Ostatni dzień kampanii samorządowej

O godzinie 18:00 Sejm zaczął debatę w sprawie powołania Komisji Śledczej do zbadania legalności, prawidłowości oraz celowości czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych m.in. z wykorzystaniem oprogramowania Pegasus przez członków Rady Ministrów, służby specjalne, Policję, organy kontroli skarbowej oraz celno-skarbowej w okresie od dnia 16 listopada 2015 r. do dnia 20 listopada 2023 r.

To druga z serii trzech komisji śledczych, które Sejm chce powołać do życia na początku swojej kadencji.

„Wyjaśnienie tej sprawy to kwestia bezpieczeństwa”

„Nadużycia władzy są groźne dla obywateli. Ale nadużycia środków operacyjnych są szczególnie ważne. To musi być bardzo dokładnie wyjaśnione, to kwestia bezpieczeństwa państwa, nas wszystkich" – mówił prezentujący projekt Robert Kropiwnicki (KO).

Poseł argumentował, że w dużej części inwigilacja prowadzona przez władzę była nielegalna, lub co najmniej niezasadna. W dodatku użycie bardzo agresywnych środków kontroli operacyjnej, takich jak system Pegasus, utrzymywano w tajemnicy.

„O Pegasusie pisały gazety, ludzie pisali książki, a państwo nic o tym nie wie” – mówił Kropiwnicki. I zakreślał najważniejsze pytania, na jakie odpowiedzieć ma sejmowa komisja:

• Za jakie pieniądze kupiono Pegasusa?
• Czy Pegasus był certyfikowany przez ABW?
• Czy dane pobierane przez Pegasusa wyciekały poza państwo polskie? Czy miała do nich dostęp firma izraelska?
• Kto podejmował decyzję o zakupie i w jakim trybie?
• Kto podejmował decyzję o używaniu Pegasusa w stosunku do konkretnych ludzi?
• Kto przekazywał informacje do mediów z poszczególnych czynności operacyjnych?

Michał Wójcik: Pegasusa używano w kilkunastu krajach

W imieniu Zjednoczonej Prawicy głos zabrał Michał Wójcik (Suwerenna Polska):

„Wam jedna komisja nie wystarczy. Dwie też nie, trzy też nie. Te komisje śledcze, zwłaszcza ta komisja, jeśli powstanie, są bardzo niebezpieczne. To niebezpieczne dla obywateli, dla społeczeństwa, szkodliwe dla kraju. Rozmontuje służby. To bezczelność, że ktoś pisze, że będzie badał, jakie metody stosują służby. To oczywiste, że służby nie ujawniają takiego rodzaju informacji. Przestępcy, obce wywiady zacierają ręce. To ociera się o zdradę”.

Wójcik, były wiceminister sprawiedliwości, dodawał, że komisja śledcza w Parlamencie Europejskim ujawniła, że Pegasusa stosowano w kilkunastu krajach UE. Inwigilowani byli najwyżsi urzędnicy – premierzy, ministrowie, prezydenci.

Słowa Wójcika miały być argumentem za tym, że użycie takiego oprogramowania nie jest niczym nadzwyczajnym. Ale raport speckomisji PE, którego poparcie przegłosowano w maju 2023 roku, wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do pociągnięcia do odpowiedzialności tych, którzy używali Pegasusa do szpiegowania smartfonów polityków i dziennikarzy.

Kto pokieruje pracami komisji?

Nie zapadły jeszcze ostateczne decyzje co do tego, kim będą kandydaci na członków komisji (ma być ich 11). Klub Trzecia Droga-PSL zapowiedział, że zgłosi szefową Porozumienia Magdalenę Srokę, która jest byłą policjantką. Z klubu KO naturalnym kandydatem byłby poseł Marcin Bosacki, który w poprzedniej kadencji jako senator był przewodniczącym senackiej nadzwyczajnej komisji ds. inwigilacji Pegasusem.

We wrześniu 2023 komisja zakończyła pracę, przyjęła raport końcowy i złożyła zawiadomienie do prokuratury. Zawiadomienia dotyczą możliwości popełnienia przestępstwa przez byłych i obecnych ministrów, którzy w raporcie końcowym Komisji zostali wymienieni jako odpowiedzialni za zakup i stosowanie systemu Pegasus. Chodzi o ministra spraw wewnętrznych i administracji Mariusza Kamińskiego, byłego szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego Ernesta Bejdę, wiceministra finansów Piotra Patkowskiego i byłego wiceministra sprawiedliwości Michała Wosia.

