Kto ma serwery, ten ma władzę. Koniec bajki o "niepolitycznych" cyberkorporacjach

Dominującą reakcją na zawieszenie kont na Facebooku, Instagramie i Twitterze nadal jeszcze urzędującego prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa – najpierw tymczasowe, po kilkudziesięciu godzinach już na stałe – było stwierdzenie, że to zbyt mało i zbyt późno.

Po pierwsze, dlatego, że cyberkorporacje same coraz odważniej wchodzą w buty arbitrów. Po drugie, dlatego, że instytucje państwowe i międzynarodowe mają coraz większą motywację, żeby platformy – również społecznościowe – uregulować.

Decyzję podejmij sam

"Broń boże, żadnej redakcji, przecież nie jesteśmy wydawcami!" - to zdanie było do niedawna mantrą mediów społecznościowych, z Facebookiem na czele.

Nie dalej jak w październiku 2019 roku Mark Zuckerberg w trakcie swojego wykładu na Uniwersytecie w Georgetown deklarował, że medium nie będzie usuwać celowo wprowadzających w błąd reklam politycznych, ponieważ nie będzie odbierać obywatelom prawa do autonomicznej decyzji na temat ich prawdziwości.

Jednak była to tylko część prawdy o działaniach Facebooka.

Po poprzednich wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych - które odbyły się w 2016 roku i po których na media społecznościowe spadło odium szerzycieli dezinformacji, rzecz jasna w imię zysków (nie tylko własnych, vide: skandal Cambridge Analytica) - Facebook ogłosił stworzenie specjalnych paneli użytkowników. Ci mieli oceniać wiarygodność treści publikowanych w tym medium społecznościowym.

Kryteria tych paneli od początku były niejasne, od doboru członków po kryteria oceny postów, niemniej miały one stanowić coś na podobieństwo redakcji, tyle, że oddolnych – to nie wyspecjalizowani moderatorzy Facebooka decydują, co jest wiarygodne, a co nie, ale jego użytkownicy. Pomysł, potencjalnie interesujący, ale nieprzemyślany, okazał się umiarkowanym sukcesem.

Kolejnym krokiem było pojawienie się przy linkach publikowanych na Facebooku krótkich informacji o źródle, w dalszym ciągu w duchu oddolnej współpracy zaczerpniętym z Wikipedii. Niedługo potem na Twitterze pojawiły się oznaczenia dotyczące tweetów podających podejrzane informacje. O ile Facebook zaczął podpierać się internetową encyklopedią i przez jakiś czas współpracował nawet z portalem fact-checkingowym Snopes, Twitter ograniczył się do oznaczania wątpliwych postów, pozostawiając użytkownikom ostateczną decyzję co do ich oceny.

Wolność słowa ważniejsza od bezpieczeństwa?

Dobrze jednak pamiętać, że amerykańskie prawo telekomunikacyjne, a w szczególności część 230(c)(2) tzw. ustawy o komunikacyjnej przyzwoitości (Communications Decency Act) z 1996 roku głosi, że nie można pociągnąć do odpowiedzialności dostawcy ani użytkownika usług komputerowych, w dobrej wierze ograniczającego dostęp do treści, które uważa za obsceniczne, lubieżne, nadmiernie agresywne, nękające czy w inny sposób budzące sprzeciw, niezależnie od tego, czy treści te są pod ochroną konstytucji.

Innymi słowy, wedle amerykańskiego prawa te amerykańskie platformy mają narzędzia do usuwania treści „w dobrej wierze”, jednak do tej pory nie czyniły tego zbyt gorliwie, zasłaniając się pierwszą poprawką do amerykańskiej konstytucji.

Głównym argumentem za niemoderowaniem treści w mediach społecznościowych jest zatem wolność słowa.

Do niedawna umożliwiał on natychmiastowe przekazywanie wiadomości 256 osobom, które w swoich grupach również mogły mieć do 256 osób. W kilka sekund wiadomość mogła więc trafić do ponad 65 tysięcy osób.

W praktyce okazuje się, że paragrafy o podżeganiu do przestępstwa mają mniejszą moc niż wolność wyrażania poglądów.

