Przejdziem odrę? Antyszczepionkowa ustawa już w Sejmie

"Dobrowolne szczepienia sprawdzają się głównie w krajach obywatelskich. Zniesienie obowiązku mogłyby w Polsce spowodować w krótkim czasie spadek stanu zaszczepienia populacji nawet poniżej 85-90 proc. co mogłoby grozić epidemiami, np. odry - mówi OKO.Press dr Iwona Paradowska-Stankiewicz, krajowa konsultantka w dziedzinie epidemiologii.

Pytamy, bo 28 sierpnia 2018 marszałek Sejmu skierował do I czytania obywatelski projekt ustawy, pod którym antyszczepionkowa organizacja Stop NOP zebrała 121 tys. podpisów.

Najprawdopodobniej projekt trafi do dalszych prac: przed wyborami PiS obiecywał, że żaden obywatelski projekt nie trafi do kosza po I czytaniu (chyba że dotyczy liberalizacji aborcji, jak projekt „Ratujmy kobiety”).

W szeregach Zjednoczonej Prawicy antyszczepionkowe poglądy ma wiceminister sprawiedliwości Patryk Jaki, który w lipcu 2017 w liście do ministra zdrowia pisał, że

Co to takiego NOP? I czy zabija dzieci?

Każda szczepionka, podobnie jak każdy lek, może wywołać działania niepożądane. Nawet w przypadku aspiryny ulotka opisuje tak niepokojące skutki uboczne, jak krwawienie do mózgu, uczucie utraty słuchu czy obrzęk twarzy. Takie zapisy oznaczają, że podczas rygorystycznych testów, którym poddawane są leki, natrafiono na groźne objawy, nawet jeśli w jednym przypadku na milion.

W przypadku szczepionek używany jest termin medyczny „niepożądany odczyn poszczepienny” (NOP). Zdarzają się rzadko: według analizy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krakowie z 2014 roku.

charakteryzujące się według klasyfikacji Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego „miejscowym obrzękiem kończyny, silnym miejscowym zaczerwienieniem oraz gorączką”.

W latach 2004-2012, które analizowali badacze, NOP-y ciężkie, czyli powodujące konieczność hospitalizacji, zagrażające życiu lub prowadzące do niepełnosprawności, stanowiły od 0,1 do 0,7 proc. przypadków tych odczynów.

Antyszczepionkowcy podają takie dane w wątpliwość: według nich to kwestia ukrywania prawdziwych skutków NOP, aby korporacje farmaceutyczne mogły unikać odpowiedzialności. Próżno szukać na to dowodów, ale luki w polskim systemie ochrony zdrowia zostawiają pole dla domysłów i spiskowych teorii.

Czego chcą antyszczepionkowcy: racjonalne argumenty kontra histeria

„Projekt ustawy pozostawia obowiązek szczepień ochronnych jedynie dla sytuacji nałożenia tego obowiązku w drodze decyzji [państwowego inspektora sanitarnego] w sytuacji ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii” – stwierdzają autorzy ustawy w uzasadnieniu. Oznacza to, że

Ustawa wprowadziłaby obowiązek udokumentowanych badań kwalifikacyjnych „w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania szczepienia”. Lekarz musiałby też na piśmie poinformować o możliwych skutkach ubocznych podania szczepionki, a zaniepokojeni rodzice zgłaszać podejrzenie NOP bezpośrednio do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.

Według uzasadnienia projektu, te zmiany miałyby spowodować „zwiększenie zaufania społeczeństwa do polskiego systemu ochrony zdrowia oraz znaczne ograniczenie występowania NOP”. Antyszczepionkowcy deklarują dążenie „do większej transparentności Programu Szczepień Ochronnych”.

Ukłonem w stronę Kościoła, który pozwalał aktywistom zbierać podpisy pod świątyniami, jest propozycja, by wprowadzić konieczność informowania, które ze szczepionek „zostały wyprodukowane z wykorzystaniem ludzkich linii komórkowych”.

Argumenty bez pokrycia

Justyna Socha, działaczka Stop NOP w rozmowie z OKO.Press unika pytania, czy radzi Polakom, by nie szczepili dzieci – zapewnia, że chodzi jej o to, by pozostawić decyzję w gestii rodziców. Strona jej stowarzyszenia epatuje jednak sensacyjnymi nagłówkami, których wymowa jest oczywista:

• JOANNA ZMARŁA NA NOWOTWÓR PO SZCZEPIONCE HPV;
• AMELKA ŻYŁA TYLKO 33 GODZINY – ZABRAŁA JĄ SZCZEPIONKA;
• NAGŁE ŚMIERCI NOWORODKÓW A SZCZEPIENIA.

