LGBTI, chrześcijanie, Żydzi, a może... sądy? Co tak naprawdę zawetował Ziobro w Radzie UE

W czwartek 11 października Polska jako jedyny z 28 krajów Unii Europejskiej zablokowała przyjęcie konkluzji Rady UE w sprawie realizacji Karty Praw Podstawowych w 2017 roku. Dokument na temat stanu praw człowieka w Unii przyjęto zatem bez udziału Polski nie jako stanowisko Rady - to wymagałoby jednomyślności - a jako konkluzje własne austriackiej prezydencji.

Za szokującym wetem polskiej delegacji miały stać przyczyny ideologiczne - początkowo niezgoda na wzmiankę o dyskryminacji osób LGBTI, potem żądanie dodania informacji o prześladowaniach chrześcijan i Żydów.

Tymczasem chodziło raczej o reformę sądownictwa PiS.

Tak można tłumaczyć takie zaangażowanie Ministerstwa Sprawiedliwości, kontrastujące z brakiem zastrzeżeń do stanowiska Rady UE w 2017 roku.

MS zastępuje MSZ

Dlaczego to Ministerstwo Sprawiedliwości zainteresowało się tematem Karty Praw Podstawowych?

Kartą zwykle zajmuje się Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Tym razem jednak to resort Ziobry zachęcał Stałego Przedstawiciela Polski przy UE ambasadora Andrzeja Sadosia do zajęcia twardego stanowiska i blokowania konkluzji na posiedzeniach Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER) 3 i 10 października. COREPER przygotowywał dokumenty na spotkanie Rady UE 11-12 października.

Doniesienia informatorów OKO.press szybko się potwierdziły. Za ostrym stanowiskiem Polski rzeczywiście stało ministerstwo sprawiedliwości w składzie: minister Zbigniew Ziobro (na zdjęciu - w środku), podsekretarz stanu Łukasz Piebiak (na zdjęciu - pierwszy z lewej) oraz przedstawiciele Departamentu Współpracy Międzynarodowej.

Po decyzji o odrzuceniu konkluzji Ministerstwo wydało oświadczenie, w którym Ziobro zdaje się przechwalać, że zawetował konkluzje Rady, by bronić prześladowanych chrześcijan. O jego argumentacji pisaliśmy krytycznie w OKO.press:

Brak sprzeciwu w 2017 roku

Rok temu ten sam minister Ziobro nie był jednak tak skory do obrony osób wierzących przed prześladowaniami. Zamach na jarmark bożonarodzeniowy w Berlinie, o którym wspomina w oświadczeniu MS, miał miejsce w 2016 roku, podobnie jak mord na francuskim księdzu z Normandii. Do zabicia trojga żydowskich dzieci i ich nauczyciela we Francji doszło jeszcze wcześniej - w 2012. Tymczasem podczas obrad Rady w październiku 2017 roku

Konkluzje z 2017 roku zawierały też obszerny paragraf poświęcony prawom kobiet, a zwłaszcza Konwencji Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (tzw. konwencja stambulska). Po długich debatach Polska ratyfikowała konwencję jeszcze za prezydentury Bronisława Komorowskiego - w kwietniu 2015. Politycy PiS wielokrotnie zapowiadali jej wypowiedzenie. Zażartym krytykiem konwencji jest Ziobro - to w jego resorcie miały powstać ustawy przygotowujące jej wypowiedzenie (projekty nigdy nie ujrzały światła dziennego, ale PiS i tak nie wdraża postanowień Konwencji).

Mimo wszystko w 2017 roku Polska zgodziła się na tekst konkluzji, w którym Rada nawołuje do lepszego wdrażania postanowień konwencji i do jej szybkiej ratyfikacji przez ociągające się państwa członkowskie.

"Mocne" konkluzje w 2018 roku

Wbrew zapewnieniom weto Ziobry najpewniej nie było powodowane szczególną troską o los prześladowanych chrześcijan i Żydów. Dokładna lektura tegorocznych konkluzji pozwala podejrzewać, dlaczego resort tak aktywnie się zaangażował. Poszło o reformę sądownictwa PiS.

Konkluzje przyjęte przez austriacką prezydencję zawierają szereg odniesień do Trybunału Sprawiedliwości UE, Komisji Weneckiej, wartości demokratycznych i funkcjonowania państwa prawa.

Punkt 6. wstępu:

Trudno o gorsze sformułowanie dla polskiego rządu, który szykuje się do obrony swoich "reform" po spodziewanym wyroku TSUE; być może użyje do tego Trybunału Konstytucyjnego.

