Dwa lata od 7 października. Co się stało z izraelskim społeczeństwem? [Korespondencja z Tel Awiwu]

Dokonany przez Hamas i inne mniejsze palestyńskie grupy terrorystyczne, Atak 7 Października był najkrwawszym dniem dla Żydów od czasu Zagłady. Zginęło 1200 kobiet i mężczyzn, w tym ok. 750 cywilów; kolejne 251 uprowadzono do Gazy.

7 Października w Izraelu wspomina się jako dzień, kiedy państwo nie istniało – armia, na której obywatele nauczyli się polegać w czasie kryzysu, opanowała sytuację dopiero wiele godzin po inwazji. Izraelczycy spędzili cały dzień w schronach, oglądając na ekranach swoich telefonów, jak terroryści palili domy, z zimną krwią mordowali dzieci, jak i starców, a także paradowali z zakładnikami po Gazie jak z trofeum.

Przykład doszczętnie zniszczonego i splądrowanego kibucu Nir Oz, do którego obrony przybył tylko jeden czołg i który natychmiast zawrócił, widząc ilość terrorystów, dobrze obrazuje kryzys, w którym znalazło się wtedy izraelskie wojsko, jak i społeczeństwo. Dwa lata później poczucie chaosu, krzywdy i straty dominuje wśród Izraelczyków i Izraelek.

W rytmie wyznaczonym przez wojnę

Gdy jestem pytany, co w Izraelu mówi się na temat trwającej wojny w Gazie, zakładników czy nastawienia wobec izraelskiego rządu, nigdy do końca nie wiem, co odpowiedzieć, bo wielość perspektyw i szczegółów zwyczajnie przytłacza. Trauma 7 Października dla Izraelczyków nigdy się nie skończyła, bo zakładnicy nadal przecież przetrzymywani są w Gazie, rząd odpowiedzialny za niepowstrzymanie ataku nadal jest przy władzy, a życie nadal biegnie w rytmie wyznaczonym przez wojnę.

Nie ma wątpliwości co do faktu, że ataki rakietowe w Gazie sieją nieproporcjonalnie większe zniszczenie, ale Izraelczycy także żyją pod ciągłym zagrożeniem rakietowym z Libanu, Jemenu, a nawet Gazy. Alarmy wyją regularnie, przynajmniej co trzeci dzień, wyrywając ludzi ze snu, niosąc chaos na ulicach czy powodując wypadki samochodowe.

Pamiętam początek wojny, gdy samotna matka trójki dzieci, w tym jednego przemieszczającego się na wózku, z Aszdodu, miasta niedaleko granicy z Gazą], powiedziała w radiu, że za każdym razem, gdy słyszy syrenę, musi zdecydować, którego syna weźmie najpierw ze sobą do schronu, a po którego będzie musiała wrócić. Pamiętam, gdy Hamas włamywał się na serwery zdalnej edukacji izraelskich dzieci, pokazując im przerażające filmy z masakry. Pamiętam, gdy moja przyjaciółka powiedziała mi o swojej dziesięcioletniej córce, u której zdiagnozowano depresję kilka miesięcy po wybuchu wojny.

Wiedza na temat tragedii w Gazie rosła z czasem – początkowo po 7 Października Izraelczycy czuli, że każde działanie jest uzasadnione, żeby odbić zakładników i pomścić zamordowanych.

Szok i doświadczenie straty zasiało ziarno znieczulicy, które dało o sobie znać miesiące później. Ani głód, ani celowe zabójstwa cywilów zdaniem Izraelczyków się w Gazie nie dzieją, a jeśli się dzieją, to są wypadkiem; jeśli nie są wypadkiem, to są koniecznym złem, żeby obronić się przed Hamasem.

W Izraelu panuje jednak poczucie niesprawiedliwości i osamotnienia – świat zdał się zapomnieć, że jeśli IDF starałby się unikać działań, które narażają cywili, to nie mógłby się w żaden sposób skonfrontować z Hamasem. Jak pokonać organizację, której infrastruktura militarna jest ściśle powiązana z infrastrukturą cywilną? Izraelczycy czują, że wybrali mniejsze zło, bo zniszczenie Hamasu teraz oznacza mniej śmierci w przyszłości i potencjalną drogę do zakończenia konfliktu. Świat oskarża natomiast Izrael o próbę anihilacji Palestyńczyków.

