Sprawy śmierci po interwencji policji nadal przeciągane albo umarzane. MSWiA zapowiada ich przegląd

“Skala mataczenia w sprawie mojego syna była nieprawdopodobna” – mówi senatorom Maciej Stachowiak. “Wyjaśnienie tego jest naprawdę w interesie naszego państwa”.

Szybko jednak okazało się, dlaczego wyjaśnienie takiej sprawy jak ta, śmierci młodego człowieka w maju 2016 roku na komisariacie policji we Wrocławiu, jest tak trudna: w zacieraniu śladów brało udział mnóstwo ludzi. Policjantów prokuratorów, sędziów, biegłych. I nie przeszkadzały im w tym procedury i przepisy – władza ich kryła.

Komisja senacka o śmierciach po interwencji policji

Przedstawiciele Komendy Głównej Policji, Prokuratury Krajowej, MSZ, RPO, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Amnesty International mówili na posiedzeń senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności 9 kwietnia o tym, co robić, by policja nie zabijała ludzi podczas zatrzymań. Ministerstwo Sprawiedliwości reprezentowała wiceministra Maria Ejchart, MSWiA – wiceminister Czesław Mroczek. Ekspertów i prawników ściągnęła do Senatu była zastępczyni RPO Hanna Machińska, która nieustannie przypomina opinii publicznej sprawy niewyjaśnionych śmierci w wyniku policyjnych interwencji.

Gościem specjalnym był Maciej Stachowiak, ojciec Igora Stachowiaka śmiertelnie rażonego paralizatorem

25-letni Igor Stachowiak został zatrzymany przez pomyłkę, bo policjanci wzięli go za kogoś, kto im uciekł. Ponieważ nie podporządkowywał się poleceniom, policjanci zaciągnęli go, skutego, do toalety na komisariacie, bo tam nie ma monitoringu. I razili go paralizatorem. “Całą baterię na niego wywaliłem” – komentował jeden z policjantów. Igor Stachowiak zmarł. Policja sprawę tuszowała. Dopiero po roku Wojciech Bojanowski z TVN dotarł do nagrań ze służbowego paralizatora. Bo – czego policjanci nie wiedzieli – to służbowe narzędzie przymusu bezpośredniego automatycznie nagrywało każdą interwencję. Był więc dowód.

Mimo ujawnienia nagrań sprawa wlokła się latami i w końcu policjanci zostali skazani. Ale tylko za przekroczenie uprawnień i znęcanie się. Nie za tortury i spowodowanie śmierci. Kasację RPO w interesie rodziny Sąd Najwyższy odrzucił w 2023 r. Bardzo poręczna okazała się ekspertyza biegłego, który wykazał, że między śmiercią Igora Stachowiaka a rażeniem go paralizatorem przez policjantów nie było związku. Umarł, bo był pod wpływem narkotyków.

“Mój Boże, może chłopaki wypalili skręta” – skomentował na posiedzeniu komisji jego ojciec.

111 takich spraw – potwierdza RPO. Umarzane, stale przeciągane

„Podobnych spraw interwencji policji było w ostatnich latach 111, prawda?” – pytał adwokat, mec. Wojciech Kasprzyk. Zastępca RPO Wojciech Brzozowski przytaknął.

Mec. Kasprzyk ma takich spraw siedem. Opisywaliśmy je latem zeszłego roku.

Mec. Kasprzyk mówił senatorom: “Sprawy są albo umarzane, albo przeciągane bez końca. Prokuratorzy zachowują się jak obrońcy policjantów. Dowody giną, policjantów nawet się nie przesłuchuje, prokuratorzy umarzają te sprawy, nie ustalając nawet przyczyn zgonów ludzi, których próbowała zatrzymać policja. Zakład Medycyny Sądowej przedstawia ekspertyzy, jakoby zmarli sami sobie byli winni”.

