Jakie będą nowe Niemcy w nowej Europie i w nowym świecie?

Zgodnie z przewidywaniami, zeszłotygodniowe wybory w Niemczech wygrała chrześcijańsko-demokratyczna CDU/CSU. Wyniki pozostałych partii też w większości nie zaskoczyły. Skrajnie prawicowa AfD skończyła na drugim miejscu i podwoiła swój wynik sprzed czterech lat. Socjaldemokracja z SPD zebrała nieco więcej głosów, niż dawały jej sondaże (choć nadal był to najgorszy wynik tej partii od 1887 roku), Zieloni – nieco mniej, ale z różnicą mieszczącą się w zakresie błędu pomiaru w sondażach.

Z trzech mniejszych partii, które mogły nie przeskoczyć pięcioprocentowego progu wyborczego, udało się to tylko tej, która miała w sondażach najwięcej poparcia i trend wznoszący w ostatnich tygodniach przed wyborami (Die Linke).

Zaskoczyła za to rekordowa frekwencja – na poziomie 82,5 proc. (w 2021 roku wyniosła 76,4 proc.). Jest to najwyższy odsetek oddanych głosów od zjednoczenia Niemiec w 1990 roku. Trudno jednak traktować to jako zwycięstwo demokracji – exit poll wskazuje, że prawie wszyscy z nowych wyborców wybierali skrajnie prawicową AfD, która przejawia silnie antydemokratyczne tendencje.

Poparcie w sondażach dla partii politycznych od poprzednich wyborów we wrześniu 2021 roku do lutego 2025 roku. Średnie miesięczne wartości i regresja (linia przerywana).

Wstępne wyniki wyborów do Bundestagu w lutym 2025 – procenty poparcia poszczególnych partii oraz różnica w poparciu wobec poprzednich wyborów we wrześniu 2021 roku. Źródło: Statista. „Sonstige“ = pozostałe

Przegrani wyborów

Najwięcej głosów w porównaniu do poprzednich wyborów straciła SPD.

Część poparcia straciły jednak wszystkie partie z dotychczasowej, niepopularnej koalicji świateł ulicznych (nazwanej tak od kolorów partyjnych) – SPD, Zieloni i FDP. I o ile jednak SPD i Zieloni stracili część mandatów, to FDP straciła wszystko. Obarczona przez większość wyborców największą winą w upadku rządu, straciła ponad trzy piąte poparcia i spadła pod próg wyborczy, tracąc wszystkie z dotychczasowych 91 mandatów. Wieloletni przewodniczący partii Christian Lindner podał się do dymisji.

Drugą wielką przegraną tego wieczoru był wynik wyborczy dla Sojuszu Sahry Wagenknecht.

Partia dysydentów z Die Linke, konserwatywno-lewicowa, prorosyjska, antynatowska, migrantosceptyczna i lewicowo-populistyczna, w pierwszych miesiącach po założeniu w zeszłym roku miała w sondażach i kilkanaście procent.

Nie udało jej się jednak utrzymać poparcia:

• zamieszanie wokół wyborów do Landtagów w trzech wschodnich landach (gdzie BSW, mimo dobrego wyniku i trudnych konfiguracji koalicyjnych, nie przystąpiło do rządu w żadnym z nich, często wbrew lokalnym działaczom, a wg woli liderki Sarhy Wagenknecht),
• specyficzne, dość zamordystyczne kierowanie partią przez liderkę (tu szczególnie nie spodobało się to, że ludzie miesiącami czekali na rozpatrzenie wniosków o przyjęcie do partii, jako że Wagenknecht naciskała, żeby każda kandydatura przechodziła przez jej ręce)
• i rzadsze zapraszanie liderki do mediów (podyktowane tym, że jej partia ma minimalne poparcie i w związku z tym przysługuje jej proporcjonalnie mały procent czasu antenowego)

sprawiły, że BSW topniało poparcie. Do wyborów wystarczyło go na 4,97 proc. – do przekroczenia progu wyborczego zabrakło im jedynie niecałe 13000 głosów.

Z końcem marca, kiedy ukonstytuuje się nowy Bundestag, z mandatem pożegna się 333 parlamentarzystów. Będzie w nim obecnych pięć partii – największą frakcję, z 208 mandatami, tworzyć będzie chadecja z CDU/CSU. Na drugim miejscu skrajna prawica z AfD z 152 mandatami. Następnie socjaldemokracja z SPD ze 120, Zieloni z 85 oraz Die Linke z 64 mandatami. Jeden mandat przypadnie duńskiej mniejszości narodowej ze Szlezwiku-Holsztynu.

Wstępne wyniki wyborów do Bundestagu w lutym 2025 – rozkład mandatów.

Trzy partie mają za to powody do radości

Największy sukces ogłosiła Die Linke.

