„Czasem zabrzęczy mucha…”. Jak (nie) pracował TK Przyłębskiej w pierwszym półroczu 2022 roku

Upływ pierwszych 6 miesięcy 2022 roku to dobry moment na wstępne podsumowanie działalności Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej, który przyzwyczaił nas już do niskich standardów. Jednak to, co dzieje się w nim obecnie, przekracza kolejne granice.

Wyroki? Można policzyć na palcach dwóch rąk

Podstawową rolą Trybunału Konstytucyjnego jest wydawanie wyroków. Jak w tym zakresie wyglądała praca TK w pierwszym półroczu? Wyroki można policzyć na palcach dwóch rąk.

Zapadło ich dokładnie siedem. Jeżeli dodać 18 postanowień o umorzeniu postępowania, to wychodzi nam „oszałamiająca” liczba 25 orzeczeń wydanych w fazie merytorycznej postępowania.

Liczba ta nie obejmuje postanowień o nadaniu lub odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej bądź wnioskowi tzw. podmiotu legitymowanego szczególnie, w których to jednak postanowieniach problemy konstytucyjne nie są rozstrzygane (chodzi w nich o kontrolę formalnej dopuszczalności skargi lub wniosku).

Cykl „SOBOTA PRAWDĘ CI POWIE” to propozycja OKO.press na pierwszy dzień weekendu. Znajdziecie tu fact-checkingi (z OKO-wym fałszometrem) zarówno z polityki polskiej, jak ze świata, bo nie tylko u nas politycy i polityczki kłamią, kręcą, konfabulują. Cofniemy się też w przeszłość, bo kłamstwo towarzyszyło całym dziejom. Będziemy rozbrajać mity i popularne złudzenia krążące po sieci i ludzkich umysłach. I pisać o błędach poznawczych, które sprawiają, że jesteśmy bezbronni wobec kłamstw. Tylko czy naprawdę jesteśmy? Nad tym też się zastanowimy.

Jak to było za prezesury prof. Rzeplińskiego

Warto porównać te dane z wynikami z lat ubiegłych.

W pierwszej kolejności weźmy na tapetę Trybunał z czasów prezesury prof. Andrzeja Rzeplińskiego, rozpoczętej 3 grudnia 2010 roku. I tak, TK wydał (dane za corocznymi informacjami o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa TK, dostępnymi na stronie internetowej Trybunału):

• w 2011 roku – 59 wyroków i 55 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2012 – 67 wyroków i 55 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2013 – 71 wyroków i 54 postanowienia o umorzeniu postępowania;
• w 2014 – 71 wyroków i 48 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2015 – 63 wyroki i 110 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2016 – 39 wyroków i 60 postanowień o umorzeniu postępowania.

Trzeba zarazem zaznaczyć, że rok 2016 był szczególny w historii Trybunału, ponieważ w związku z operacją jego wrogiego przejęcia przez polityków PiS uchwalano kolejne ustawy regulujące organizację i tryb postępowania przed TK.

Była wśród nich niesławna nowela grudniowa z końca 2015 roku, która spowodowała, że Trybunał przez ponad 2 miesiące w ogóle nie mógł orzekać, bo w pierwszej kolejności musiał rozwiązać problem podstaw prawnych tego orzekania (nastąpiło to w wyroku z 9 marca 2016 roku, sygn. K 47/15).

W rekordowym pod względem liczby wyroków roku 2006 Trybunał wydał ich 104, zaś w rekordowym co do łącznej liczby orzeczeń wydanych w fazie merytorycznego rozpoznania (czyli wyroków i postanowień o umorzeniu postępowania) roku 2008 – 166 orzeczeń.

„Stłucz pan termometr, a nie będziesz miał gorączki”

Ze spadkiem liczby wydawanych orzeczeń mamy do czynienia od czasu, gdy funkcję Prezesa TK nielegalnie (m.in. z powodu braku udziału wszystkich uprawnionych sędziów TK w posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego, udziału w nim „antysędziów”, braku głosowania Zgromadzenia Ogólnego nad wymaganą przez ustawę uchwałą o przedstawieniu Prezydentowi kandydatów na urząd Prezesa TK) objęła Julia Przyłębska. Dane liczbowe przedstawiają się następująco:

• w 2017 roku – 36 wyroków i 53 postanowienia o umorzeniu postępowania;
• w 2018 – 36 wyroków i 36 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2019 – 31 wyroków i 39 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2020 – 24 wyroki, 1 postanowienie rozstrzygające spór kompetencyjny oraz 44 postanowienia o umorzeniu postępowania;
• w 2021 – 18 wyroków i 60 postanowień o umorzeniu postępowania;
• w 2022 roku (I półrocze) – 7 wyroków i 18 postanowień o umorzeniu postępowania.