Generacja Z nie wie, co to Oslo

Wielu, wielu Izraelczyków czuje przejmujący wstyd, patrząc na to, co dzieje się w Gazie – niektórzy rząd Benjamina Netanjahu nazywają pierwszym antysyjonistycznym rządem w historii kraju, bo wydaje się robić wszystko, żeby doprowadzić do jego upadku. Większość Izraelczyków nie czuje się rasistami i mordercami, ale bojkot akademicki, kulturalny i polityczny sygnalizuje, że nie ma dla nich miejsca w świecie ceniącym prawa człowieka.

Pokolenie rodziców moich znajomych wspomina lata 90. i euforię Oslo – ludziom zdawało się, że mimo konfliktu mają również powody do optymizmu; że muszą znieść tymczasowe ryzyko i dyskomfort na rzecz większego dobra, pokoju, w którym miały żyć ich dzieci. Nawet Menachem Begin, pierwszy prawicowy izraelski premier, powiedział, że "lepiej znosić bóle pokoju niż cierpieć katusze wojny”. Niestety, Izraelczycy i Palestyńczycy generacji Z nie mieli szansy zaznać ani jednego momentu nadziei i nie wiedzieli na własne oczy ani jednej poważnej inicjatywy pokojowej; są więc na ogół bardziej konserwatywni i uprzedzeni niż ich rodzice. Perspektywa pokoju wydaje się z każdym pokoleniem oddalać, a nie przybliżać.

Protestujący na ulicach izraelskich miast skandują regularnie kulanu chatufim [hebr. wszyscy jesteśmy zakładnikami], bo czują, że Izrael został im skradziony przez ekstremistów, którzy w niepojęty dla nikogo sposób przejmują jedna po drugiej instytucje publiczne.

Sam przecież nawoływał do dymisji Ehuda Olmerta, gdy ten prowadził niepopularną Wojnę w Libanie w 2006. Dlaczego nadal nie przeprosił Izraelczyków i nie spotkał się od wielu miesięcy z rodzinami zakładników? Nikt do końca nie potrafi wytłumaczyć wytrzymałości Bibiego na masowe protesty, proces o korupcję i niską popularność nawet we własnym rządzie. Ewidentne jest jednak, że Netanjahu nie ma żadnej ideologii – w przeszłości opowiadał się za prawie każdą polityką i był w stanie nawiązać najszersze koalicje. Netanjahu udało się rozgryźć Izrael – eksploatuje podziały społeczne, bezwstydnie polaryzuje obywateli i konsekwentnie wmawia im, że tylko on jest w stanie zapewnić im bezpieczeństwo.

Od aktywizmu do marazmu

Większość Izraelczyków, z którymi się przyjaźnię i w których towarzystwie przebywam, sytuują się na szeroko pojętej lewicy; wszyscy przeciwni są wojnie i domagają się jak najszybszych wyborów. Ale nawet wśród tej relatywnie niewielkiej grupy zachowanie i poglądy po 2 latach od 7 Października są bardzo różne. Niektórzy rzucili się w wir aktywizmu – Stojąc Razem, Kultura Solidarności, Radykalny Dom, Forum Rodziców, Czwarta Ćwierć to wszystko organizacje, które mają odwagę proponować bardziej egalitarny, demokratyczny i pokojowy Izrael i które w ostatnich latach nieustannie rosną mimo niesprzyjającego im rządu.

Setki młodych Izraelczyków odmawiają obowiązkowej służby wojskowej, przychodzą na każdy protest organizowany przez Forum Rodzin Zakładników i ozdabiają izraelskie miasta pro-pokojowymi graffiti. Inni popadli w marazm – strategia Netanjahu zawsze była oparta na zakłamaniu rzeczywistości, aby Izraelczycy żyli w chaosie informacyjnym. Może protesty na rzecz powrotu zakładników naprawdę wzmacniają negocjacyjną pozycję Hamasu? Może Izrael naprawdę potrzebuję bezwzględnego przywódcy, który będzie w stanie bez skrupułów negocjować z Trumpem?

Atak 7 Października przyniósł różne wnioski różnym frakcjom izraelskiego społeczeństwa. Dla prawicy był ostatecznym argumentem, że palestyńskie państwo jest fundamentalnym zagrożeniem dla Żydów. W ataku zginęło przecież nieproporcjonalnie dużo lewicowych kibucników i aktywistów pokojowych, bo Otef Aza [przyp. red. obszar dookoła Strefy Gazy] był bastionem izraelskiej lewicy.

