Patryk Jaki nie kandyduje, ale agituje na rzecz PiS. Za jego filmiki zapłaci Parlament Europejski?

„Kiedy w Niemczech piąty rok z rzędu notujemy spadek bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w Belgii wskaźnik zmniejszył się o 4 proc., w Hiszpanii o 10, a w Polsce wzrósł aż o 23 proc. I o tym są te wybory. 15 października idź na wybory. Zagłosuj na ambitną, nowoczesną i dumną Polskę. I wykop Tuska” – to fragment filmiku, który 24 września rano opublikował na portalu X (dawniej Twitter) europoseł Suwerennej Polski Patryk Jaki.

Format jest podobny: europoseł przemawia do kamery, pokazuje nagłówki gazet, urywki wideo. Są napisy, wysoka jakość, dynamiczny montaż. Gdy Jaki mówi o osiągnięciach rządu, rytm wypowiedzi podbijają gitarowe riffy. Gdy uderza w politycznych przeciwników, w tle słychać prześmiewczą, cyrkową muzykę.

Filmik z 19 września, w którym opisuje rzekomy plan oddania Rosji połowy Polski przez rząd PO-PSL, wrzuca z komentarzem: „Tusk realizował doktrynę »ch.. tam z Polską wschodnią«. Połowa kraju dla Putina. Dziś zmieniło się wszystko #BezpiecznaPolska”. „15 października to Ty podejmiesz decyzję, czy chcesz polski bezpiecznej i silnej, czy chcesz ekipy Tuska, czyli specjalistów od biegania z reklamówkami” – wskazuje Jaki.

Filmik z 5 września? ”My każdego dnia pokazujmy #KonkretyPiS – czyli program rządzenia na kolejną kadencję. A PO? Ich program przypadkiem zupełnie szczerze ujawnił Lewandowski” – głosi Jaki w komentarzu. Chodzi o rzekome plany Platformy Obywatelskiej dotyczące prywatyzacji, „wyprzedaży polskiego majątku”.

Zaangażowanie europosła w polską kampanię wyborczą nie może dziwić: choć sam nie kandyduje, jest członkiem sztabu wyborczego PiS. Jak ustaliła Wirtualna Polska, to właśnie Jaki wymyślił słynny spot z telefonem niemieckiego kanclerza do Jarosława Kaczyńskiego.

Problem w tym, że produkowane przez niego materiały wideo mogą naruszać polskie i europejskie przepisy o finansowaniu kampanii. Pokazujemy dlaczego.

Polska kampania za pieniądze Unii?

W wielu filmikach europosła – w tym wszystkich trzech wymienionych na początku artykułu – w rogu ekranu i na końcu spotu widnieje logo grupy EKR. Czyli Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, politycznej frakcji w Parlamencie Europejskim, w której zasiadają eurodeputowani PiS i Suwerennej Polski, w tym sam Jaki.

W jakim celu, skoro wideo odnoszą się do polskiej kampanii? Możliwości są dwie: albo Jaki niezobowiązująco dorzuca logo, bo chce przypomnieć widzom, że jest członkiem tej – mało rozpoznawalnej w Polsce – frakcji.

Grupy w PE utrzymują się z dotacji od Parlamentu, które idą m.in. na promocję: reklamy, plakaty, ulotki i spotkania. Grupa EKR co roku dostaje z tego źródła 6 mln euro. Żeby za daną aktywność promocyjną można było zapłacić z tej puli, musi ona (choćby luźno) dotyczyć działalności grupy, nawiązywać do polityk UE oraz zawierać wzmiankę z nazwą grupy – najczęściej właśnie logo.

„Wideo nie zostały wyprodukowane ze środków grupy EKR. Pan Jaki wykorzystał logo, bo jest członkiem grupy EKR. Członkowie mogą z niego korzystać. Grupa nigdy nie finansuje wyborów krajowych i lokalnych” – zapewnia rzecznik grupy EKR Michael Strauss, gdy pytamy go, czy grupa płaci za kampanijne wideo europosła.