Adwokat w imieniu rodzin walczy w sądach. Podważa ekspertyzy, wskazuje na nagrania, których przedstawiciele państwa nie badają, tłumacząc się brakiem odpowiednich narzędzi, pokazuje, że policja, kryjąc sprawców manipuluje wewnętrznym systemem zgłoszeń. I nic się nie dzieje. Nikt tego nie sprawdza, choć te sprawy dałoby się wyjaśnić

“Te sprawy były czterokrotnie omawiane na posiedzeniu sejmowej Komisji Spraw Wewnętrznych i Administracji poprzedniej kadencji. Przed posłami stawali najbliżsi zmarłych. Wszystkie przedstawione tam nieprawidłowości zostały zignorowane. A od ostatniego posiedzenia komisji w czerwcu 2023 r. przybyły mi trzy kolejne takie sprawy” – mówił mec. Kasprzyk.

I podaje przykłady.

Sprawy mec. Kasprzyka

Najpierw ginie Igor Stachowiak we Wrocławiu

Maciej Stachowiak, ojciec, mówi senatorom: “Oprócz policyjnego paralizatora policjanci używali prywatnych paralizatorów. Bili go prywatną pałką teleskopową (podarunkiem od żony na Gwiazdkę). Używali prywatnych rękawic – żeby nie zostawiać śladów. Są na to dowody, ale nikt się tym nie zajął. Prokuratorzy nie robią nic i za to awansują. Awansuje sędzia”.

“Zawiodłem się na polskim państwie” – mówi Maciej Stachowiak. “Teraz mam nadzieję, że to jednak zostanie wyjaśnione” (ale Maciej Stachowiak – o czym będzie niżej – nie liczy na państwo, ale na siebie).

Potem ginie Bartosz Sokołowski w Lubinie

Ta interwencja policji też jest nagrana. Ale biegły współpracujący od lat z prokuraturą stwierdza, że śmierć człowieka nie ma związku z interwencją policji. Sprawa trwa w prokuraturze od 2021 r. Do policyjnych danych w systemie KSIP (Krajowego Systemu Informacyjnego Policji) zagląda kilkudziesięciu policjantów, a dane w systemie są edytowane. Giną nagrania i protokoły.

Trafia więc do Strasburga – i tam czeka na rozpoznanie.

Łukasz Łągiewka umiera w 2021 roku w wyniku interwencji policyjnej

Znowu sprawa zostaje umorzona na podstawie opinii biegłego, że powodem śmierci były narkotyki. Biegły podaje po prostu, ile tych narkotyków było w organizmie zmarłego, i to wystarcza młodej asesorce do umorzenia. Tymczasem kolejni eksperci znalezieni przez adwokata stwierdzają: podana w opinii dawka nie jest nawet toksyczna. To odpowiednik jednego piwa, więc od tego nie można umrzeć. Mec. Kasprzykowi udaje się przed sądem uchylić decyzję o umorzeniu.

Krzysztof Lewandowski umarł w 2022 roku w Płocku w czasie interwencji policyjnej na klatce schodowej

Ośmiu policjantów dusiło go, gdy leżał na schodach głową w dół. Policjanci idą na zwolnienie lekarskie ze względu na przeżyty wstrząs. Prokuratura umarza sprawę nawet ich nie przesłuchując.

Karol Dąbrowski ginie w 2022 roku w Gdyni po tym, jak jego samochód zatrzymuje policja

Na nagraniu z monitoringu widać akcję. Widać uderzenie pałką, także o bruk, tak że lecą skry. Ale policyjne Biuro Spraw Wewnętrznych stwierdza, że nic z nagraniami nie zrobi, bo nie ma do tego odpowiednich narzędzi.

Cyprian Pindak umiera w Świdnicy po policyjnej interwencji z powodu domowej awantury

Był zagazowany i dociśnięty do ściany. Sprawa umorzona. Teraz sąd rozpatruje zażalenie rodziny.

Marcin Reznerowicz, 40 lat, Włocławek, rok 2018

Hanna Machińska dodaje senatorom do tej listy kolejną sprawę: mężczyzny zatrzymanego do odbycia kary więzienia za posiadanie marihuany. Wyszedł cały i zdrowy. Zmarł na komisariacie. Zdjęcia z obdukcji dowodziły, że został skatowany. “Śledztwo trwa szósty rok. Oczywiście oczekujemy na opinię biegłych”.