Stowarzyszenie powiela też teorię, jakoby szczepionki powodowały autyzm – mimo, że wyznawcy tej hipotezy, dr. Andrew Wakefieldowi, udowodniono fałszowanie wyników badań, które miały ją potwierdzać.

Odwołanie do "teorii wszczepiennego autyzmu" znalazło się w uzasadnieniu projektu ustawy: „w sprawie nr 14276/2013 Sąd cywilny w Mediolanie rozpoznając roszczenie o odszkodowanie ustalił związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy podaniem dziecku szczepionki, a zachorowaniem na autyzm”.

argumentując, że „nie istnieją definitywne badania epidemiologiczne, które pozwoliłyby stwierdzić korelację [między podaniem szczepionki a wystąpieniem autyzmu] ”.

Za zniesieniem obowiązku szczepień miałby przemawiać także fakt, że „w krajach, w których wyszczepialność dzieci jest bardzo niska np. na Ukrainie nie zanotowano epidemii chorób zakaźnych”.

Można zatem podejrzewać, że nawet racjonalne postulaty projektu (zwiększanie transparentności systemu opieki zdrowotnej i zaufania do niego) to hasła, które przykrywają główny cel, jakim jest budzenie antyszczepionkowej paniki.

Antyszczepionkowców wspiera poseł Kukiz'15

Poseł Paweł Skutecki z Kukiz'15, który od dwóch lat tak angażuje się w ruch antyszczepionkowy, że wszedł w konflikt z własną partią, zapewnia OKO.Press, że w projekcie „nie ma żadnego oszołomstwa”.

„Chcemy dać rodzicom pewność, że system zrobił wszystko, aby ich dziecko było bezpieczne. Moim zdaniem to zachęta do szczepienia. Jestem pewien, że koncerny farmaceutyczne bardziej przekonają Polaków do szczepień, niż groźba kary.

Poseł chce, żeby po badaniach kwalifikacyjnych pozostawała dokumentacja (według niego obecnie takie badania to fikcja), a rejestr odczynów podlegał kontroli sądowej. „Dziś lekarz nie ma żadnego interesu w tym, by zgłosić NOP, bo zaraz zacznie się nim interesować Sanepid. A jeśli zrobi to rodzic, to spotka się z odmową”.

Kiedy pokazujemy mu sensacyjne nagłówki ze strony Stop NOP, Skutecki się odcina.

Brak systemowej pomocy pcha rodziców ku ekstremie

121 tys. podpisów to głos, którego nie powinno się ignorować. Co skłania ludzi do sympatyzowania z ekstremalnymi ruchami takimi jak Stop NOP? Może to być brak wiary w pomoc państwa i skłonność do szukania prostych wyjaśnień dramatycznych przypadków.

I nie chodzi tylko o kilka przypadków rocznie poważnych NOP. Wielu rodziców obwinia szczepionki o schorzenia, które u ich dzieci pojawiły się z innych przyczyn. Jedno z podstawowych praw nauki głosi, że współwystępowanie nie musi oznaczać przyczynowości, jednak trudno wymagać od zrozpaczonej matki i ojca, aby chłodno akceptowali takie argumenty.

Rodzice, u których dziecka wystąpił NOP, mogą dochodzić roszczeń przed sądem – jednak wymaga to prawnej batalii z lekarzem lub producentem szczepionki (w zależności od tego, gdzie leżała wina).

– pisze w analizie dla branżowego portalu Medycyna Praktyczna prawniczka Magdalena Filipkiewicz, odwołując się nie tylko do polskich, ale także zagranicznych realiów.

Pomóc mogłoby stworzenie funduszu na pomoc ofiarom NOP – takie rozwiązanie rekomenduje Światowa Organizacja Zdrowia. Ministerstwo Zdrowia zleciło opracowanie projektu ustawy powołującej taki fundusz Głównemu Inspektoratowi Sanitarnemu. Na świecie takie instytucje w większości przypadków finansowane są z podatków, opłat od firm farmaceutycznych, funduszy rządowych.

Według rządowego projektu, fundusz miałyby zasilać wpłaty od dostawców szczepionek, a wysokość odszkodowania wynosiłaby jedną siódmą średniego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (ok. 690 zł) za dzień hospitalizacji, pod warunkiem że trwałaby minimum 14 dni. Uregulowana ma też zostać kwestia badań kwalifikacyjnych przed podaniem szczepionki. Trwają konsultacje społeczne projektu – uczestniczy w nich m.in. Stop NOP.

Systemowe zapewnienie wsparcia przy jednoczesnym zwiększaniu zaufania do systemu szczepień mogłoby uspokoić tych rodziców, których obecnie przyciągają ruchy antyszczepionkowe. Ostatecznym fundamentem kształtowania polityki szczepień powinna być jednak wiedza medyczna.

