Polskie nauczycielki. Czują się niedoceniane i źle wynagradzane, ale nadal lubią uczyć [BADANIE]

Międzynarodowe Badanie Nauczania i Uczenia się TALIS* daje nam wgląd w to, co myślą o swoim zawodzie nauczyciele i nauczycielki. Dzięki ankietom sprawdzającym poziom motywacji, ocenę warunków pracy, czy skalę wyzwań można obejrzeć system edukacji oczami praktyków. Z najnowszej edycji badania zrealizowanej w Polsce przez Instytut Badań Edukacyjnych w marcu 2024 wyłania się obraz kadry, która lubi swoją pracę, dobrze ocenia relacje w szkołach, ale czuje się niedoceniona: symbolicznie i finansowo. Nauczycielki/le w Polsce mają silną motywację wewnętrzną do uczenia, czują się autonomiczne, gdy przygotowują konkretne zajęcia, ale przytłaczają je oczekiwania rodziców, specjalistyczne potrzeby dzieci, a w mniejszym stopniu – zmiany w systemie edukacji. Ale po kolei.

Kim są polskie nauczycielki?

W większości są kobietami (dlatego najczęściej piszemy o nich w rodzaju żeńskim lub stosujemy obie formy wymiennie – tak jest w niniejszym tekście). W Polsce odsetek feminizacji zawodu jest jednym z najwyższych wśród badanych państw. W klasach 5-8 szkół podstawowych nauczycielki stanowią 78 proc. kadry. Także na stanowiskach kierowniczych dominują kobiety: średnio 3/4 podstawówek zarządzają dyrektorki.

Jak tłumaczą badacze, feminizacja zawodu to wynik zarówno kulturowych stereotypów, jak i niskiego statusu ekonomicznego, który zniechęca mężczyzn do podjęcia pracy w szkole. Tam, gdzie zawód jest lepiej opłacany, a stereotypy dotyczące płci mniejsze, proporcje rozkładają się inaczej. Dobrym przykładem jest Dania, gdzie odsetek kobiet pracujących w szkołach wynosi 58 proc.

Jak tłumaczą badacze, feminizacja zawodu to wynik zarówno kulturowych stereotypów, jak i niskiego statusu ekonomicznego, który zniechęca mężczyzn do podjęcia pracy w szkole. Tam, gdzie zawód jest lepiej opłacany, a stereotypy dotyczące płci mniejsze, proporcje rozkładają się inaczej. Dobrym przykładem jest Dania, gdzie odsetek kobiet pracujących w szkołach wynosi 58 proc.

Średni wiek nauczycielki i nauczyciela to 48 lat, o dwa lata więcej niż średnia dla krajów UE. W poprzedniej edycji badania przeprowadzonej w 2013 roku wśród nauczycielek gimnazjów średnia wieku była o 6 lat niższa i wynosiła 42 lata. Widać więc znaczące pogorszenie i to zaledwie w ciągu dekady.

Sytuacja nie byłaby tak zła, gdyby odsetki najstarszych i najmłodszych nauczycieli równoważyły się. Tymczasem tylko 4 proc. nauczycieli pracujących w polskich szkołach jest przed 30. rokiem życia, za to po 50-tce – aż 45 proc. Jak podaje IBE, fala odejść ze szkół w najbliższych latach może więc być skokowa, a rezerwa młodych nauczycieli jest bardzo niska.