Nikogo to nie obchodzi. Prokuratura Krajowa ma procedury

Mec. Kasprzyk: “Prokuratura prowadzi sprawy tak, by ich nie prowadzić. Policjanci nic nie pamiętają. Niepojęty jest sposób prowadzenia postępowań, żeby ich nie prowadzić. Policjanci dopytywani, czy tak często zdarza się im śmierć w czasie interwencji, odpowiadają »Śmierć jak śmierć«. Nikt nie wyciąga z tego konsekwencji.

Prokuratorka Agnieszka Goździk z Prokuratury Krajowej tłumaczy przed komisją, że aż tak źle nie jest.

Sprawa Bartosza Sokołowskiego została przedłużona do 31 lipca lipca w oczekiwaniu na kolejną ekspertyzę biegłego. Nadal postępowanie prowadzone jest „w sprawie”, a nie „przeciwko”, ale ekspertyza pozwoli podjąć kolejne kroki. Zgodnie z instrukcją jeszcze z 2014 roku przypadki naruszeń prawa przez policjantów, jeśli mają znamiona tortur, okrutnego lub poniżającego traktowania, muszą być zgłaszane do jednostek nadrzędnych prokuratury, a Prokuratura Krajowa ma dostawać z tego cykliczne raporty – raz na pół roku. System jest generalnie dobry.

Goździk: "To, co tu państwo mówicie, to dla nas cenne doświadczenie. Bo gdyby te wytyczne były przestrzegane, to by to wszystko się tak nie skończyło. Ale na szczęście nie wszystko skończyło się umorzeniem są sprawy, ktorych nie zakończono umorzeniem – jest śmierć w izbie wytrzeźwień zakończona skierowaniem do sądu”.

To sprawa Dmytro Nikiforneki? – dopytuje się OKO.press. – Ale przecież w tej sprawie o zmarłego upomniał się ambasador Ukrainy, więc nic dziwnego, że tak łatwo nie dało się jej umorzyć.

Prok. Goździk: „Ale to też była taka straszna sprawa. Zginął chłopak, który nic złego nie zrobił, po prostu wracał do domu”.

MSWiA: tak tego nie zostawimy

Maciej Stachowiak: Wyjaśnienie śmierci mojego syna jest w interesie ogółu. Bo obywatel musi być przez państwo chroniony, a nie zwalczamy.

Piotr Caliński, ekspert, były policjant (niedawno publikowaliśmy w OKO.press rozmowę z nim): Każde z tych zdarzeń trzeba przeanalizować. Każde, nie tylko te krwawe, ale także wszystkie ekscesy policjantów, którzy np. wywozili ludzi do lasu, żeby nastraszyć. Mataczenia w KSIP można łatwo namierzyć. Trzeba poznać przyczyny naruszeń prawa w każdym z tych przypadków – inaczej nie naprawimy Policji.

Na to wszystko padła publiczna obietnica ze strony MSWiA:

Wiemy, że bez tego nie przywrócimy zaufania do Policji„ – mówi na posiedzeniu komisji wiceminister Czesław Mroczek. – ”Bez znieczulenia wszystkie te zaniechania i nadużycia będą sprawdzane i rozliczane".

Mariusz Cichomski, wicedyrektor Departamentu Porządku Publicznego MSWiA, powtarza za szefem: “Podejmujemy szereg działań weryfikujących wcześniejsze postępowania sprawdzające. Zakończone sprawy nie zostaną więc odłożone”.

Zmiany systemowe

Formalnie posiedzenie Komisji poświęcone było nie tylko ekscesom policji, ale i raportowi Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (CPT) z jego wizytacji w Polsce w 2022 roku. Takie wizytacje są cykliczne i powstają z nich zalecenia. Jednak poprzednie władze raport całkowicie zignorowały. Opublikowany został w Polsce dopiero w tym, 2024, roku.

Przedstawiciele nowego rządu złożyli w związku z raportem następujące deklaracje przed Komisją

• Raporty CPT będą publikowane automatycznie, bo są jednym ze źródeł do poprawiania nadzoru wewnętrznego w Policji (min. Mroczek: “Chcę podkreślić zainteresowanie Policji i kierownictwa MSWiA zmianą. CPT zauważyła zaangażowanie placówek policyjnych. Szkolenia mają doprowadzić do tego, by policjanci stosowali właściwie system szkoleń. Nowy system szkoleń jest przygotowywany”).
• Polska będzie systemowo wykonywać wyroki ETPCz w sprawie tortur, okrutnego i poniżającego traktowania (wiceminister spraw zagranicznych Andrzej Szejna).