Poniżej podsumowanie na wykresach 12 lat aktywności TK (uwaga dane za 2022 rok obejmują tylko I półrocze). Wykres pierwszy (ważniejszy) obejmuje wyroki, czyli główne zadanie Trybunału:

Wykres drugi uwzględnia wyroki i postanowienia o umorzeniu postępowania. Także tutaj widoczny jest spadek aktywności TK kierowanego przez Julię Przyłębską:

Trzeba podkreślić znamienną ewolucję, jaka nastąpiła w ostatnich latach, gdy chodzi o kształt publikowanych przez TK informacji rocznych.

Otóż jedynie do 2018 roku informacja zawierała załączniki w postaci analizy danych statystycznych dotyczących wpływu spraw oraz spraw zakończonych. Były to wykresy ilustrujące skalę wpływu spraw oraz liczbę wydanych wyroków i postanowień na tle lat wcześniejszych.

Trudno wytłumaczyć zniknięcie tych załączników z informacji z lat 2019 i 2020 inaczej niż tylko faktem, że

Informacja za rok 2021 jeszcze nie jest opracowana.

„Starzy” sędziowie pracowici

Na marginesie warto odnotować, że istotną część wyroków zapadłych w latach 2017-2019 przygotowali jako sprawozdawcy – choć byli już w Trybunale w mniejszości – „starzy” sędziowie TK, wybrani przed 2015 rokiem, kiedy to w gmachu przy al. Szucha panował inny niż obecnie etos pracy. Było to odpowiednio:

• w 2017 roku – 13 z 36 wyroków;
• w 2018 – 16 z 36 wyroków;
• w 2019 – 15 z 31 wyroków.

W latach 2020-2021 ze „starych” sędziów w TK pozostał już tylko prof. Leon Kieres, którego 9-letnia kadencja upłynęła 23 lipca 2021 roku. W 2020 roku był on sprawozdawcą w 4 sprawach na 25 zakończonych merytorycznym orzeczeniem, a w 2021, kiedy orzekał tylko przez nieco ponad pół roku – w 2 sprawach na 14 zakończonych wyrokami wydanymi w okresie do upływu jego kadencji.

Osiem miesięcznic braku uzasadnienia

7 października 2021 roku TK wydał w pełnym składzie – obejmującym 3 „antysędziów” (dr hab. Mariusz Muszyński, dr hab. Justyn Piskorski, dr hab. Jarosław Wyrembak) – głośny wyrok, stwierdzający rzekomą niezgodność z Konstytucją RP wybranych przepisów Traktatu o Unii Europejskiej (sygn. K 3/21).

Sprawozdawcą był sędzia TK Bartłomiej Sochański. W ustnym uzasadnieniu wyroku roiło się od kontrowersyjnych, żeby nie powiedzieć – oczywiście niekonstytucyjnych stwierdzeń, m.in. Sochański nie wykluczył w przyszłości kontroli orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE, co jest w świetle art. 188 Konstytucji RP niedopuszczalne (TK nie ma kompetencji do kontrolowania orzeczeń sądów i trybunałów).

Tym bardziej więc doktryna prawnicza czekała z niecierpliwością na pisemne uzasadnienie orzeczenia.

Choć 7 lipca 2022 roku upłynie 9 miesięcy od daty ogłoszenia wyroku – zatem za nami już osiem miesięcznic – do tej pory pisemnego uzasadnienia się nie doczekaliśmy. Tymczasem zgodnie z art. 108 ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym „Trybunał jest obowiązany, nie później niż w ciągu miesiąca od dnia ogłoszenia orzeczenia, sporządzić jego uzasadnienie w formie pisemnej”.

Natomiast w myśl art. 115 ust. 1 tej samej ustawy „Trybunał wydaje zbiór swoich orzeczeń w postaci elektronicznej”. Wreszcie, art. 115 ust. 2 stanowi, że: „W zbiorze, o którym mowa w ust. 1, publikuje się orzeczenia wraz z uzasadnieniami i zdaniami odrębnymi”.

Pytania bez (realnej) odpowiedzi

Nie chcąc pozostawać bezczynnym, zwróciłem się do TK z dwoma pytaniami:

1. Dlaczego wyrok w sprawie K 3/21 wraz z uzasadnieniem i zdaniami odrębnymi nie został opublikowany w «Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego», mimo że od ogłoszenia tego wyroku minęło już 8 miesięcy, a Trybunał jest obowiązany sporządzić uzasadnienie w formie pisemnej nie później niż w ciągu miesiąca od dnia ogłoszenia orzeczenia?
2. W jakim terminie w OTK zostanie opublikowany wyrok K 3/21 wraz z uzasadnieniem i zdaniami odrębnymi?

