Śmierć Izabeli z Pszczyny: trzech lekarzy stanie przed sądem. Prokuratura: bez związku z wyrokiem TK

„Dziecko waży 485 gramów. Na razie dzięki ustawie aborcyjnej muszę leżeć. I nic nie mogą zrobić. Zaczekają, aż umrze lub coś się zacznie, a jeśli nie, to ekstra, mogę spodziewać się sepsy” – pisze Izabela o 09:31 21 września 2021 r., niedługo po przyjęciu do szpitala. “Przyspieszyć nie mogą. Musi albo przestać bić serce, albo coś się musi zacząć”.

Na pytanie matki, czy dostała leki wywołujące poród odpisuje: „Nie mogą dać. Muszą czekać, aż samo zacznie. A jak nie, to czekamy, aż serce przestanie bić”.

Wieczorem stan zapalny u Izabeli szybko się rozwija, ma podwyższone CRP i gorączkę prawie 40 stopni. O 22:56 pisze: „Tragedia. Moje życie zagrożone. A ja mam czekać”. 23:02: „Noo. Idę spać. Buźki mamuś”. Zgon nastąpił o 07:39 rano.

Rządzący się bronią

Sprawę ujawniono w listopadzie 2021 roku, rok po pseudowyroku TK Julii Przyłębskiej, który usuwał z ustawy z 1993 roku jedną z przesłanek do aborcji – tę mówiącą o ciężkiej chorobie płodu. Po ujawnieniu sprawy przez mec. Jolantę Budzowską, która reprezentowała rodzinę zmarłej Izabeli, przez Polskę przeszły protesty pod hasłem „Ani jednej więcej”:

Śmierć pacjentki niedługo po wydaniu szokujące wyroku uzależnionego od władzy sądu zmobilizowała prawicę – w tym Ordo Iuris i Kaję Godek – do obrony. „Zawsze kiedy zagrożone jest życie matki trzeba je ratować, co wynika z obowiązującej ustawy aborcyjnej, konstytucji, kontratypu stanu wyższej konieczności i wyroku TK. Nie ma tu żadnego dylematu. Może być np. błędna diagnoza i dorabiania post factum ideologia” – dyskutował na Twitterze Marcin Horała (PiS).

Oskarżonych trzech lekarzy

Z informacji „Rzeczpospolitej” wynika, że po dwóch latach prokuratura zakończyła postępowanie i teraz trzech lekarzy (m.in. ordynator oddziału położniczo-ginekologicznego powiatowego Szpitala Joannitas w Pszczynie) usłyszy zarzuty „nieumyślnego spowodowania śmierci”, „narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu” oraz „nieudzielenie jej pomocy” (art. 162 i 165 kodeksu karnego). Grozi im za to od trzech miesięcy do pięciu lat więzienia.

Lekarze nie przyznają się do winy, ale prokuratura dała wiarę opinii biegłych z Instytutu Ekspertyz Medycznych w Łodzi. W ciągu dwóch lat kontrole w szpitalu w Pszczynie przeprowadził też Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Rzecznik Praw Pacjenta. Oba organy stwierdziły nieprawidłowości i naruszenie praw pacjenta: NFZ nałożył karę 650 tys. zł. a RPP przygotował zalecenia dla szpitala (m.in. opracowanie i wdrożenie procedur dotyczących zasad postępowania personelu w razie wystąpienia wstrząsu septycznego, wdrożenie zasad postępowania w sytuacjach zagrażających życiu lub zdrowiu kobiet) oraz zawnioskował o wypłacenie rodzinie zadośćuczynienia.

Już na początku marca 2023 zastępca okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej w Katowicach postanowił o przedstawieniu zarzutów dwóm lekarzom. Chodziło o naruszenia art. 4 ustawy o zawodzie lekarza oraz art. 8 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Z kolei w maju 2023 roku umorzono śledztwo wobec położnych, które zajmowały się Izabelą.

Wyrok, czy nie wyrok?

Mec. Budzowska, komentując decyzje prokuratury dla TVN 24 powiedziała: „Twierdzenie, że wyrok Trybunału nie miał wpływu na postępowanie medyków, jest nieuprawnione w świetle dotychczasowego przebiegu postępowania przygotowawczego”.

Potwierdza to także korespondencja Izabeli z matką. W listopadzie 2021 roku wielu lekarzy, np. na łamach OKO.press dr Maciej Socha, przekonywało, że wyrok wywołał efekt mrożący, który miał wpływ na zachowanie m.in. lekarzy w Pszczynie.