Wieść o tym, że Hamas otrzymał mapy kibuców od Gazańczyków, którzy przyjeżdżali do nich do pracy, była poważnym ciosem dla obozu propokojowego – Izraelczycy, którzy praktykowali koegzystencję z Palestyńczykami, zostali zdradzeni i padli ofiarą najgorszego rodzaju terroru.

Izraelska prawica także obudziła się 7 Października w zupełnie innym miejscu niż dotychczas. Po pierwsze, Bibi Netanjahu, znany pieszczotliwie jako Bibi Melech Izrael [przyp. red. Bibi Król Izraela] dopuścił do tragedii niespotykanych rozmiarów. Po drugie, potęga militarna Bliskiego Wschodu została przynajmniej chwilowo pokonany przez małą, prymitywną grupę terrorystyczną. Izraelczycy są zgodni tylko co do jednego – Izrael musi podjąć radykalnie inne kroki, żeby być bezpiecznym; przedmiotem dyskusji pozostaje, jakie dokładnie.

Sukkot i iluzja bezpieczeństwa

Izraelczycy regularnie pytają mnie o antysemityzm w Europie, bo media mówią im o eksplozji nienawiści wobec Żydów na całym świecie. Po części nie mylą się – rozmawianie po hebrajsku w mojej dzielnicy w Berlinie nie jest dobrym pomysłem, a w zeszłym tygodniu w Neukolln, dzielnicy Berlina z największą społecznością palestyńską poza Bliskim Wschodem, pojawiły się plakaty z imionami i adresami właścicielami żydowskiej kawiarni Bajszel. Mówią wprost, że syjoniści powinni się bać na ulicach niemieckiej stolicy.

Nie widziałem też ani jednego propalestyńskiego protestu w Berlinie, Warszawie czy Londynie, w który ten czy inny sposób nie popadłby w antysemickie klisze, co ma swoje jasne konsekwencje – przestępstwa na tle nienawiści wobec Żydów osiągnęły nowe rekordy prawie na całym globie.

Kwestia nadziei w Izraelu jest rzeczą trudną – jest wielu, którzy zupełnie porzucili pomysł czekania na lepsze jutro. Ich życie się skurczyło – myślą wyłącznie o swojej pracy, swojej rodzinie i tym, jak spędzą następne dni; mało kto ma w sobie gotowość na to, żeby wyobrazić sobie pokój.

Równie wielu Izraelczyków próbuje mentalnie uciec od wojennej traumy – szukając ujścia w jakiejś używce lub obsesji. Niektórzy wierzą, że powrót zakładników i wybory odrodzą nadzieję w społeczeństwie, inni pogodzili się z myślą, że być może dopiero następne pokolenie będzie miało szansę na normalne życie. Strategie na utrzymanie nadziei w Izraelu są różne – otaczanie się optymistycznymi ludźmi, kultywowanie małych życzliwości, praca wolontariacka. Każdy szuka sposobu na to, żeby nie dać się zupełnej paranoi.

Izraelscy Żydzi świętowali wczoraj wieczorem początek święta Sukkot, które przypomina drogę wyjścia z niewoli egipskiej, podczas której Izraelici mieszkali w prowizorycznych chatach. W tradycji żydowskiej, w przeciwieństwie do chrześcijańskiego, linearnego rozumienia czasu, czas płynie w spirali – Żydzi nie wspominają drogi z Egiptu, Żydzi pokonują ją dzisiaj; droga na pustyni się nie wydarzyła, ona się wydarza.

Sukkot to święto, które uczy, że bezpieczeństwo i stałość zawsze są iluzoryczne. Jedyną drogą naprzód jest ta oparta o społeczność, wytrzymałość i cierpliwość – dokładnie te słowa wypowiedziały też rodziny zakładników na wczorajszym proteście domagającym się ich uwolnienia w Tel Awiwie. Na cały tydzień zaplanowane są demonstracje w kraju opowiadające się za dotrzymaniem amerykańskiego porozumienia przez izraelski rząd. Dotychczasowe wieści z negocjacji w Kairze są pozytywne – prawie wszyscy między rzeką a morzem trzymają kciuki za ich powodzenie.

Na zdjęciu: protest na rzecz uwolnienia zakładników, Tel Awiw, 7 października 2025. Fot. Ahmad Gharabli, AFP