Otrzymałem następującą „odpowiedź”: „Uprzejmie informuję, że procedura związana z przygotowaniem uzasadnienia wyroku w sprawie K 3/21 i jego publikacją w OTK ZU nie została jeszcze zakończona. Publikacja orzeczenia następuje niezwłocznie po sporządzeniu i podpisaniu przez sędziów składu orzekającego uzasadnienia wyroku i uzasadnienia zdań odrębnych (do wyroku oraz w przypadku ich zgłoszenia – także do jego uzasadnienia) oraz po doręczeniu odpisów wyroku uczestnikom postępowania. Niezwłocznie gdy to nastąpi w sprawie K 3/21, wyrok wraz z uzasadnieniem oraz uzasadnieniem zdań odrębnych zostanie zamieszczony w IPO, w zakładce Sprawa K 3/21 (trybunal.gov.pl), oraz w OTK ZU”.

To nie pierwszy raz

Gwoli uczciwości dodajmy, że opóźnienia w publikacji pisemnych uzasadnień zdarzały się także Trybunałowi kierowanemu przez prof. Rzeplińskiego. Tak było np. w głośnej sprawie uboju rytualnego (sygn. K 52/13). Wtedy jednak opóźnienie wyniosło zaledwie nieco ponad miesiąc – wyrok ogłoszono 10 grudnia 2014 roku, a pisemne uzasadnienie – 15 lutego 2015 roku.

Tymczasem w przypadku Trybunału Julii Przyłębskiej to nie pierwszy przypadek drastycznego przekroczenia ustawowego miesięcznego terminu.

Przykładowo w sprawie o sygn. Kpt 1/20 (rzekomy spór kompetencyjny między Sejmem RP a SN oraz między Prezydentem RP a SN) postanowienie ogłoszono 21 kwietnia 2020 roku, a wraz z uzasadnieniem opublikowano je w OTK dopiero 2 grudnia 2020.

Inny przykład: sprawa o sygn. U 2/20 (dotycząca uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 23 stycznia 2020 roku, sygn. BSA I 4110 1/20). Wyrok ogłoszono 20 kwietnia 2020, a wraz z uzasadnieniem opublikowano go w OTK 3 grudnia 2020 roku.

Opóźnienie w publikacji uzasadnienia wyroku K 3/21 bije nawet te niechlubne rekordy.

Przyłębska chce więcej

Julia Przyłębska została powołana – w nielegalnej procedurze – na Prezesa TK 21 grudnia 2016 roku. Kadencja Prezesa TK wprowadzona ustawą o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem wynosi zaś 6 lat (art. 10 ust. 2).

Wynikałoby z tego, że 21 grudnia 2022 kadencja Przyłębskiej na stanowisku Prezesa Trybunału się zakończy. W tej sytuacji Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK w terminie miesiąca od dnia, w którym powstanie wakat, ma obowiązek przedstawić Prezydentowi RP kandydatów na nowego Prezesa TK (art. 11 ust. 1).

W czym zatem problem?

Otóż z odpowiedzi, jaką otrzymała redaktor Ewa Siedlecka od Obsługi Medialnej TK – która to jednostka z pewnością zaprezentowała pogląd samej Julii Przyłębskiej – wynika, że Przyłębska zamierza urzędować w fotelu Prezesa TK o prawie 2 lata dłużej, do upływu jej 9-letniej kadencji sędziowskiej.

Istotnie, wcześniej, gdy ustawa nie przewidywała kadencji na stanowisku Prezesa TK, jego piastuni pozostawali na nim do końca swojego urzędowania w Trybunale w charakterze sędziego.

Zgodnie z komunikatem otrzymanym przez red. Siedlecką, w przypadku Julii Przyłębskiej przepis o 6-letniej kadencji nie znajduje zastosowania, ponieważ wszedł w życie już po powołaniu tejże na urząd Prezesa TK. O tym, że ta wykładnia jest nietrafna i że 6-letnia kadencja prezesowska dotyczy także Przyłębskiej przekonująco argumentuje prof. Stanisław Biernat, sędzia TK w stanie spoczynku i były Wiceprezes Trybunału.

Możliwe jednak, że zaniedbania w zakresie doglądania dyscypliny pracy sędziów TK są spowodowane tym, że Przyłębska jest zaabsorbowana prowadzeniem wśród sędziów i polityków zakulisowych zabiegów o pozostanie na stanowisku Prezesa TK jeszcze przez dalsze dwa lata.

Ostatecznie bowiem zapewne, jak zwykle w przypadku przejętego Trybunału, o rozstrzygnięciu zadecydują nie argumenty prawnicze, tylko czysta polityka.

Warszawskie dolce vita

Jak można podsumować atmosferę panującą w gmachu przy Szucha? Chyba jedynie słowami piosenki Maanamu:

„Poranek przechodzi w południe

Bezwładnie mijają godziny

Czasem zabrzęczy mucha

W sidłach pajęczyny”.

Tyle tylko, że to nie krakowski spleen, a warszawskie dolce vita. W 2022 roku wynagrodzenie zasadnicze sędziego TK wynosi bowiem 27 523 zł brutto miesięcznie; zgodnie z ustawą stanowi pięciokrotność przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale poprzedniego roku (2021), które wg GUS wyniosło 5504,52 zł.

Autor jest konstytucjonalistą i publicystą portalu Konstytucyjny.pl.