Po odejściu Sahry Wagneknecht i jej frakcji partia spisana została przez wszystkich na straty. W sondażach regularnie dostawała 2-3 proc. i wszyscy się spodziewali, że z tymi wyborami ostatecznie wypadnie z krajowej polityki.

Dużą zasługą okazała się nowa taktyka

• – z jednej strony nowe władze i konsolidacja programowa (co nareszcie było możliwe, po odejściu frakcji, z którą był największy konflikt o kwestie ideologiczne), skupienie się na kilku centralnych tematach, takich jak zbyt wysokie koszty wynajmy mieszkań czy jednoznacznie prouchodźcza postawa (co mocno odróżniło ją od pozostałych partii, które prześcigały się w zapewnianiu, kto wydala z kraju najwięcej i kto najbardziej ograniczy przyrost nowej migracji w przyszłości).
• Z drugiej strony – taktyka na wygranie w trzech okręgach (zdobyte trzy bezpośrednie mandaty zwalniają z wymogu przekroczenia pięcioprocentowego progu) i wystawienie tam trzech znanych starszych i popularnych działaczy – żartobliwie nazywaną „operacją srebrne loki”. Partia wykonała też ogromną pracę, chodząc od drzwi do drzwi w kampanii bezpośredniej.

Przyniosło to wyniki, które zaskoczyły nawet samą partię. Szczególnie w Berlinie, gdzie dodatkowo CDU/CSU, SPD i Zieloni są skrajnie niepopularni przez krytykowane władze lokalne, partia odniosła bezprecedensowy sukces, zdobywając kilka bezpośrednich mandatów i prawie 20 proc. głosów.

Ich radość z politycznego „zmartwychwstania” stała się przedmiotem licznych memów, takich jak np.

Drugą co do wielkości wygraną mogła ogłosić AfD.

Wprawdzie nie będzie rządzić i nadal jest bojkotowana przez inne partie. Do tego ewentualny wniosek Bundestagu do Federalnego Sądu Konstytucyjnego o zakazanie partii jako sprzecznej z konstytucją nadal wisi w powietrzu (w tej kadencji już się to raczej nie uda, ale temat na pewno wróci w następnej), to może triumfować.

W porównaniu z 2021 rokiem AfD podwoiła jednak wynik i skończyła na drugiej lokacie. Znacznie poprawiła też wyniki w zachodniej części kraju – wprawdzie na wschodzie zdobywa nadal najwięcej głosów, to najszybszy przyrost ma wśród wyborców w dawnych Niemczech Zachodnich, szczególnie na południu kraju.

Wreszcie, formalny zwycięzca wyborów, CDU/CSU.

Tutaj zwycięstwo jest mniej euforyczne. Jest to drugi najgorszy wynik chadeków w historii kraju (po 2021 roku), do tego uzyskali tylko 28,5 proc. głosów – choć jeszcze w grudniu sondaże dawały im 5-7 proc. więcej. W porównaniu z poprzednimi wyborami zyskali tylko kilka procent głosów.

– najwięcej ze wszystkich partii, jako że z badań exit-poll wynika, że rozczarowani wyborcy SPD w większości przerzucili głosy na chadeków, a niezadowoleni wyborcy Zielonych – na Die Linke.

Stworzenie koalicji nie będzie łatwe

Arytmetycznie są możliwe dwie koalicje –

• chadeków z AfD (którą CDU/CSU absolutnie wykluczyła)
• oraz tzw. wielka koalicja z SPD.

Lider chadeków i najpewniej przyszły kanclerz już zapowiedział, że chcieliby stworzyć rząd z socjaldemokratami – i że chcieliby stworzyć rząd jak najszybciej, najlepiej jeszcze przed Wielkanocą.

SPD wyraziło wprawdzie zainteresowanie wspólnym rządzeniem. Nie zamierza jednak sprzedawać łatwo skóry. Przewodniczący frakcji i współprzewodniczący partii Lars Klingbeil zapowiedział np., że SPD nawet nie rozpocznie rokowań, jeśli CDU nie wycofa niedawnego zapytania w Bundestagu, w którym domagała się informacji, czy ponad 500 różnych organizacji obywatelskich (w tym np. Greenpeace czy Omas gegen rechts (Babcie przeciw skrajnej prawicy) są finansowane ze środków publicznych. Zapytanie to wywołało ogromne oburzenie opinii publicznej, demonstracje i listy protestacyjne środowisk obywatelskich i akademickich. Ogólna krytyka jest taka, że to taktyka skrajnej prawicy i próba zastraszania organizacji sceptycznych wobec polityków – wiele z nich głośno protestowało np. przeciw wspólnym głosowaniu chadeków z AfD, ostro krytykując przy tym samego Merza. Media opisują to jako próbę erozji demokracji.

