Rząd nie chce walczyć z faszyzmem. Znamy rekomendacje rządowego zespołu [NEWS OKO.press]

Po głośnym reportażu dziennikarzy Superwizjera TVN24 o polskich neonazistach premier Mateusz Morawiecki powołał międzyresortowy zespół, który miał zaproponować zmiany w prawie i procedurach, tak by umożliwić służbom skuteczniejszą walkę z przestępstwami z nienawiści i z propagowaniem ustrojów totalitarnych.

Decyzja dość groteskowa, bo choć system ścigania grup neofaszystowskich i sprawców przestępstw z nienawiści wymaga zmian, to podobny zespół w 2016 roku rozwiązała była premier Beata Szydło. Nowy zespół zakończył prace 30 lipca 2018 roku.

Jak czytamy w sprawozdaniu, w pracach zespołu ds. przeciwdziałania propagowania faszyzmu (pełna nazwa brzmi: i innych ustrojów totalitarnych oraz przestępstwom nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość) wzięli udział przedstawiciele czterech ministerstw - w tym Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Pełnomocnik ds. Równego Traktowania, a także przedstawiciele Kancelarii Premiera, prokuratury, policji i ABW.

Od marca do czerwca zespół spotkał się cztery razy. Stworzono cztery specjalistyczne grupy robocze przy ministerstwach, a Adam Lipiński był odpowiedzialny za kontakt z organizacjami pozarządowymi, które mogły zgłaszać swoje uwagi. Zgodnie z treścią sprawozdania, zespół szczegółowo analizował przepisy prawa - głównie kodeksu karnego - i postulaty wnoszone przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Chodzi o art. 256: "Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2";

Analiza, którą przeprowadził zespół wygląda tak, jakby jego członkowie jeden do jeden sprawdzali, które przepisy nie zdały egzaminu w konkretnym przypadku, czyli działalności stowarzyszenia "Duma i Nowoczesność", które w lesie pod Wodzisławiem Śląskim wyprawiło huczne urodziny Hitlera.

Czemu nie ścigamy za nienawiść klasową?

Diagnoza, którą przeprowadzili eksperci z ministerstw i służb, sprowadza się do 10 krótkich wniosków. Zespół uznał, że:

• ograniczenie ścigania do "propagowania ustroju" uniemożliwia realne ściganie przestępstw;
• w wymienionych przesłankach brakuje wskazania na inne niż faszystowski ustroje totalitarne, co również utrudnia służbom identyfikację przestępstw;
• górna granica sankcji (do 2 lat) z art. 256 kk jest za niska, żeby spełniła rolę odstraszającą;
• trudna do zdiagnozowania jest przesłanka publicznego charakteru czynów zabronionych w art. 256 kk.;
• niekonsekwencją w przepisach jest ściganie ze względu na nienawiść na tle etnicznym czy rasowym i ominięcie "nienawiści klasowej", która "była i wciąż jest w wielu państwach podstawą oficjalnej ideologii skrajnej lewicy";
• chociaż fakt posiadania przedmiotów nawiązujących do symboliki faszystowskiej jest łatwy do ustalenia, to już udowodnienie celu - czyli rozpowszechnianie - jest trudne. A to oznacza, że służby nie mają kontroli nad handlem tego typu przedmiotami;
• służby mają problem w ściganiu sprawców działających w grupach zakonspirowanych;
• trudni do ścigania są sprawcy popełniający przestępstwa za pośrednictwem internetu;
• brakuje jednolitego katalogu symboli uznawanych za niedozwolone.

Ścigać za propagowanie ideologii i czczenie Hitlera

W oparciu o powyższą analizę zespół złożył na ręce premiera siedem rekomendacji - jeszcze szczuplejszych niż sama diagnoza.

Proponuje, by w art. 256 kk obok ustroju faszystowskiego znalazło się dokładne wskazanie, że karze podlega też ten, kto propaguje też ustrój "komunistyczny" i "nazistowski".

Postulują też, by poza "ustrojem" w przepisie dodać nowy typ przestępstwa dotyczący propagowania "ideologii faszystowskiej, nazistowskiej, komunistycznej lub innej ideologii totalitarnej opowiadającej się za użyciem przemocy w celu na wpływania na życie polityczne lub społeczne". A kara za powyższe przestępstwa ma zwiększyć się do trzech lat pozbawienia wolności.

Ma też pojawić się nowy przepis, czyli art. 256a w brzmieniu: "Kto wspólnie z innymi osobami oddaje hołd lub uroczyście upamiętnia postać historyczną stanowiącą symbol zbrodni związanej z ideologią faszystowską, nazistowską lub komunistyczną podlega karze pozbawienia wolności do roku".

A jeśli czyn został popełniony w miejscu publicznym to wymiar kary pozbawienia wolności zwiększa się do dwóch lat.