Jeżeli więc Jaki planował sfinansować swoje wideo z funduszy na promocję grupy, dopiero przekazałby administracji fakturę od firmy, której zlecił takie zadanie. Czy planuje to uczynić?

Europoseł lakonicznie odpisuje nam na szereg szczegółowych pytań:

„Żaden z filmów, o które Pani pyta, z zamieszczonych w czasie kampanii wyborczej nie jest finansowany przez ECR [angielski skrót grupy EKR – red.]. Komunikowanie się w czasie kampanii wyborczej z Polakami jest moim prawem, a oznaczyć sobie komunikaty mogę jak chcę. Reszta jest Pani insynuacją”.

Działania o charakterze wyborczym

Temat drążymy, bo gdyby Jaki zechciał sfinansować filmiki oznaczone logo EKR ze środków grupy EKR, złamie tym samym europejskie przepisy.

Parlament jest tu bardzo stanowczy: żadne działanie, które ma choćby częściowo wyborczy charakter, czy choćby luźno nawiązuje do krajowej kampanii, nie może zostać sfinansowane z puli, którą PE przekazuje grupom politycznym.

Filmiki Jakiego z całą pewnością charakter wyborczy mają: europoseł zachęca w nich, by „pogonić Tuska” i krytykuje kandydatów KO. Nawołuje też do głosowania referendum, które odbędzie się w dniu wyborów i jest powiązane z kampanią PiS. Nawet jeśli wspomina przy tym o UE, to właśnie w kontekście wyborów.

Teoretycznie, gdyby Jaki wystąpił do EKR o rozliczenie faktur za filmy, grupa powinna taki wniosek odrzucić. Najpewniej jednak tego nie zrobi, bo – jak pisaliśmy – jest pod kontrolą ludzi PiS.

To element szerszego problemu z przejrzystością finansowania grup politycznych w PE. Mechanizmy kontroli są tu zupełnie niewydolne: PE zakłada, że grupy będą kontrolować się samodzielnie i nakazuje im coroczny audyt z wykorzystaniem zewnętrznych firm. W praktyce jest on jednak bezużyteczny przy wyłapywaniu politycznych niuansów pokroju zaangażowania w lokalną kampanię.

W OKO.press pisaliśmy, że PiS skwapliwie wykorzystuje ten brak transparentności: na umowach z EKR korzystają firmy orbitujące wokół polskiej władzy, w tym PR-owe firmy znajomych Patryka Jakiego.

Komu Jaki zleca montaż swoich kampanijnych wideo? Za jaką kwotę? Czy zapłaci za to grupa EKR? Choć mowa o publicznych pieniądzach, możemy nigdy się tego nie dowiedzieć.

Nieuprawniona agitacja wyborcza

PE raczej nie rozliczy Patryka Jakiego z kampanijnej ofensywy. A co z Państwową Komisją Wyborczą?

Europoseł twierdzi, że jego wideo to po prostu „komunikowanie się z Polakami”. W rozmowie z OKO.press dr hab. Adam Gendźwiłł, profesor z Katedry Rozwoju i Polityki Lokalnej Uniwersytetu Warszawskiego, przypomina jednak, że w trakcie kampanii wyborczej prawo polityków do komunikowania się podlega ograniczeniom. Bo komunikacja często staje się agitacją, a ta powinna być przejrzyście finansowana.

„Treść filmików pokazuje, że są one głosem w toczącej się kampanii wyborczej, a nie niewinną informacją polityczną. Mimo że nie pojawia się tam logo PiS, jest wyraźne odniesienie do konkurentów, to znaczy partii, które kandydują w tych wyborach parlamentarnych, do KO i Donalda Tuska. Jest też wprost mowa o terminie wyborów” – wskazuje Gendźwiłł.