Chadecy nie powinni się zatem spodziewać, że SPD da się łatwo zastraszyć i podporządkować.

Merz wysyłał już takie sygnały – publicznie stwierdził na przykład, że przez sytuację geopolityczną Niemcy potrzebują nowego rządu jak najszybciej.

Niezależnie od tego, już na samym początku czekają ich liczne próby i wyzwania. Obecny rząd nadal nie uchwalił też ustawy budżetowej na 2025 rok, bo obecnie działający rząd mniejszościowy SPD z Zielonymi (po wyrzuceniu FDP z koalicji) nie ma ku temu potrzebnej większości. Ustawa budżetowa będzie zatem jednym z pierwszych dokumentów, które nowy rząd będzie musiał przegłosować.

Wisi też nad nimi potrzeba zreformowania tzw. hamulca długu (Schuldbremse) – zapisanego w konstytucji limitu zadłużania państwa, które blokuje obecnie w Niemczech opcję zaciągnięcia długu na realizację wielu niezbędnych inwestycji, bez których niemiecka gospodarka nie podniesie się z obecnej, już trzyletniej recesji, i bez których za kilka-kilkanaście lat Niemcy mogą zostać bez pociągów, bezpiecznych mostów i szkół niegrożących zawaleniem.

Nowy rząd będzie musiał się zatem dogadać albo z jednymi, albo z drugimi. AfD tylko czeka na okazję do współpracy, żeby móc pokazywać się jako „normalna” partia i „zwykły partner”, CDU/CSU pewnie jednak nie zdecydują się na współpracę z nimi – również dlatego, że najpewniej kosztowałoby ich to koalicję z socjaldemokratami. Tym samym może się okazać konieczna współpraca z Die Linke, z którą chadecy również nie chcą współpracować. Die Linke jest jednak otwarte na rozmowy, bo sama jest za usunięciem hamulca długu, albo chociaż jego znacznie zreformowanie. Już zapowiedzieli jednak, że nie zagłosują „za”, jeśli w ten sposób pozyskane środki miałyby zostać wydane na zbrojenia (w tym na wsparcie Ukrainy). Jako akceptowalny cel podają wydatki socjalne oraz niezbędne inwestycje.

Trzecim wyzwaniem jest sytuacja geopolityczna w Europie i na świecie.

Wiele krajów oczekuje od Niemiec aktywniejszej roli we wspieraniu Ukrainy i zacieśnianiu współpracy militarnej w Europie w obliczu nieprzewidywalności i nielojalności Waszyngtonu, co efektywnie paraliżuje NATO.

Merz – wielka niewiadoma?

Jednocześnie nikt do końca nie wie, jaki będzie ten nowy rząd, ani jakim kanclerzem będzie Merz. Na pewno daje znać o sobie jego nikłe doświadczenie (Merz nie był nigdy nawet ministrem). Popełnia proste błędy, np. kiedy domaga się od jeszcze działającego starego rządu informowania go o wszelkich decyzjach, zanim zostaną podjęte, czy kiedy w walce wyborczej wykrzykuje hasła o „lewicowych i zielonych szaleńcach”, by następnego dnia po wyborach dziękować konkurentom za wspólną walkę i zapowiadać, że będzie chciał być kanclerzem wszystkich, a nie tylko wyborców CDU/CSU.

Skutkuje to często tym, że nawet nieprowokowany mówi kontrowersyjne rzeczy. Np. kiedy sam z siebie zdecydował się publicznie powiedzieć, że Netanjahu, mimo międzynarodowego listu gończego wystawionego przez Międzynarodowy Trybunał Karny, będzie mógł za jego władzy przyjechać do Niemiec i nie zostać aresztowanym. Tym samym przyznał, że rozważa złamanie przez Niemcy prawa międzynarodowego z powodów politycznych. Wielokrotnie dał się złapać na mówieniu rzeczy, które wg niemieckiej opinii publicznej, nie powinny być wygłaszane publicznie.

Trudno przez to powiedzieć, jakim będzie kanclerzem. Może się szybko nauczyć nawigować w swojej nowej roli. Może jednak pozostać takim, jaki jest – a to może dość szybko stopić jego i tak dość niskie osobiste notowania, a także notowania jego partii. Podobnie, jeśli kierowana przez niego koalicja szybko się skłóci, pójdzie to na jego konto. Nikt niestety nie wie, jakim szefem jest Merz, jak traktuje współpracowników, czy jest dobrym koordynatorem, czy liderem.