Zespół postuluje też, by zmienić uprawnienia policji i przyznać jej możliwość prowadzenia kontroli operacyjnej w przypadku wszystkich przestępstw zapisanych w art. 256 k.k. Ostatnia rekomendacja dotyczy stworzenia katalogu symboli uznawanych za niedozwolone. Miały by tym się zająć ABW, policja i prokuratura.

Neofaszystowskie stowarzyszenia mogą hulać w internecie

Czego zabrakło? Przede wszystkim żadna rekomendacja nie dotyczy możliwości ścigania przestępstw z nienawiści w internecie. A o to postulował Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar.

Marcin Sośniak z biura RPO mówi OKO.press: "Rzecznik proponował np., by usprawnić komunikację miedzy trzema instytucjami: operatorem internetowym, prokuraturą i organami nadzoru (np. starostami sprawującymi nadzór nad stowarzyszeniami) w razie zidentyfikowania działalności organizacji, o których mowa w art. 13 Konstytucji RP, czyli organizacji odwołujących się do praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakładają lub dopuszczają nienawiść rasową i narodowościową.

Dziś operator kasuje co prawda treści, które są mową nienawiści czy propagują ustroje totalitarne, ale często nie czuje się w obowiązku, aby przekazać informacje organom ścigania. A taki materiał dowodowy dotyczący np. rejestrowanych stowarzyszeń mógłby stanowić podstawę do ich delegalizacji.

Nie ma też żadnego punktu, który dotyczyłby penalizacji członkostwa w organizacjach, których cele lub działalność wypełniają dyspozycję art. 13 Konstytucji, czyli organizacjach, które w swoich programach nawiązują do totalitarnych praktyk i dopuszczają nienawiść rasową czy narodowościową. Udział w tych grupach - tak jak w grupach przestępczych - zgodnie z rekomendacjami międzynarodowych instytucji powinien być karalny.

Praca zespołu była też świetną okazja, by uzupełnić katalog przesłanek przestępstw z nienawiści. Wciąż brakuje w nim wieku, orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, płci, czy niepełnosprawności. Jednak zespół zupełnie się do tych kwestii nie odniósł".

Czczenie lub propagowanie, czyli masło maślane

Marcin Sośniak z biura RPO uważa, że słusznie zespół rozważał przesłankę publicznego propagowania ustroju. ABW w szczegółowych rekomendacjach postulowała, by całkowicie usunąć ją z przepisów. Jednak w rekomendacjach zaproponowanych premierowi panuje chaos.

Nie jest jasne, czy postulat usunięcia przesłanki „publiczności” ze znamion przestępstwa z art. 256 kk zostanie uwzględniony czy nie.

Za to nowy przepis dotyczący czczenia osób utożsamianych z totalitarnymi ustrojami i ideologiami to raczej reakcja na konkretny przypadek nagłośniony przez stację TVN.

Sośniak zwraca uwagę, że skoro wśród ideologii wymieniono faszyzm, nazizm i komunizm, to po przecinku można też dodać rasizm. "Jeśli ktoś maszeruje przez miasto w koszulce z krzyżem celtyckim, to trzeba mu zarzucić propagowanie ustroju totalitarnego. Pytanie którego? Dużo wyraźniejsze i łatwiejsze do zakwalifikowania byłoby gdyby w przepisach pojawiło się jasne wskazanie, że propagowanie ideologii rasistowskiej jest zakazane" - mówi Sośniak.

Służby potrzebują drogowskazu, a nie listy symboli zakazanych

"Dobrze, że Zespół wrócił do tematu katalogu symboli niedozwolonych. Choć to nie będzie łatwe zadanie. Łatwiej byłoby stworzyć podręcznik dla służb, który w czytelny sposób objaśniałby znaczenie konkretnych znaków. Prawne zakazanie symboli to raczej coś, co dzieje się na poziomie orzecznictwa, a nie - ustawy"- dodaje Sośniak.

Warto przypomnieć, że w czerwcu 2016 r. MSWiA wycofało podręcznik dla policjantów, opracowany za rządów PO-PSL, który służył właśnie do rozpoznawania przestępstw motywowanych nienawiścią i dyskryminacją. Ministerstwo uznało go za "zideologizowany".

Wiceminister Jarosław Zieliński, odpowiedzialny za policję, tłumaczył, że podręcznik uczył funkcjonariuszy nienawiści do środowisk prawicowych. MSWiA decyzję podjęło po interpelacji posła Adama Andruszkiewicza, prezesa Młodzieży Wszechpolskiej, któremu nie podobało się, że symbol falangi znalazł się na liście symboli nienawiści.

Marcin Sośniak z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich o rekomendacjach wypowiadał się na podstawie dokumentu, który OKO.press dostało od Kancelarii Premiera. Rzecznik wciąż nie dostał ani treści sprawozdania ani odpowiedzi na szczegółowe pytania przesłane do MSWiA.