We wtorek w Sejmie odbywają się pierwsze czytania poselskich projektów uchwał w sprawie powołania trzech komisji śledczych:

• komisji do spraw tzw. wyborów kopertowych,
• komisji do spraw Pegasusa,
• komisji do spraw tzw. afery wizowej.

Są raporty, są wyroki

Pierwszy projektem, którym zajęli się posłowie i posłanki, jest komisja do spraw wyborów prezydenckich z maja 2020 roku, czyli tzw. wyborów kopertowych. Po pierwszym czytaniu projekt trafił do komisji ustawodawczej.

Sprawa jest dobrze udokumentowana. NIK opublikował w sprawie naruszeń związanych z organizacją wyborów obszerny raport w maju 2021 roku. Wynika z niego, że próba organizacji korespondencyjnych wyborów prezydenckich 10 maja była niezgodna z prawem. Poczta Polska i Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych wystawiły faktury na ponad 76 mln złotych. KPRM miał negatywne opinie prawne, ale się nimi nie przejął.

We wrześniu 2020 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny (po skardze ówczesnego rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara) unieważnił decyzję premiera Mateusza Morawieckiego o zleceniu Poczcie Polskiej przygotowania i przeprowadzenia prezydenckich wyborów korespondencyjnych. Decyzja rażąco naruszała prawo i nie miała podstawy prawnej.

W marcu 2021 r. WSA orzekł, że ówczesny minister cyfryzacji Marek Zagórski nie miał prawa udostępnić Poczcie Polskiej danych z rejestru PESEL. Przeciwko Poczcie Polskiej toczy się osobny proces — z powództwa Wojciecha Klickiego z Fundacji Panoptykon.

Ale do odpowiedzialności za naruszenie ochrony danych osobowych w związku z wyborami kopertowymi próbowano pociągnąć także samorządowców, którzy przekazywali rejestry wyborców Poczcie Polskiej.

W 2020 roku Watchdog Polska złożył 204 zawiadomienia do prokuratury w sprawie przekazania danych. W nielicznych przypadkach śledczy decydowali się na wszczęcie postępowań, które były szybko umarzane. Stowarzyszenie składało wtedy zażalenia do sądu. Do końca roku 2022 udało się doprowadzić w ten sposób do trzech procesów. W jednym z nich zapadł nawet wyrok.

Celem gruntowne przyjrzenie się procedurom

Rok temu Prawo i Sprawiedliwość doprowadziło także do uchwalenia ustawy wyłączającej odpowiedzialność urzędników państwowych za decyzje związane z organizacją wyborów kopertowych. Media okrzyknęły ją ustawą „bezkarność plus”.

Powstaje zatem pytanie — jaki jest plan komisji śledczej?

„Cel określi sama komisja w toku prac” – mówi OKO.press Cezary Tomczyk (Koalicja Obywatelska), poseł sprawozdawca projektu. „Potrzebne jest gruntowne przyjrzenie się procedurom, które zostały pominięte, naruszone. Chciałbym zadać pytania ludziom, którzy za to odpowiadali — jak to jest możliwe, że bez żadnej podstawy prawnej mogli wydawać polecenia spółkom skarbu państwa i zaciągać wielomilionowe zobowiązania?”

W kręgu zainteresowań komisji będą zarówno członkowie rządu, ale także prezesi spółek i samorządowcy. Potwierdza to poseł Cezary Tomczyk.

“Tak, chociaż oni [prezesi i samorządowcy — przyp. red.] byli w trudnej sytuacji. Grożono im. Byliśmy razem z posłem Grabcem i posłem Kierwińskim na rozlicznych kontrolach poselskich w PWPW i Poczcie Polskiej i wiemy ponad wszelką wątpliwość, że to były tak zwane działania »na gębę«. Pracownicy spółek czuli się zobowiązani do druku kart. Ale w takiej sytuacji powinna im się zapalić czerwona lampka” – mówi poseł.

Członkowie z ramienia PiS nie mogą być świadkami

Trzy komisje mają pracować od momentu powołania. W kolejnych etapach rządząca koalicja planuje powoływać kolejne komisje.

Niewykluczone, że we wtorek podczas debaty sejmowej posłowie przedstawią również kandydatury na członków komisji. Co jeśli Prawo i Sprawiedliwość zdecyduje się także zgłosić swoich członków?

“Spełniony musi zostać jeden podstawowy warunek — świadkowie nie mogą być członkami komisji. PiS musi tę sprawę gruntownie przemyśleć” – zapowiada Cezary Tomczyk.