Jednym z zapisów Karty, na podstawie którego może działać TSUE, jest artykuł 47 o prawie do skutecznego środka prawnego i dostępie do bezstronnego sądu.

Przyjmując konkluzje zawierające powyższy zapis, Rada "wzmocniłaby" wyrok TSUE z 27 lutego 2018 roku w sprawie portugalskich sędziów. W uzasadnieniu do wyroku Trybunał stwierdził, że sądy krajowe muszą spełniać unijny standard niezawisłości i że TSUE ma kompetencje, by to oceniać.

Wyrok ten dał Komisji Europejskiej i Trybunałowi zielone światło do oceny zmian w polskim sądownictwie, nie dziwi zatem ostry sprzeciw Ministerstwa Sprawiedliwości wobec konkluzji Rady.

Poszanowanie demokracji i praworządności

Rozdział drugi konkluzji zatytułowano "Poszanowanie demokracji i praworządności jako warunek wstępny umożliwiający pełne korzystanie z praw podstawowych". Także tutaj znalazło się kilka zapisów trudnych do przełknięcia dla polskiego rządu. W punkcie 11. Rada podkreśla np. znaczenie społeczeństwa obywatelskiego i przypomina,

"jak ważne jest, by usunąć przeszkody i powstrzymać się od wszelkich zbędnych, bezprawnych lub arbitralnych ograniczeń przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego, szczególnie w odniesieniu do wolności zrzeszania się, wolności pokojowego zgromadzania się i wolności wypowiedzi".

A w punkcie 12., że:

"praworządność jest jedną z podstawowych wartości Unii i warunkiem wstępnym przestrzegania praw podstawowych".

Eksperci OKO.press ocenili, że jak na dokument o znaczeniu czysto politycznym, tegoroczne konkluzje niedwuznacznie nawiązują do problemów z praworządnością w państwach członkowskich. Konkluzje z 2017 roku były bardziej miękkie, zawierały mniej odniesień do kwestii unijnych wartości.

Stanowisko Komisji Europejskiej

Tekst konkluzji Rady UE, którego przygotowaniem zajmuje się urzędująca prezydencja (do końca 2018 roku - Austria), powstaje w oparciu m.in. o coroczny raport Komisji Europejskiej na temat realizacji Karty Praw Podstawowych w państwach UE.

W najnowszym raporcie Komisja wskazuje m.in. na problemy z praworządnością w Polsce. Przypomina, że w 2017 roku złożyła cztery rekomendacje dotyczące polskich ustaw o TK, SN, KRS i ustroju sądów powszechnych, a także, 20 grudnia 2017, skargę do TSUE. Zaznacza, że

"do obowiązków państw członkowskich należy zapewnienie skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE, zgodnie z art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, czytanym w związku z prawem do skutecznego środka prawnego i do sprawiedliwego procesu, o którym mowa w art. 47 Karty".

W raporcie KE stwierdza, że przepisy Karty stosują się tylko przy wdrażaniu unijnego prawa i że tylko na tej podstawie można stwierdzić uchybienie obowiązkom państwa członkowskiego. Zaraz potem nawiązuje do wyroku TSUE w sprawie portugalskiej i stwierdza, że także poza respektowaniem prawa UE

Konkluzje Rady UE można uznać za "rozwodnioną" wersję raportu Komisji - aby zostały przyjęte, konieczna jest jednomyślna decyzja członków UE. To dlatego nie znajdziemy w nich odniesień do poszczególnych krajów. Polski rząd nie mógł jednak nie wiedzieć, do kogo odnoszą się wzmianki o demokratycznych wartościach, praworządności i roli TSUE.

Skąd polskie weto

Minister Ziobro stanął przed trudnym zadaniem. Koronnym argumentem w pojedynku z UE ma być brak kompetencji jej organów do oceny stanu polskiej praworządności. Taki argument obalił sam TSUE w wyroku portugalskim.

Polski podpis byłby też sprzeczny z oficjalnym stanowiskiem rządu. Oczywiście Minister Ziobro wolał pokazać się opinii publicznej jako obrońca praw chrześcijan i Żydów.

Propozycje konkluzji przyjęły natomiast Węgry. Największy sojusznik Polski najpewniej nie miał interesu w blokowaniu dokumentu o stosunkowo niewielkim znaczeniu. Po zmianie konstytucji i udanym zamachu na instytucje państwa prawa Węgrom trudniej udowodnić działanie wbrew unijnym wartościom, przynajmniej w kwestii niezależności sądów. Możliwe też, że

Do zablokowania konkluzji Rady wystarczył w końcu tylko jeden sprzeciw.