List do ministra Żurka. NGO-sy apelują o zmianę przepisów dotyczących przestępstw z nienawiści

Publikujemy w całości list do ministra sprawiedliwości Waldemara Żurka.

Szanowny Panie Ministrze!

My, przedstawicielki i przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz osób migranckich i uchodźczych, z niepokojem obserwujemy wzrost zarówno oficjalnych, jak i nieoficjalnych statystyk dotyczących przestępstw motywowanych uprzedzeniami oraz nienawiścią. Od 2015 roku ich liczba utrzymuje się na alarmująco wysokim poziomie, a w ostatnich miesiącach odnotowano dodatkowo niepokojący wzrost – aż o 41% w okresie od 1 stycznia do 31 lipca 2025 roku w porównaniu z analogicznym okresem roku 2024.

Należy pamiętać, że oficjalne dane obejmują jedynie część rzeczywistych zdarzeń. Wiele przestępstw z nienawiści pozostaje niezgłoszonych i nieodnotowanych przez instytucje państwowe czy organizacje pozarządowe. Z naszego doświadczenia wynika, że osoby pokrzywdzone decydują się na zgłoszenie przestępstwa do organów ścigania głównie w przypadku poważnych ataków fizycznych. Tymczasem przemoc słowna, nękanie w Internecie czy anonimowa mowa nienawiści w przestrzeni publicznej – mimo że przybierają coraz bardziej niepokojące rozmiary – rzadko trafiają do policyjnych statystyk oraz raportów organizacji społecznych.

Choć takie przejawy wrogości bywają postrzegane jako „mniej poważne” czy „lżejsze”, ich tolerowanie sprzyja utrwalaniu i rozpowszechnianiu znacznie groźniejszych zjawisk.

W ostatnich miesiącach szczególnie istotnym czynnikiem stało się pobłażliwe podejście części przedstawicielek i przedstawicieli klasy politycznej do najostrzejszych przejawów nienawiści.

Szczególnie wyraźnie widać to w odniesieniu do osób z Ukrainy, czasowo lub na stałe mieszkających w Polsce, a także do obywatelek i obywateli Polski pochodzenia ukraińskiego lub z nimi utożsamianych. Ta grupa bardzo szybko przestała być postrzegana jako wspierana i budząca współczucie, a zaczęła stawać się celem ataków, które coraz częściej traktowane są jako wyraz (pseudo)patriotyzmu. Rozpowszechniane w przestrzeni politycznej fałszywe narracje – przedstawiające Ukrainki i Ukraińców jako osoby roszczeniowe, przebiegłe czy rzekomo uprzywilejowane w Polsce – stają się pretekstem do konkretnych działań: od werbalnych i fizycznych ataków w codziennym życiu, przez szerzenie mowy nienawiści w Internecie, mediach tradycyjnych i przestrzeni publicznej, aż po nagonki wymierzone w instytucje wspierające społeczność ukraińską, w ukraińskie i polsko-ukraińskie aktywistki i aktywistów oraz we wszystkie osoby, które odważają się publicznie krytykować i apelować o zaprzestanie takich przestępczych praktyk.

Mamy świadomość, że poprawa sytuacji może przebiegać w dwóch kluczowych kierunkach. Z jednej strony konieczna jest codzienna, systematyczna praca z klasą polityczną i opinią publiczną – odpowiedzialność ta spoczywa przede wszystkim na barkach polskiego społeczeństwa obywatelskiego, w tym także reprezentowanych przez nas organizacji pozarządowych. Z drugiej strony, niezbędne jest uszczelnienie systemu profilaktyki przestępstw motywowanych uprzedzeniami i nienawiścią oraz usprawnienie mechanizmów ich ścigania i karania. W tym obszarze organizacje pozarządowe również mogą stać się skutecznymi sojuszniczkami państwa i jego instytucji.

Dlatego apelujemy do Ministerstwa Sprawiedliwości o rozważenie zmian legislacyjnych w następujących obszarach:

• zmianę art. 49 Kodeksu postępowania karnego i przyznanie organizacjom społecznym, które złożyły zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa motywowanego uprzedzeniami, uprawnienia do wykonywania praw pokrzywdzonych;
• zmianę art. 190a Kodeksu karnego i objęcie penalizacją również podszywania się pod osoby prawne oraz wykorzystywania danych tych osób.

Planowane zmiany w Kodeksie postępowania karnego są konieczne, ponieważ większość tego typu przestępstw jest wymierzona nie w pojedyncze osoby, lecz w całą społeczność. Obecnie, gdy zawiadomienie o przestępstwie składa organizacja mniejszościowa, nie posiada ona praw procesowych: np. prawa do zaskarżania decyzji prokuratury. W praktyce sprawy te prowadzone są więc bez aktywnego udziału realnych pokrzywdzonych, czyli całych społeczności.

Nowe regulacje mają to zmienić: pozwolą skuteczniej ścigać sprawców czynów motywowanych uprzedzeniami i wprowadzą realny głos grup, które są celem ataków. Organizacje pozarządowe, które już dziś mają doświadczenie w udzielaniu wsparcia osobom pokrzywdzonym, mogłyby po wejściu w życie nowych przepisów uczestniczyć w procesach karnych przeciwko sprawcom atakującym społeczności mniejszościowe jako całość lub osoby narażone na przemoc ze względu na domniemaną przynależność do grupy mniejszościowej. Innymi słowy:

Proponowane zmiany w Kodeksie karnym wynikają z dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społecznej i technologicznej. Podszywanie się pod organizacje pozarządowe, zakładanie fałszywych kont, rozpowszechnianie w ich imieniu nieprawdziwych treści czy wykorzystywanie technologii deepfake stały się coraz częstszymi narzędziami dyskredytacji i działań wymierzonych przeciwko organizacjom społecznym, w szczególności tym, które reprezentują interesy osób migranckich i uchodźczych. Należy podkreślić, że organizacje pozarządowe powinny dysponować skutecznymi instrumentami obrony swojej renomy w każdej sytuacji, ponieważ to właśnie zaufanie społeczne stanowi ich największy kapitał. Zaufanie to jest jednocześnie głównym celem ataków sprawców, zmierzających do osłabienia pozycji i wiarygodności tych podmiotów – zarówno w obronie osób pokrzywdzonych, w działalności na rzecz grup mniejszościowych, jak i w uczestnictwie w debacie publicznej.

Lista sygnatariuszy:

• Fundacja “Ukraiński Dom”
• Mapuj Pomoc
• Fundacja Inicjatywa Dom Otwarty
• Stowarzyszenie Egala
• Fundacja “OPORA in Poland”
• Fundacja Uniters (United Volunteers)
• Związek Ukraińców w Polsce
• Fundacja Ocalenie