Populiści z Włoch i Polski przeciwko szczepieniom

W Unii Europejskiej obowiązek szczepień nie jest powszechny, każdy kraj stosuje własne rozwiązania. W unijnym raporcie z 2010 roku wyszczególniono kraje UE, w których obowiązywał jedynie system rekomendacji i refundacji, ale nie ma obowiązku. Aktualne dane Europejskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom potwierdzają, że jest ich nadal 13:

• Austria
• Cypr
• Dania
• Estonia
• Finlandia
• Hiszpania
• Holandia
• Irlandia
• Litwa
• Luksemburg
• Niemcy
• Szwecja
• Wlk. Brytania

Brak obowiązku nie oznacza, że szczepień jest mniej. Poniższy wykres ze stron publikowanych przez Komisję Europejską pokazuje odsetek szczepień na odrę dzieci w całej UE (kolor niebieski), Polsce (żółty) i Wielkiej Brytanii (zielony) i całej UE (niebieski).

W 2015 roku odsetek ten wyniósł w całej Unii Europejskiej 93,6 proc., w Polsce (96 proc.) i Wielkiej Brytanii (95 proc.) był wyższy, choć u nas szczepienia są obowiązkowe, a w Wielkiej Brytanii - nie.

Europa wydaje się zmierzać ku zaostrzaniu przepisów. Zaostrzenie przepisów dyskutowane jest na Litwie Np. Francja rozszerzyła program obowiązkowych szczepień o nowe choroby, a Rumunia zaczęła wymagać potwierdzenia szczepień od dzieci idących do szkoły.

Z drugiej strony we Włoszech koalicja populistycznego Ruch Pięciu Gwiazd i skrajnie prawicowej Ligi, zniosła obowiązek szczepień dzieci 10 szczepionkami. Zostało ono wprowadzone przez demokratyczną lewicę w 2017 roku w związku ze wzrostem zachorowań na odrę w Europie, w tym zwłaszcza we Włoszech (5004 przypadki w 2017 roku) trwającą w Europie epidemią odry. Na całym kontynencie zanotowano z jej powodu w 2017 roku 35 zgonów. WHO nie zostawia wątpliwości, że przyczyną jest niska wyszczepialność.

Przymus jednak nie wystarczy. Autorzy raportu UE konkludują, że to tylko jeden z czynników, które mogą zwiększać udział populacji w szczepieniach. „Obowiązkowe szczepienia mogą zostać rozważone jako sposób na zwiększenie udziału w programach szczepień. Jednak w Europie udział w wielu z tych programów jest wysoki, pomiomo stosowania jedynie rekomendacji”. Jako najważniejszy element wpływający na wyszczepialność badacze podają zaufanie do systemu opieki zdrowotnej.

– mówi OKO.Press dr Iwona Paradowska-Stankiewicz, krajowa konsultantka w dziedzinie epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.

Choć Polskę trudno uważać za kraj obywatelski (wskaźnik zaufania do innych ludzi od lat jest niski), to jednak Polacy wierzą szczepionkom: według badania CBOS z 2017 roku 87 proc. z nas zgadza się z przekonaniem, że dzięki tej formie profilaktyki wiele groźnych chorób już niemal nie występuje, 73 proc. uznaje je za bezpieczne. Tylko 12 proc. twierdzi, że szczepienia ochronne nie powinny być obowiązkowe.

Niewykluczone jednak, że zaufanie to spadnie, jeśli społeczeństwo padnie ofiarą dezinformacji. Przy erozji wiary w instytucje i media, argumenty organizacji straszących szczepieniami, takich jak Stop NOP, będą trafiać na podatny grunt.

Tym bardziej że Polsce, podobnie jak we Włoszech, rządzą populiści. Antyszczepionkową panikę nakręcają nawet czołowi politycy Prawa i Sprawiedliwości: była premier Beata Szydło czy kandydat na prezydenta Warszawy Patryk Jaki, który w 2015 roku z Justyną Sochą ze Stop NOP występował na wspólnej konferencji poświęconej zniesieniu obowiązku szczepień.

„Budowanie zaufania do szczepień stanowi proces długotrwały – tłumaczy dr Paradowska-Stankiewicz. - To ciągła edukacja, rzetelna informacja. Dlatego rola polityków i celebrytów w budowaniu zaufania jest tak duża”.

Aktualizacja: Po publikacji artykułu Justyna Socha skontaktowała się z redakcją, prosząc o sprostowanie. Nie chce, aby Stop NOP określać ruchem antyszczepionkowym, gdyż – jak deklaruje – jej organizacja nie występuje przeciwko szczepionkom, a jedynie o zmianę polskiego prawa na wzór krajów zachodniej Europy. Podkreśla też, że stowarzyszenie występuje za refundacją szczepionek dla dzieci i dorosłych z budżetu państwa.