Tymczasem prokuratura zaprzecza. Można uznać, że prokuratura – podległa politykom – stara się ochronić władzę i całą winę za niewątpliwy błąd, którego ukryć się nie da, składa na barki konkretnych lekarzy i szpitala. To oczywiście znany sposób na zrzucenie politycznej odpowiedzialności. Warto jednak podkreślić, że, jak donosi „Rzeczpospolita”, sami oskarżeni lekarze nie podnosili tego argumentu w swoich zeznaniach.

Oceniając komunikat prokuratury warto pamiętać o kilku aspektach:

1. Wyrok TK nie zmienił nic w przesłance ratowania życia i zdrowia – tak przed wyrokiem, jak i po lekarze mają obowiązek przerwać ciążę, która zagraża życiu lub zdrowiu kobiety. Jednocześnie do tego przepisu zarówno przed wyrokiem jak i po dopisywano słowo „bezpośrednie” lub „poważne” zagrożenie. W ustawie nie ma tych słów – ciążę należy przerwać, gdy zagraża po prostu zdrowiu lub życiu. Nie trzeba – i nie można – czekać, aż sytuacja będzie krytyczna. I tutaj wyrok niczego nie zmienił.
2. Jednocześnie jednak obydwie przesłanki – ratowanie życia kobiety i wady płodu – są często ze sobą powiązane. Ciężkie wady płodu powodują, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety. Zanim zapadł wyrok, lekarze nie musieli się zastanawiać, do której przesłanki aborcja zostanie „przypisana”, bo w obydwu przypadkach była legalna. Teraz muszą, co może skutkować tym, że wolą poczekać. I zagrozić życiu kobiety.
3. Efekt mrożący to nie litera prawa, a w każdym razie nie tylko. Owszem, jak przekonywali politycy PiS, po wyroku aborcja w przypadku ratowania życia jest nadal legalna i lekarze muszą ją wykonywać. Jednak efekt mrożący to polityczna atmosfera naokoło zabiegu aborcji, a ta po wyroku TK oraz m.in. po postawieniu przed sądem Justyny Wydrzyńskiej się zagęściła. Jak alarmowała FEDERA w maju 2021 roku wyrok TK Przyłębskiej:

• wywołał tzw. efekt mrożący w stosunku do pozostałych, wciąż legalnych, przesłanek aborcyjnych: lekarze z obawy przed odpowiedzialnością karną odmawiają wykonywania aborcji nawet w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia kobiety w ciąży;
• spotęgował efekt kryminalizacji aborcji: lekarze bardziej się boją zarzutów w związku z przeprowadzaniem ustawowych aborcji, a prokuratura nabrała odwagi do bezpodstawnego wszczynania, motywowanych politycznie, postępowań karnych dot. aborcji (np. postępowanie wszczęte przez Prokuraturę Okręgową w Białymstoku, która zażądała dokumentacji medycznej wszystkich pacjentek, które miały aborcję w białostockim szpitalu między wydaniem a ogłoszeniem wyroku).

4. Ale jednocześnie trzeba pamiętać, że atmosfera kryminalizacji aborcji i funkcjonowanie antyaborcyjnego prawa panuje w Polsce od 1993 roku, od zaostrzenia ustawy z 1956 roku. Także przed wyrokiem pacjentkom trudno było wyegzekwować legalną aborcję (m.in. słynna sprawa dr. Chazana z 2015 roku ). Sprawę utrudnia wykorzystywana ponad miarę klauzula sumienia. Ustawa z 1993 roku była i jest skrajnie restrykcyjna. Zabrania aborcji z niewielkimi wyjątkami. Efekt mrożący działa więc od 1993 roku.

Raport Federy

W 2019 (rok przed decyzją TK Przyłębskiej!) FEDERA przedstawiła raport dotyczący legalnych aborcji, z którego wynika, że:

1. 90 proc. publicznych szpitali nie wykonuje legalnego i refundowanego świadczenia, jakim jest terminacja ciąży. To przekłada się na nierówną dystrybucję w obrębie kraju i brak świadczeniodawców we wschodnich województwach, co wymusza migracje do bardziej propacjenckich regionów.
2. Odmawianie przyjęcia pacjentek następuje z naruszeniem prawa (np. z powołaniem na nieistniejącą rejonizację, czy po błędnej ocenie, że termin został przekroczony).
3. Lekarki i lekarze mnożą bariery w dostępie do niego (np. przedłużanie procedur do momentu przekroczenia dozwolonych terminów wykonania aborcji).
4. Prokuratorzy nie wydają niezbędnego zaświadczenia o tym, że ciąża powstała wskutek czynu zabronionego.