Ogromne oczekiwania

Na pewno ogromne są oczekiwania wobec nowej władzy w Berlinie na arenie międzynarodowej. Wśród stolic unijnych panuje szerokie przekonanie, że Niemcy muszą przyjąć znacznie bardziej proaktywną rolę w polityce unijnej, w tym przede wszystkim w zakresie zbrojeń, dalszego wspierania Ukrainy i przymusowego oddzielania się Europy od USA Donalda Trumpa.

Wydaje się też koncentrować najsilniej na Europie. Jest to o tyle zaskakujące, że przez wiele lat uchodził za polityka proamerykańskiego, propagującego zacieśnianie relacji transatlantyckich. Po tamtym Merzu nie ma dziś jednak śladu – choć sam Merz liczy na to, że jako byłemu biznesmenowi (głównie zasiadającemu w zarządach spółek) uda mu się złapać nić porozumienia z Trumpem.

Na pewno też należy się spodziewać resetu relacji z Francją i Polską.

Merz już zapowiedział, że z pierwszą wizytą państwową uda się do pozostałych krajów Trójkąta Weimarskiego. W Polsce był zresztą w trakcie kampanii pod koniec zeszłego roku – i spotkał się z Donaldem Tuskiem na ponad godzinną rozmowę. Do Paryża pojechał zaraz po wyborach (jeszcze nie z oficjalną wizytą, bo jeszcze nie przejął urzędu). Zapowiedział też chęć zrewidowania traktatu o przyjaźni polsko-niemieckiej. Przez ćwierćwiecze obowiązywania zdążył się on zdezaktualizować i nie odpowiada już bardziej partnerskim relacjom między Berlinem a Warszawą, jakie dziś mają miejsce.

Na pewno dojdzie też do resetu w relacjach z Unią Europejską.

Olaf Scholz nie dogadywał się za dobrze z Ursulą von der Leyen, przewodniczącą Komisji Europejskiej (i członkinią CDU). Merz będzie się ze swoją koleżanką partyjną dogadywał lepiej.

Wybory do Bundestagu będą miały jeszcze jeden wynik, który być może wprowadzi duże zmiany w Parlamencie Europejskim.

Z PE odchodzi przedstawiciel AfD Maximilian Krah, którego partia wystawiła w wyborach (mimo skandalu z oskarżeniem o szpiegostwo na rzecz Chin) i który zdobył mandat do Bundestagu. Tym samym jego miejsce w Parlamencie Europejskim się zwolni i zostanie przyznane innej osobie z ich listy. Niby drobiazg – ale nie w kontekście tego, że to przez Kraha francuska Rassemblement National zablokowała dołączenie AfD do skrajnej frakcji Patrioci dla Europy. Bez Kraha AfD może teraz otrzymać zaproszenie do tej frakcji, co wzmocni skrajnie prawicowy głos w Europarlamencie.

Na pewno będzie się działo dużo. Merz ma ambicje – nawet jeśli czasem brakuje mu doświadczenia – żeby być kanclerzem bardzo aktywnym. Należy się zatem spodziewać, że będzie chciał mieć aktywną rolę w polityce międzynarodowej, w tym przede wszystkim europejskiej.

W polityce krajowej również się zapowiada, że będzie miał zakusy do rządzenia silną ręką

(widać to choćby po tym, jak często powtarza, że to kanclerz ma „Richtlinienkompetenz”, tj. wyłączne prawo do nadania kierunku rządowi, co jednoznacznie można odczytać jako sugestie, że oczekuje posłuszeństwa i podążania za jego pomysłami).

W zależności od tego, jak bardzo udana będzie ta władza, Merz może okazać się kanclerzem skutecznym, ze spójnym i podporządkowanym rządem. Może się jednak też okazać, że mimo silnej ręki będzie popełniał za dużo błędów. I wtedy może mu się rząd buntować i utrudniać rządzenie.

Niezależnie od tego, co się wydarzy, na pewno czekają nas ogromne zmiany. Niemcy przesuwają się na prawo, więc i ich polityka będzie bardziej konserwatywna. Wyciszony i ostrożny Olaf Scholz odchodzi ze stanowiska i zostanie zastąpiony przez ambitnego i momentami wręcz „narwanego” Friedricha Merza.

Niemcy coraz bardziej przesuwają się w kierunku demokracji wielopartyjnej. Przyszły rząd może okazać się jednym z ostatnich, do którego wystarczyły tylko dwie partie. Konieczność zawierania szerokich kompromisów, niezbędna współpraca między kilkoma frakcjami może na zawsze zmienić oblicze niemieckiego parlamentaryzmu. Do tego możliwe, że z niemieckiej polityki znikną na stałe dwie partie, które nie przekroczyły progu. Przez najbliższe cztery lata będą walczyć o przetrwanie i powrót do polityki – choć w powojennych Niemczech nie udało się to prawie nikomu. Niemcy zmieniają się na naszych oczach i pewnie już nigdy nie będą takie same.