Zyski z dezinformacji

Innym paradoksem, który ujawnia się z całą mocą w mediach społecznościowych, jest różnica między społecznym i prawnym statusem celowej dezinformacji. Przykładowo, polski kodeks karny mówi o oszustwie jako nielegalnym sposobie osiągnięcia korzyści majątkowej lub o podstępie wykorzystywanym do gwałtu i rozboju, ale co z korzyścią polityczną, czyli podstępie prowadzącym do wyborczej wygranej i sprawowania władzy? Demokracja ma bronić się sama mocą obywateli, a nie sankcji karnych.

Według firmy badawczej Borrell Associates wydatki na amerykańską prezydencką kampanię wyborczą w mediach społecznościowych w 2020 roku wyniosły prawie 3 miliardy dolarów i były ponad dwukrotnie wyższe niż w 2016 roku. Dla porównania, wszystkie wydatki na reklamy polityczne w Stanach Zjednoczonych w telewizji, radiu i internecie w latach 2019-2020 wyniosły około 8,5 miliarda dolarów.

Patrząc jeszcze szerszej, wydatki na reklamę w amerykańskich mediach społecznościowych w zeszłym roku wyniosły ogółem blisko 98 miliardów dolarów, więc 3 „polityczne” miliardy to nikły procent dochodów tych platform. Decyzja szefa Twittera Jacka Dorseya - jeszcze z 2019 roku - o niepublikowaniu reklam politycznych na Twitterze, choć symbolicznie znacząca, prawdopodobnie więc nie uderzyła firmy znacząco po kieszeni.

Pozorna neutralność

Facebook odsuwa arbitralne decyzje w imię pozornej neutralności – choć nastawionej na zysk, więc jednak nie do końca neutralnej. Stawia na techno-solucjonizm algorytmów, które jednak tworzone są przez ludzi, a ci mają poglądy. Stawia na przepracowanych, niedofinansowanych oraz psychicznie i fizycznie wycieńczonych moderatorów, którzy wbrew idei neutralności treści najbardziej drastyczne usuwają, choć kryteria tych decyzji pozostają niejasne.

I kto tu jest republiką bananową?

Wojna o (a)polityczność mediów społecznościowych trwa. Na froncie walki konserwatyści biją się o wolność wypowiedzi, progresywiści o prawo do bezpiecznej sfery publicznej, a media społecznościowe o zyski.

Dlaczego Donalda Trumpa pozbawiono jego narzędzi do bezpośredniej komunikacji, której był ewidentnym mistrzem? Bezpośrednią przyczyną stanowiły – również zapośredniczone przez media – obrazki szturmu tłumu wyznawców teorii spiskowych na waszyngtoński Kapitol. Nagle zdjęcia typowo przypisywane odległym i dzikim „republikom bananowym” okazały się niebezpiecznie swojsko amerykańskie.

Natychmiast odezwały się też głosy sprzeciwu.

„To nie jest to, kim jesteśmy,” uspokajał prezydent-elekt Joe Biden, ale nie wszyscy są przekonani. Jednak innym powodem zdeaktywowania kont Trumpa mógł być fakt, że ten odchodzący w niesławie przywódca mimo wszystko nadal mocarstwa demokratycznego świata był już na tyle słaby, że można mu było te narzędzia bez strachu przed Twitterową vendettą odebrać.

Kto ma serwery, ten ma władzę

Na koniec, ciekawym post scriptum tej polityczno-internetowej układanki jest przypadek zamknięcia prawicowego portal Parler. Z mocnym alt-rightowym skrętem miał stanowić przeciwwagę dla „liberalnego” i „cenzurującego” Facebooka.

Kilka dni temu to alternatywne medium społecznościowe zostało zdjęte z serwerów Amazona, a także ze smartfonowych sklepów Apple i Google. Póki co nie ma chętnych na hostowanie Parlera, chociaż zapewne niebawem się znajdą, na przykład Epik, znany z utrzymywania na swoich serwerach treści od alt-rightowych po neonazistowskie.

Co z tego wynika? Kto ma serwery, ten ma władzę.