Młody migrant po hipotermii: strażnicy grozili mi push-backiem na mróz

Kilka dni temu pisaliśmy o nastoletnim Sudańczyku – Abdulrahmanie, który samotnie pokonał granicę. Aktywiści znaleźli go w lesie w fatalnym stanie – hipotermii II stopnia. Stopy przymarzły mu do butów, tracił świadomość, koordynację ruchów, potrafił tylko leżeć. Szpital w Sokółce błyskawicznie – według rzecznik podlaskiej Straży Granicznej – po 3-3,5 h wypisał go, uznając za zdrowego.

Dwójka lekarzy potwierdziła nam, że niemożliwe jest, by tak szybko wyciągnąć człowieka w II stopniu hipotermii.

„To nie jest metoda do dokładnego wyznaczania wieku człowieka”

Ale to dopiero początek dziwnych wydarzeń, które przydarzyły się Abdulowi w Polsce.

W szpitalu natychmiast przejęła go Straż Graniczna. Trafił do strażnicy w Kuźnicy. Aktywiści z Fundacji Ocalenie – jego pełnomocnicy prawni – nie byli do niego dopuszczani między 19 a 21 listopada. Ani w sobotę, ani w niedzielę, ani w poniedziałek. Bali się, że chłopaka spotka go push-back na mróz.

W dokumentach pełnomocnictw, które im Abdul podpisał, czytamy, że urodził się w 2006 roku – czyli, że ma 16 lat.

SG skierowało więc chłopaka na badanie kości nadgarstka – prześwietlenie ma pomóc w określeniu wieku kostnego człowieka. Badanie przeprowadził Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku. „Wynika z niego, że ma on powyżej 18 lat. To badanie daje 100 proc. pewność” – przekonuje rzecznik podlaskiego oddziału SG mjr Katarzyna Zdanowicz.

Zupełnie co innego słyszymy od eksperta w tej dziedzinie, prof. Ewy Małeckiej-Tendera, endokrynolożki ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. „To nie jest metoda do dokładnego wyznaczania wieku człowieka. Badanie pokazuje, czy ktoś przestał już rosnąć, co zazwyczaj zmienia się w wieku ok. 16 lat. Ale każdy ma swoje tempo dojrzewania – niektórzy przestają rosnąć już w wieku 10 lat. Możliwe jest, że ktoś w wieku 16 lat ma wiek kostny już powyżej 18 lat. Zwłaszcza u południowych nacji, które dojrzewają szybciej i wcześniej przestają rosnąć” – zaznacza prof. Małecka-Tendera.

Według ekspertki, na podstawie tego badania wiek można określić tylko w przybliżeniu i z dużym prawdopodobieństwem, ale na pewno nie na 100 procentowym.

Metoda na nadgarstek

„Od lat kwestionujemy te badania kości nadgarstka, bo zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy medycznej, nie jest ono w stanie dokładnie określić wieku migrantów” – mówi Marta Górczyńska, prawniczka zajmują się ochroną praw osób migrujących w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Na dowód podsyła link do oświadczenia Europejskiego Stowarzyszenia Radiologów Pediatrycznych. Czytamy w nim m.in. „Wszystkie badania pokazują, że dokładnego wieku chronologicznego nie można określić na podstawie wieku kostnego danej osoby. Nie można określić, czy dana osoba ma więcej niż 18 lat na podstawie wieku kostnego ręki/nadgarstka”. Z 95 proc.prawdopodobieństwem można ustalić dzięki temu badaniu wiek, ale w przedziale... 4-6 lat.

„Europejskie Towarzystwo Radiologii Dziecięcej (ESPR) nie może zalecać stosowania wieku kostnego (oszacowanego za pomocą atlasu GP) jako narzędzia do określania wieku chronologicznego” – czytamy.

Dopytujemy więc mjr Zdanowicz, na jakiej podstawie uważa, że badanie kości nadgarstka umożliwia w 100 proc. określenie wieku młodego człowieka. Ta nie podaje źródła. Twierdzi, że do ustalenia wieku obliguje SG prawo – art. 397 ustawy o cudzoziemcach. A badanie ma tylko ustalić, czy ktoś ma więcej niż 18 lat i mają je stosować „wszystkie” kraje.

Tuż po hipotermii grozili mu wyrzuceniem na Białoruś

Rzeczniczka podlaskiej SG twierdzi też, że Abdul funkcjonariuszom podawał kilka dat urodzin. Rzekomo miał podać luty 2002 roku – czyli, że ma 20 lat.

