartości. W efekcie, choć napięcia między władzami mogą się nasilać, ostatecznie system samokontroli i wzajemnych ograniczeń ugruntuje mechanizmy ochronne, dając nadzieję na państwo, w którym żadna władza nie będzie mogła narzucić swojej woli bez poddania się ocenie niezależnych instytucji”.

Władca, nie prawo

Jeszcze w maju 2025 roku sam Roberts – w wystąpieniu na Uniwersytecie Georgetown – ostrzegł, że „rządy prawa są zagrożone”, a publiczna debata wokół działalności Sądu Najwyższego zbyt często przybiera formę ataków personalnych.

„Idea, że prawem rządzi zasada, a nie człowiek, to fundament naszego systemu. W teorii jest to oczywiste, ale w praktyce musimy sobie od czasu do czasu przypominać, jak rzadka to wartość – zarówno w dziejach, jak i we współczesnym świecie” – powiedział Roberts do tegorocznych absolwentów prestiżowej uczelni prawniczej.

Jego przemówienie miało znaczenie wykraczające poza akademicką okazję. W ostatnich miesiącach środowiska prawnicze w USA z niepokojem obserwują nasilenie krytyki wobec sędziów, których orzeczenia uderzają w linię polityczną Donalda Trumpa i jego zaplecza. Coraz częściej ataki te wykraczają poza granice debaty merytorycznej, przybierając formę zniesławień i gróźb.

Roberts odniósł się także do konkretnych przypadków publicznego potępienia sędziów – choć nie wymienił nazwisk, aluzje były czytelne. Trudno było nie odczytać ich w kontekście wydarzeń z marca 2025 roku, kiedy Donald Trump nazwał sędziego Jamesa Boasberga „złodziejem” i wezwał do jego impeachmentu. Powodem była decyzja Boasberga zezwalająca na deportację setek mężczyzn do osławionego więzienia w Salwadorze. Roberts zareagował wtedy stanowczo: „Impeachment nie jest właściwą odpowiedzią na niezgodę co do orzeczenia sądowego”.

Co zmieniło się w człowieku, który jeszcze chwilę temu bronił instytucji przed politycznym naporem – a dziś firmuje wyroki, które ten napór wzmacniają?

Na jedno warto zwrócić uwagę. Podczas wspomnianego wykładu na Georgetown sędzia Roberts przyznał, że winy w erozji praworządności należy szukać również w edukacji – jego zdaniem amerykańskie szkoły od lat zaniedbują nauczanie wiedzy o społeczeństwie i konstytucji, przez co młode pokolenia nie rozumieją zasad działania trójpodziału władzy ani roli sądów. Wiosną 2025 roku na Uniwersytecie Florydy, jednej z czołowych uczelni publicznych w Stanach Zjednoczonych, doszło do sytuacji, która wywołała poważne zaniepokojenie w środowisku akademickim i opinii publicznej.

Wzorowa dysertacja studenta Damsky'ego

Student prawa Preston Damsky otrzymał prestiżową nagrodę Book Award – wyróżnienie przyznawane za najlepszą pracę zaliczeniową w ramach seminarium poświęconego oryginalizmowi, prowadzonego przez sędziego federalnego Johna L. Badalamentiego. Problem w tym, że nagrodzona praca zawierała tezy, które wiele osób – w tym część wykładowców i studentów – uznało za jawnie rasistowskie i antysemickie.

W swoim eseju Damsky dowodził, że zwrot „My, Naród” z preambuły Konstytucji Stanów Zjednoczonych odnosi się wyłącznie do białych obywateli. Twierdził również, że prawa wyborcze osób innych ras powinny zostać cofnięte, a osoby określane przez niego mianem „przestępczych infiltratorów granicznych” – eliminowane na mocy rozkazów o charakterze egzekucyjnym. Tekst kończył się ostrzeżeniem, że „jeśli sądy nie podejmą działań dla zachowania białego charakteru kraju, sprawy nie rozstrzygnie już waga Temidy, lecz ostrze jej miecza”.

Po ogłoszeniu nagrody na wydziale prawa zaczęła się burzliwa debata. Pełniąca obowiązki dziekana Merritt McAlister broniła decyzji, powołując się na zasadę wolności akademickiej i neutralności instytucjonalnej. W liście skierowanym do wspólnoty akademickiej podkreśliła, że publiczna uczelnia nie może stosować „dyskryminacji poglądowej”. Jej zdaniem ocena pracy powinna opierać się wyłącznie na jej spójności argumentacyjnej i zgodności z regułami akademickimi – niezależnie od prezentowanych tez.

W jednym z wpisów stwierdził, że „Żydzi muszą zostać zlikwidowani wszelkimi dostępnymi środkami”. Inne wpisy zawierały pochwały dla Adolfa Hitlera, wezwania do eliminacji latynoskich imigrantów oraz obraźliwe komentarze pod adresem osób czarnoskórych. Władze uczelni zawiesiły Damsky’ego, zakazały mu wstępu na kampus i wzmocniły środki ochrony wokół budynków wydziału prawa.

Jak „przedsiębiorczość” wyparła „nierówność”

Wielu studentów i wykładowców otwarcie krytykuje zarówno decyzję o przyznaniu nagrody, jak i sposób, w jaki uczelnia początkowo uzasadniała swoje stanowisko. Jedna z wizytujących wykładowczyń, prof. Carliss Chatman, zwróciła uwagę na sprzeczność między tolerowaniem ekstremistycznych treści a ograniczaniem tematyki zajęć z zakresu nierówności społecznych. Proponowany przez nią przedmiot zatytułowany „Rasa, przedsiębiorczość i nierówność” został przez administrację przemianowany na „Przedsiębiorczość”. Zdaniem Chatman, pod naciskiem władz stanowych, które próbują ograniczać język równościowy w szkolnictwie publicznym.

Sprawa Damsky’ego odsłania złożoność współczesnej debaty o granicach wolności słowa, odpowiedzialności instytucji naukowych i roli uniwersytetu publicznego. Z jednej strony – konstytucyjna ochrona swobody wypowiedzi i zasada politycznej bezstronności. Z drugiej – coraz częstsze próby legitymizowania skrajnie prawicowych, przemocowych narracji pod pretekstem akademickiej dyskusji.

Kolejni wskazywani przez Reagana, obu Bushów i Trumpa sędziowie wprost nawiązują do tej doktryny oraz środowiska Federalist Society.

Damsky w swojej pracy nawiązywał do haseł promowanych przez administrację Trumpa, takich jak próby reinterpretacji 14. poprawki czy ograniczenia prawa do obywatelstwa z urodzenia. Choć główny nurt oryginalistów dystansuje się od rasistowskich nadużyć, coraz częściej słychać głosy ostrzegające przed instrumentalnym wykorzystywaniem oryginalizmu do celów politycznych.