Prezydent Duda na szczycie Rady Europy zobowiązał się przestrzegać praw człowieka. Co to znaczy?

Rada Europy mierzy się dziś z wieloma problemami. Jednym z najbardziej palących jest obecność w organizacji państw kontestujących fundamenty, na których jest zbudowana. Rosja została z niej wykluczona po agresji na Ukrainę. Cały czas jednak w Radzie Europy są inne państwa podążające tą samą ścieżką nieprzestrzegania zobowiązań wynikających z członkostwa – jak Turcja, Azerbejdżan i, niestety, Polska.

16 i 17 maja w Reyjkaviku odbył się czwarty w historii szczyt Rady Europy, na którym zaprezentowano plan naprawczy.

Prezydent podpisał się pod deklaracją, która podkreśla m.in.:

• konieczność wykonywania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (czego rząd PiS nie robi w tzw. sprawach praworządnościowych),
• kluczową rolę, jaką w przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej ma Konwencja Stambulska (którą partia Zbigniewa Ziobry chce wypowiedzieć, a premier Mateusz Morawiecki skierował do Trybunału Konstytucyjnego),
• a także zwraca uwagę na wspólną odpowiedzialność za walkę z autokratycznymi tendencjami i rosnącymi zagrożeniami dla praw człowieka, demokracji i praworządności (za które w Polsce odpowiada rząd Zjednoczonej Prawicy i prezydent).

Adam Ploszka, prawnik, doktor nauk prawnych, starszy koordynator ds. rzecznictwa Stowarzyszenia Amnesty International w Polsce, podsumowuje konkluzje szczytu Rady Europy.

Jeśli raz w miesiącu chcesz otrzymywać specjalne materiały dotyczące praworządności jako pierwszy, zapisz się na newsletter przez stronę Archiwum Osiatyńskiego.

Quo vadis Rado Europy?

Rada Europy znajduje się na rozdrożu. Niewątpliwie w swojej długiej, bo już 75-letniej, historii odniosła wiele sukcesów na polu ochrony praw człowieka, umacniania demokracji i praworządności. Najlepszym tego dowodem jest popularność, jaką w polskim społeczeństwie zyskał Europejski Trybunał Praw Człowieka, funkcjonalnie powiązany z tą organizacją.

Także działalność innych podmiotów powiązanych z Radą Europy, takich jak Komisja Wenecka, Grevio, czy Europejski Komitet Praw Społecznych, przyczyniła się do podniesienia standardu ochrony praw człowieka w Polsce i innych państwach europejskich.

Jednocześnie jednak Rada Europy mierzy się z licznymi problemami.

Poza problemami organizacyjnymi wynikającymi z braku odpowiedniego finansowania,

Przez długi czas taką postawę prezentowała Rosja, latami naruszając swoje podstawowe zobowiązania wynikające z członkostwa w tej organizacji. Ostatecznie z Rady Europy została wykluczona po agresji na Ukrainę. Cały czas jednak w Radzie Europy są inne państwa podążające tą samą ścieżką jak np. Turcja, Azerbejdżan i (niestety) Polska.

Zjednoczeni wokół naszych wartości

Jest to dopiero czwarty raz w historii, gdy szefowie państw i rządów spotykają się, by określić priorytety organizacji. Pod adresem zgromadzonych na tym szczycie szefów państw i rządów sformułowano szereg postulatów i oczekiwań.

Także i organizacje broniące praw człowieka, w tym Amnesty International, przedstawiły swoje uwagi i postulaty dotyczące reformy ochrony praw człowieka w Radzie Europy.

Wśród tych postulatów znalazło się:

• przyjęcie nowego, holistycznego podejścia do walki z ograniczaniem działalności społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich,
• wzmocnienie niezależności i bezstronności krajowych sądów,
• przeciwdziałanie ograniczeniom praw kobiet,
• a także zwiększenie efektywności Rady Europy
• oraz zapewnienie odpowiedzialności Rosji za wojnę w Ukrainie.

Na koniec szczytu przyjęta została rozbudowana deklaracja, której przyjęcie poprzedził kilkumiesięczny proces międzyrządowych negocjacji.

Zasadnicze przesłanie tej deklaracji można odczytać już w samym jej tytule: „Zjednoczeni wokół naszych wartości”, a także w wielu miejscach, w których przywoływany był dorobek Rady Europy. Widać to w także w sposobie, w jakim potępiona została agresja na Ukrainę, co nastąpiło poprzez odwołanie do fundamentalnych wartości.

Konkretne plany

Państwa członkowskie Rady Europy podpisując deklarację, postanowiły ustanowić rejestr szkód spowodowanych agresją Federacji Rosyjskiej jako pierwszy krok w kierunku stworzenia międzynarodowego mechanizmu odszkodowawczego.

Przywódcy zgromadzeni na szczycie zadeklarowali także wzmocnienie Rady Europy i jej prac w dziedzinie praw człowieka, demokracji i praworządności poprzez:

• przyjęcie deklaracji w sprawie zasad demokracji, ponowne zobowiązanie się do przestrzegania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
• i opracowanie narzędzi do radzenia sobie z nowymi wyzwaniami w dziedzinie technologii i ochrony środowiska.

W kontekście ochrony praw człowieka, choć nie wszystkie postulaty formułowane przez organizacje pozarządowe zostały uwzględnione, to jednak w deklaracji uwzględniono szereg ważnych postulatów.

W deklaracji podkreślono także kluczową rolę, jaką w przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej ma Konwencja Stambulska, oraz zwrócono uwagę na wspólną odpowiedzialność za walkę z autokratycznymi tendencjami i rosnącymi zagrożeniami dla praw człowieka, demokracji i praworządności.

Polski rząd chce bronić praw człowieka i walczyć z autokratyzacją?

Deklaracja ta ze strony Polski została podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę, a w negocjacjach nad nią wzięło udział Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

To także ważne w kontekście wniosku Prezesa rady ministrów skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego, w którym premier Morawiecki domaga się stwierdzenia niezgodności Konwencji Stambulskiej z Konstytucją.

Wreszcie, w kontekście szeregu innych działań nadmiernie ograniczających prawa człowieka, w tym wolność słowa czy wolność zrzeszania się, które w ciągu ostatnich lat podejmował polski rząd, a które skutkowały ciągłym spadkiem pozycji Polski w szeregu rankingów praw człowieka.

Pozostaje zatem wyrazić nadzieję, że podpisanie przez Prezydenta RP – najwyższego reprezentanta Polski w stosunkach międzynarodowych, Deklaracji z Reykjavíku stanowi zapowiedź jakościowej zmiany w polityce rządu RP odnoszącej się do praw człowieka.

***

Jeśli raz w miesiącu chcesz otrzymywać specjalne materiały dotyczące praworządności jako pierwszy, zapisz się na newsletter przez stronę Archiwum Osiatyńskiego.

Zarejestruj się też na debatę online "The Rule of Law in Poland: Assessing the Effectiveness of European Mechanisms". Dołącz do nas w poniedziałek 22 maja o godz. 15:00 na Zoomie.

Głos zabiorą Jakub Jaraczewski z Democracy Reporting International, Paulina Kieszkowska-Knapik z Wolnych Sądów, dr Anna Södersten ze Swedish Institute for European Policy Studies i dr Marcin Szwed z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Spotkanie poprowadzi Anna Wójcik. Debata odbędzie się po angielsku, bez tłumaczenia (ale pytania można zadawać po polsku), a jej tekst zostanie opublikowany później po polsku w Archiwum Osiatyńskiego i OKO.press.

Projekt wspiera fundusz Aktywni Obywatele – Program Krajowy.