Osoba powołana z pominięciem parlamentu nie będzie RPO! Eksperci Batorego o sztuczce PiS

W tym stanowisku ocena prawna przeplata się z politycznymi postulatami, by uniknąć scenariusza, jaki pisze władza.

15 ekspertów i ekspertek prawnych Fundacji Batorego potępia wyrok tzw. TK, który ma zakończyć służbę Adama Bodnara. "Podważa gwarancje ciągłości urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich" - stwierdzają w Stanowisku z 17 kwietnia 2021.

Wyrok wadliwy, niepotrzebny i... sprzeczny z konstytucją

Eksperci stawiają zasadnicze zarzuty wyrokowi Trybunału Julii Przyłębskiej:

• jest obarczony "istotną wadą prawną, bowiem w jego wydaniu uczestniczyła osoba nieuprawniona do orzekania" (chodzi o Justyna Piskorskiego, sędziego dublera - red.);
• "dwie osoby (z pięciu) podlegały wymogowi wyłączenia ze składu orzekającego z uwagi na poważne wątpliwości co do ich bezstronności" (3 marca 2021 Adam Bodnar złożył wniosek o wyłączenie Julii Przyłębskiej; a w październiku 2020 wnioskował o wyłączenie Stanisława Piotrowicza - red.);
• rozstrzygnięcie zostało wydane "na kanwie sztucznie wykreowanego problemu konstytucyjnego, w oparciu o błędnie zinterpretowany wzorzec kontroli".

Zarzut można czytać jako paradoksalny: grono wybitnych prawników zarzuca Trybunałowi Konstytucyjnemu, powołanemu do badania zgodności ustaw z Konstytucją RP, naruszenie zasad tejże konstytucji.

Przypomnijmy, że tzw. TK powołał się na art. 209 Konstytucji RP, który głosi, że "RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat".

W dotychczasowej praktyce wielu urzędów, w tym RPO, stosowano zasadę, że osoba sprawująca urząd w razie niewybrania następcy pełniła go dłużej niż trwa kadencja, do czasu powołania następcy.

Wyrok wg scenariusza odbierania ochrony praw i wolności

"Trybunał Konstytucyjny wpisał się w konsekwentnie realizowany przez partię rządzącą scenariusz pozbawienia obywateli kolejnych konstytucyjnych środków ochrony ich praw i wolności" - stwierdzają eksperci.

"Rozstrzygnięcie TK może doprowadzić do przerwania ciągłości funkcjonowania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, a także wygaśnięcia ochrony, którą instytucja ta roztaczała nad obywatelami nieprzerwanie od 1987 r." - ostrzegają eksperci.

Apel do Adama Bodnara o kontynuowanie pracy

"Rzecznik ma prawo pełnić swoje obowiązki na podstawie art. 3 ust. 6 ustawy o RPO w pełnym zakresie do momentu, gdy utraci on swą moc obowiązującą" - stwierdza zespół.

Cytowany zapis głosi, że "dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika".

Podkreśla, że RPO jest obecnie "jedynym w pełni niezależnym od rządu i większości parlamentarnej organem stojącym na straży konstytucyjnych praw i wolności wszystkich obywateli".

Adam Bodnar jako RPO prowadzi wiele spraw, m.in. na jego wniosek Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wstrzymał przejęcie PolskaPress przez Orlen.

To nie będzie RPO. Plan PiS się nie uda

Najmocniejsza politycznie jest ocena "sztuczki prawnej" PiS jak zastąpić Bodnara lojalnym wobec władzy urzędnikiem, nie mając kontroli nawet nad głosowaniem w Sejmie, nie mówiąc o Senacie.

Jak zdradził Stanisław Piotrowicz, nowelizacja ustawy o RPO dałaby możliwość powołania "osoby pełniącej obowiązki rzecznika” z pominięciem udziału obu izb parlamentu.

"Będzie to w sposób oczywisty sprzeczne z art. 209 ust. 1 Konstytucji RP, a osoba wyłoniona w tej procedurze nie będzie Rzecznikiem Praw Obywatelskich w rozumieniu tego przepisu".