Ale najważniejsze:

• Ministerstwo Sprawiedliwości kończy prace nad ustawami zapewniającymi dostęp do adwokata w momencie zatrzymania (chodzi o wdrożenie dwóch zaległych dyrektyw unijnych: o dostępie do adwokata z 2017 roku i o dostępie do adwokata z urzędu z 2019 roku). To jedna z kluczowych antytorturowych gwarancji. Obecnie prawa do adwokata nie ma z automatu – można się o jego pomoc upomnieć samemu, ale wiele osób o tym nie wie, nie ma na to pieniędzy i nie wie, jak adwokata znaleźć. Tymczasem obecność prawnika od początku zatrzymania działa łagodząco i zapobiega ekscesom. MSWiA gotowe jest do dyskusji o tych rozwiązaniach, bo rozumie ich wagę. Analizuje też możliwość wprowadzenia badań lekarskich po zatrzymaniu – to też zapobiega stosowaniu przemocy, bo lekarz wykryje jej ślady.
• Ministerstwo Sprawiedliwości gotowe jest też do dyskusji o wprowadzeniu zakazu tortur do Kodeksu Karnego. W tej chwili prawo nie wskazuje granicy między “zwykłym” przekroczeniem uprawnień a torturami, których wprost zakazuje Konstytucja. Ministra Ejchart powiedziała, że w tej sprawie między prawnikami prowadzone są dyskusje, czy naprawdę taki przepis jest konieczny (zdaniem obrońców praw człowieka – jest; ona sama też jest tego zdania).
• Kolejna zmiana ma dotyczyć ustawy o biegłych. Min. Ejchart zapowiedziała takie prace. Hanna Machińska po imieniu nazwała zaś problem biegłych wydających opinie po myśli prokuratury, która chroni władzę. “Biegli to jedno z największych wyzwań. Prof. Berent powiedział publicznie, że nie stwierdził związku między działaniami policji a śmiercią Igora Stachowiaka. Jest pewna grupa biegłych formułujących takie opinie”.

Maciej Stachowiak i mec. Kasprzyk zakładają Fundację

Na razie nie ma zapowiedzi, by wprowadzić obowiązkowe nagrywanie interwencji: zatrzymania, transportu i przesłuchania. To też zapobiega przemocy (ale i fałszywym oskarżeniom wobec policjantów). Wprowadzenie takich nagrań rekomenduje CPT, Biuro RPO, a także obecni na posiedzeniu komisji eksperci z HFPC i Amnesty International (z tym że, jak ujawniło MSWiA, kamer osobistych Policja ma 6 tys. – na kilkadziesiąt tysięcy funkcjonariuszy).

Eksperci postulują oni też wprowadzenie oznaczeń umożliwiających identyfikację interweniujących policjantów zwłaszcza wtedy, gdy nie widać ich twarzy.

Przedstawiciele MSWiA zadeklarowali: „Z problemem identyfikacji musimy się zmierzyć w najbliższym czasie. Prywatnym środkom przymusu chcemy się kategorycznie przeciwstawić. Odpowiedzialność dyscyplinarna bezwzględnie będzie stosowana”.

– podsumowali obecni na posiedzeniu komisji eksperci.

Mec. Kasprzyk i Maciej Stachowiak najwyraźniej już czekać na ciąg dalszy nie zamierzają. Na posiedzeniu komisji ogłosili powstanie Fundacji im Igora Stachowiaka, która będzie wspierać pokrzywdzonych w wyniku interwencji służb. “Mamy 49 wybitnych ekspertów różnych dziedzin: prawników, informatyków, grafików komputerowych, medyków – a więc ludzi ze specjalnościami, których nie umiało znaleźć państwo, by sprawy śmierci w związku z interwencją policji wyjaśnić. Będziemy pomagać rodzinom”.