Tymczasem młody migrant, jak tylko wreszcie spotkał się z pełnomocnikami, powiedział im, że został zmuszony do zawyżenia swojego wieku. „Po badaniu kości funkcjonariusze SG powiedzieli mu, że ma podać datę urodzenia taką, by miał 20 albo 21 lat. Inaczej go wyrzucą na Białoruś. Zmyślił ją więc” – opowiada Joanna Grzymała-Moszczyńska, aktywistka Ocalenia, którą dopuszczono do niego dopiero 23 listopada.

Zapytaliśmy rzeczniczkę podlaskiego oddziału SG, czy i dlaczego ich funkcjonariusze to zrobili. „Sugerowanie takich rzeczy jest skandaliczne” – odpisała mjr Zdanowicz.

Abdulrahman nadal utrzymuje, że ma 16 lat i stara się ściągnąć kopię swojego paszportu. Nie wiadomo, co stało się z jego dokumentami, ale te bardzo często są zabierane migrantom przez Białorusinów.

SG kilka razy mija się z prawdą

Funkcjonariusze SG w Kuźnicy kilka razy, od soboty do poniedziałku – nie pozwolili pełnomocnikom na spotkanie z Abdulem, co łamie prawa migrantów. Strażnicy odsyłali wolontariuszy do rzeczniczki prasowej SG.

Po co?

Pytamy mjr Zdanowicz, czy kontakt z pełnomocnikami prawnymi migrantów leży w jej zakresie obowiązków. Zaprzeczyła. I obiecała się dowiedzieć, czemu do niej odsyłano. Następnego dnia zmieniła wersję: „Zdarza się, że rozmawiam z różnym osobami, niekoniecznie dziennikarzami, i staram się im pomóc w rozwiązaniu ich problemu”.

Dlaczego pełnomocników nie dopuszczano przez co najmniej trzy dni?

„Pełnomocnictwo do organu wpłynęło dopiero 21 listopada” – twierdzi mjr Zdanowicz.

„Nieprawda! Wysłaliśmy je ePUAPem 19 listopada, a 20 listopada jeszcze przekazaliśmy funkcjonariuszce w Kuźnicy wersję papierową” – mówi Klaudia Snochowska-Gonzalez, wolontariuszka Fundacji Ocalenie.

Rzecznik Zdanowicz przedstawia kolejne tłumaczenie: w sobotę i niedzielę „osoby podające się za pełnomocników (sic! – red.), gdy kontaktowały się z placówką, to nie były z tym mężczyzną prowadzone żadne czynności administracyjne”.

I przesyłają nam część dokumentów, jakie skopiowali sobie już od Abdula.

• Zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w związku ze „zobowiązaniem do powrotu” ma datę 19 listopada.
• Protokół zatrzymania osoby też został sporządzony 19 listopada o godz. 21:00. Już w tych dokumentach widnieje – jak utrzymuje Abdul – jego fałszywa data urodzenia (5 lutego 2002) wymuszona przez SG.
• Kolejny dokument przygotowała prawdopodobnie („protokołowałam osobiście”) sierż. szt. Joanna Sałygo, która według dokumentu, zatrzymała Abdula. Na protokole widzimy też pieczątkę i podpis ppor. Grzegorza Falkowskiego – komendanta placówki SG w Kuźnicy oraz adnotację: „zapoznałem się”.

Nie było prawników, a Abdul sam zrzekł się swoich praw

Czwartego dnia, w którym pełnomocnicy nie zostali dopuszczeni do Abdula, tj. 22 listopada wieczorem, wyjaśniło się, czemu tak się działo. Rzecznik Zdanowicz poinformowała OKO.press, że Abdulrahman „nie chciał złożyć wniosku o udzielenie ochrony. Wszczęto postępowanie zobowiązaniowe i wydano decyzje zobowiązująca do powrotu do kraju pochodzenia. Zrzekł się prawa do wniesienia odwołania co powoduje, że decyzja stała się ostateczna”.

„On nie zna nawet swoich praw, nie było przy nim nikogo, kto mógłby mu wytłumaczyć co może, a czego nie. Od tego właśnie są pełnomocnicy prawni” – podkreśla Kalina Czwarnóg z Fundacji Ocalenie.

23 listopada Abdulrahman opisał wolontariuszce Ocalenia, co się wydarzyło. „Chciałem złożyć wniosek o pomoc międzynarodową, ale strażnicy mi powiedzieli, że nie mogę w placówce, a dopiero w ośrodku”.