Zgodnie z art. 106 kodeksu wyborczego Patryk Jaki ma dwie możliwości:

• prowadzić agitację jako członek komitetu wyborczego – wówczas musi jednak oznaczyć filmy jako materiały komitetu, a PiS powinno rozliczyć się z nich w sprawozdaniu do PKW;
• agitować jako wyborca, ale wtedy – jak wynika z wyjaśnień PKW z 28 sierpnia 2023 – agitacja musi być bezkosztowa.

Wideo zamieszczane w mediach społecznościowych Jakiego nie mają oznaczeń komitetu PiS, a sam Jaki twierdzi, że działa samodzielnie. Czy za to płaci? Na nasze pytanie o koszty wideo europoseł odpisuje jedynie, że nie widzi powodów, by tłumaczyć nam, jak tworzy swoje treści.

„Być może poseł Jaki ma ukryte talenty związane z produkcją materiałów wideo i potrafi robić to bezkosztowo, polegając na własnej pracy i ogólnodostępnych narzędziach. Ale te filmiki wydają się zbyt profesjonalnie przygotowane. Jeśli by się okazało, że rozpowszechnianie i przygotowanie tych materiałów wiązało się z realnymi kosztami, to byłby to moim zdaniem nieuprawniony wydatek na finansowanie kampanii wyborczej PiS-u” – uważa prof. Gendźwiłł.

„Możliwe, będzie musiał wytłumaczyć się z tego PKW, jeżeli ta sprawa zostanie zgłoszona przez któryś z komitetów jako przykład nieuprawnionej agitacji wyborczej” – dodaje Gendźwiłł.

Niezgodne z prawem finansowanie kampanii może skończyć się nawet odrzuceniem sprawozdania komitetu przez PKW i pomniejszeniem partyjnej subwencji. Kodeks wyborczy przewiduje też sankcje karne za nieumieszczanie informacji, że dany materiał jest materiałem wyborczym i za udzielanie komitetom niepieniężnych korzyści majątkowych. Takie przypadki rozpatrują jednak sądy, a nie PKW.

Wybory czy referendum?

Wyborczy charakter swoich filmów Patryk Jaki próbuje czasem maskować, nawiązując do referendum.

"15 października w referendum podejmiesz decyzję, czy chcesz powrotu do władzy PO, które znowu będzie chciało wyprzedawać wszystko, co udało się przywrócić Polakom. Dlatego głosuj 4 razy NIE” – słyszymy w jednym z filmów.

Kampania referendalna rządzi się innymi prawami: mogą ją prowadzić wszyscy obywatele i opłacać z prywatnych źródeł, znacznie mniej w niej restrykcji. Jaki może argumentować, że nawet jeśli ponosi koszty, to bierze udział w kampanii referendalnej, a nie wyborczej.

„Od początku organizacje zajmujące się przejrzystością finansowania polityki i eksperci podnosili ten argument. Że to nieszczęsne referendum jest po to, by ominąć restrykcje dotyczące finansowania kampanii wyborczej, a nie po to, żeby rozstrzygnąć jakąś istotną społecznie sprawę. Kampania referendalna jest regulowana inną ustawą niż kampania wyborcza, znacznie mniej w niej ograniczeń. Mogą ją prowadzić różne podmioty, nie ma limitu wydatków, właściwie nie ma obowiązku sprawozdawania” – komentuje prof. Gendźwiłł.

W OKO.press pisaliśmy, że referendum, choć tworzy pozory odrębności od kampanii wyborczej, w istocie jest jej przedłużeniem.

„Jeśli tego typu działania, jak wideo europosła, miałyby stanowić kampanię referendalną, a więc słabo uregulowaną, to mamy dobry przykład tego, przed czym wcześniej ostrzegaliśmy. Wszyscy wiemy, że nie da się rozdzielić tych dwóch kampanii, dwóch przekazów politycznych, one zlewają się w jedno. Dotyczą jednego dnia i jednego głosowania, do którego próbuje zmobilizować się ludzi” – podkreśla Gendźwiłł.