Art. 209 Konstytucji cytowaliśmy wyżej. Warto dodać, że także ustawa o RPO w art. 3 stanowi jasno, że "RPO powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów".

Apel do opozycji

Zespół zwraca się z apelem do wszystkich sił politycznych o podjęcie wysiłku zmierzającego do powołania Rzecznika Praw Obywatelskich, który odpowiadałby wymaganiom Konstytucji RP, w szczególności gwarantowałby niezależność i apolityczność tego urzędu.

"Pragniemy podkreślić, że obowiązki RPO może pełnić jedynie osoba wyłoniona zgodnie z art. 209 ust. 1 Konstytucji RP i legitymująca się mandatem uzyskanym zarówno od Sejmu RP, jak i od Senatu RP".

Poniżej całe Stanowisko Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego

Warszawa, 17 kwietnia 2021 r.

Stanowisko Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego w sprawie rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2021 r., podważającego gwarancje ciągłości funkcjonowania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich

15 kwietnia 2021 r. Trybunał Konstytucyjny (TK) wydał rozstrzygnięcie w sprawie K 20/20, w którym uznał, że przepis art. 3 ust. 6 Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich jest niezgodny z art. 209 ust 1 w zw. z art. 2 i 7 Konstytucji RP. Jednocześnie TK stwierdził, że wskazany przepis utraci moc obowiązującą po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia tego rozstrzygnięcia w Dzienniku Ustaw.

Rozstrzygnięcie TK obarczone jest istotną wadą prawną, bowiem w jego wydaniu uczestniczyła osoba nieuprawniona do orzekania, a także dwie osoby, które podlegały wymogowi wyłączenia ze składu orzekającego z uwagi na poważne wątpliwości co do ich bezstronności.

Ponadto, rozstrzygnięcie to wydane zostało na kanwie sztucznie wykreowanego problemu konstytucyjnego, w oparciu o błędnie zinterpretowany wzorzec kontroli. Mimo to rozstrzygnięcie TK w ciągu kilku godzin zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw (poz. 696), co umożliwiło rozpoczęcie biegu wspomnianego wcześniej 3-miesięcznego terminu.

Nawiązując do stanowiska Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego z 25 września 2020 r., pragniemy jeszcze raz podkreślić, że wniosek grupy posłów nie znajdował uzasadnienia w świetle norm, zasad i wartości wynikających z Konstytucji RP.

Rozstrzygnięcie TK, które zostało wydane po wielokrotnie odroczonej bez uzasadnionego powodu rozprawie, jest nierzetelne i nie znajduje oparcia w treści i aksjologii ustawy zasadniczej.

Trybunał Konstytucyjny – kierując się względami niemającymi swojego źródła w Konstytucji RP – wpisał się w konsekwentnie realizowany przez partię rządzącą scenariusz pozbawienia obywateli kolejnych konstytucyjnych środków ochrony ich praw i wolności. Rozstrzygnięcie to może bowiem doprowadzić do przerwania ciągłości funkcjonowania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, a także wygaśnięcia ochrony, którą instytucja ta roztaczała nad obywatelami nieprzerwanie od 1987 r.

Zespół pragnie podkreślić, że wszelkie działania podejmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Adama Bodnara, w ramach realizacji jego zadań – niezależnie od tego, czy zostały podjęte w okresie 5-letniej kadencji, czy po jej upływie w czasie dalszego pełnienia obowiązków Rzecznika na podstawie art. 3 ust. 6 ustawy o RPO – są prawnie wiążące i nie ma podstaw do ich kwestionowania. Rzecznik ma także prawo pełnić swoje obowiązki na podstawie tego ostatniego przepisu w pełnym zakresie do momentu, gdy utraci on swą moc obowiązującą.