„Podpisałem wiele dokumentów, a tylko część z nich była po arabsku. Nawet w tych nie wszystko rozumiałem” – mówił Abdul.

„Ten człowiek był wtedy w fatalnym stanie, tego dnia przeszedł hipotermię II stopnia, w dodatku to tylko nastolatek – jak miał to wszystko zrozumieć?” – pyta Grzymała-Moszczyńska.

To mijanie się z prawdą przez SG jest o tyle interesujące, że gdy historia Abdula została zauważona w social mediach, na Twitterze podlaskiej SG pojawił się wpis, który miał obalać informacje podane przez Fundację Ocalenie o fatalnej sytuacji tego migranta. Wpis zaczynał się od hasztagu... #StopDezinformacji.

„Czasem funkcjonariusze podsuwają im do podpisu zgodę na deportację i mówią, że to wniosek o azyl”

Czy takie traktowanie migrantów ze strony SG to standard?

„My kilka razy już mieliśmy podobne sytuacje – okłamywali lub oszukiwali nam migranta. To zależy też od placówki. Dwa dni temu mieliśmy kolejnego Sudańczyka, który trafił do innej placówki SG. I tam przeprowadzono wszystkie czynności zgodnie z prawem, nas dopuszczano” – opisuje Kalina Czwarnóg.

Strażnicy nie lubią rozgłosu

Aktywiści podejrzewają, że te działania SG wobec Abdula i jego pełnomocników mogą też być spowodowane tym, że aby uchronić uchodźcę przed push-backiem, Ocalenie poprosiło media o interwencję w tej sprawie. To nie spodobało się strażnikom – autor niniejszego tekstu, gdy jako dziennikarz dzwonił do placówki SG w Kuźnicy, słyszał trzaskanie telefonem.

Małgorzatę Jaźwińską, mecenas Stowarzyszenia Interwencji Prawnej nie dziwi to, co przydarzyło się Abdulowi ze strony Straży Granicznej. Twierdzi, że takie praktyki ze strony pograniczników są częste. „Co najmniej od 2017 roku, gdy w Terespolu, na przejściu granicznym adwokaci nie zostali dopuszczeni do ludzi, którzy chcieli złożyć wnioski o azyl. O takich praktykach piszą i mówią NGOsy i adwokaci”.

Zaznacza, że te odmowy kontaktu nie mają podstawy prawnej i prowadzą do wymuszania podpisywania dokumentów, których cudzoziemcy nie chcą podpisać, albo których nie rozumieją. „Funkcjonariusze SG są w tym bezkarni” – dodaje pani mecenas.

„Regularnie spotykamy się z tym, że na białorusko-polskiej nie dopuszcza się pełnomocników do czynności z cudzoziemcem, ten dostaje dokumenty do podpisu bez tłumacza, nie wie, co one znaczą. Czasem funkcjonariusze podsuwają im do podpisu zgodę na deportację i mówią, że to wniosek o azyl” – mówi Marta Górczyńska, prawniczka z HFPC.

• Oszukani uchodźcy podpisują niekorzystne dla siebie dokumenty i zostają deportowani albo od razu wypychani na Białoruś. Dokładnie taką sytuację oszukania migrantów przez funkcjonariuszy SG odtwarza (dokument filmowy „Strefa ukrytej przemocy” od 12. minuty).
• Wiele przykładów łamania prawa i procedur przez funkcjonariuszy SG opisała Helsińska Fundacja Praw Człowieka w swoim raporcie „Gdzie prawo nie sięga” z czerwca 2022. Przykład oszukiwania migrantów przez funkcjonariuszy SG co do dokumentów, które podpisują, opisywany jest na str. 44.
• Sądy w wyrokach także wielokrotnie potwierdzały nielegalne działania pograniczników w wyżej opisywanych kwestiach.

Będzie składał wniosek o azyl

Aktywiści zapowiadają dalszą walkę o to, by Abdulrahman nie został deportowany po tym, jak podpisał dokumenty, których znaczenia nie rozumiał. „Można je zakwestionować, bo cudzoziemiec nie miał dostępu do pełnomocnika, był w trudnej sytuacji i nie wiadomo, czy miał dostęp do dokumentów w języku zrozumiałym dla niego. Zatem czy świadomie podjął decyzję, czy też został wprowadzony w błąd, a podpisanie dokumentów nie zostało na nim wymuszone” – wylicza Marta Górczyńska.

Abdulrahman chce złożyć wniosek o ochronę międzynarodową w ośrodku dla cudzoziemców w Białymstoku, gdzie obecnie przebywa.