Zespół apeluje jednocześnie do Rzecznika Praw Obywatelskich o to, aby na mocy nadal obowiązującego art. 3 ust. 6 ustawy o RPO realizował on swoje zadania w pełnym zakresie wynikającym z Konstytucji RP oraz ustawy o RPO.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest bowiem w chwili obecnej jedynym w pełni niezależnym od rządu i większości parlamentarnej organem stojącym na straży konstytucyjnych praw i wolności wszystkich obywateli.

W ustnych motywach rozstrzygnięcia TK pojawiła się teza, jakoby dla przywrócenia konstytucyjności prawa konieczne było dodanie do ustawy o RPO regulacji określającej sposób realizacji funkcji Rzecznika po zakończeniu kadencji. Teza ta jest sprzeczna z sentencją rozstrzygnięcia, w którym TK zakwestionował konstytucyjność takiego właśnie rozwiązania.

Pragniemy podkreślić, że obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich może pełnić jedynie osoba wyłoniona zgodnie z art. 209 ust. 1 Konstytucji RP i legitymująca się mandatem uzyskanym zarówno od Sejmu RP, jak i od Senatu RP.

Regulacja ustawowa, która będzie zmierzała do powierzenia kompetencji Rzecznika osobie powołanej z pominięciem udziału którejkolwiek z izb parlamentarnych, będzie w sposób oczywisty sprzeczna z art. 209 ust. 1 Konstytucji RP, a osoba wyłoniona w tej procedurze nie będzie Rzecznikiem Praw Obywatelskich w rozumieniu tego przepisu.

Zespół zwraca się z apelem do wszystkich sił politycznych o podjęcie wysiłku zmierzającego do powołania Rzecznika Praw Obywatelskich, który odpowiadałby wymaganiom przewidzianym w art. 209 i art. 210 Konstytucji RP, w szczególności gwarantowałby niezależność i apolityczność tego urzędu.

Pragniemy jednocześnie wyrazić nasz głęboki sprzeciw wobec drugiej już próby upartyjnienia tego organu przez większość sejmową. Wybór na Rzecznika Praw Obywatelskich czynnego polityka, jednoznacznie identyfikującego się z partią rządzącą, wybranego z list tej partii do Sejmu, otwarcie deklarującego od lat poparcie dla jej programu, oznacza nie tylko brak zrozumienia przez większość sejmową potrzeby funkcjonowania w państwie demokratycznym instytucji niezależnych od władzy, ale również pozbawienie obywateli konstytucyjnie im gwarantowanego prawa do niezależnego od władzy strażnika ich praw i wolności.

Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego

• dr hab. Piotr Bogdanowicz, Katedra Prawa Europejskiego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
• Łukasz Bojarski, prezes zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRiS, były członek Krajowej Rady Sądownictwa
• Jacek Czaja, prezes Towarzystwa Prawniczego w Lublinie, były wiceminister sprawiedliwości
• dr hab. Monika Florczak-Wątor, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Jagiellońskiego
• dr hab. Agnieszka Frąckowiak-Adamska – adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
• Jarosław Gwizdak, prawnik, działacz społeczny, członek zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS
• dr hab. Wojciech Jasiński, adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego Uniwersytetu Wrocławskiego
• dr Piotr Kładoczny, Katedra Prawa Karnego Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
• mec. Magda Krzyżanowska-Mierzewska, radca prawny, pracowała jako prawnik w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, a także w latach 1993 – 1998 jako prawnik w Sekretariacie Europejskiej Komisji Praw Człowieka
• dr hab. Marcin Matczak, profesor w Katedrze Filozofii Prawa i Nauki o Państwie Uniwersytetu Warszawskiego, partner w Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka sp. k.
• prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski, profesor na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, dyrektor Centrum Badawczego Polityki Publicznej i Problemów Regulacyjnych
• dr hab. Anna Rakowska-Trela, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego, adwokatka
• dr hab. Anna Śledzińska-Simon, adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Wrocławskiego
• dr Tomasz Zalasiński, członek zarządu Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy, Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka sp.k., sędzia Trybunału Stanu
• prof. dr hab. Fryderyk Zoll, Katedra Prawa Cywilnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Uniwersytetu w Osnabrück.