To lekarze zdecydują, jak kobiety mają rodzić - mówi minister zdrowia. Ale projekt rozporządzenia mówi co innego

1. Ministerstwa zdrowia powinny ustanowić politykę dotyczącą wprowadzania nowych technologii na rynek i do usług medycznych.

2. Kraje powinny tworzyć współpracujące ze sobą zespoły, które oceniałyby technologie związane z porodem.

3. Cała społeczność powinna być informowana o różnych formach opieki okołoporodowej, aby umożliwić kobiecie wybór takiej opieki, jaką ona preferuje.

4. Kobiece grupy wzajemnej pomocy mają istotne znaczenie jako mechanizm społecznego wsparcia i przekazywania wiedzy, szczególnie dotyczącej porodu.

5. Nieformalne systemy opieki okołoporodowej (łącznie z osobami tradycyjnie pomagającymi w porodzie), jeśli istnieją, muszą współistnieć z oficjalnym systemem opieki i, dla dobra matki, współpraca między nimi musi być zachowana. Taka współpraca może stać się wysoce efektywna, gdy żaden z systemów nie uważa się za lepszy od drugiego.

6. Przygotowanie osób do sprawowania opieki okołoporodowej powinno mieć na celu pogłębienie ich wiedzy o aspekty społeczne, kulturowe, antropologiczne i etyczne.

7. Powinno kłaść się nacisk na edukację zawodowych położnych i osób towarzyszących przy porodzie. Opieka w czasie normalnej ciąży, porodu i zaraz po porodzie, powinna być sprawowana przez te osoby.

8. Ocena technologii powinna być dokonywana międzydyscyplinarnie przez osoby, które jej używają, a także epidemiologów, naukowców i autorytety w zakresie zdrowia. Kobiety, wobec których są one stosowane, powinny uczestniczyć w ich planowaniu, a także ocenie i rozpowszechnianiu rezultatów. Ocena zastosowanych środków powinna być przekazana przede wszystkim osobom związanym z badaniami, a także do środowisk, w których te badania były prowadzone.

9. Szpitale powinny ogłaszać własne dane statystyczne dotyczące porodów, np. cięć cesarskich.

10. Dobre psychiczne samopoczucie matki powinno być zapewnione nie tylko poprzez obecność przy porodzie wybranej przez nią osoby, ale też poprzez umożliwienie swobodnego przyjmowania wizyt przez matkę po porodzie.

11. Noworodek powinien pozostać z matką, o ile pozwala na to stan zdrowia obojga. Prowadzenie obserwacji zdrowego noworodka nie uzasadnia oddzielenia dziecka od matki.

12. Karmienie piersią powinno być podjęte natychmiast po porodzie, jeszcze przed opuszczeniem przez matkę sali porodowej.

13. W krajach, które odnotowują najniższy odsetek śmierci okołoporodowej, odsetek cesarskich cięć wynosi mniej niż 10%. W żadnym rejonie geograficznym odsetek cesarskich cięć nie powinien przekraczać 10 - 15%.

14. Brak jest dowodów na konieczność wykonania cięcia cesarskiego po wcześniejszym cięciu w poprzecznie dolnym odcinku. W takich przypadkach poród powinien odbywać się drogą naturalną, o ile możliwe jest udzielenie, w razie potrzeby, natychmiastowej pomocy chirurgicznej.

15. Nie ma dowodów na to, że rutynowe, elektroniczne monitorowanie płodu podczas porodu ma pozytywny wpływ na jego wynik. Monitorowanie powinno się wykonywać tylko w starannie wyselekcjonowanych przypadkach (związanych z wysokim prawdopodobieństwem śmiertelności okołoporodowej ), oraz przy porodach indukowanych. Poszczególne kraje powinny prowadzić badania mające na celu określenie grup ciężarnych, u których zastosowanie monitorowania może przynieść korzyści. Do czasu zakończenia tych badań służby zdrowia powinny powstrzymać się od kupowania sprzętu do monitorowania.

16. Nie ma żadnych wskazań do usuwania owłosienia łonowego i do wykonywania lewatywy przed porodem.

17. Podczas porodu kobiety nie powinny być układane w pozycji na wznak. Powinny być zachęcane do chodzenia w okresie rozwierania oraz swobodnie decydować jaka pozycję przyjąć w czasie wyłaniania się części przodującej.

18. Nie ma usprawiedliwienia dla rutynowego nacinania krocza.

19. Nie powinno indukować się porodów dla wygody. W żadnym rejonie geograficznym odsetek porodów indukowanych nie powinien przekraczać 10%.

20. W trakcie porodu powinno unikać się podawania środków analgetycznych i anastetycznych, jeśli nie są one zalecane, dla przeciwdziałania lub zapobiegania komplikacjom.

21. Pęknięcie pęcherza płodowego jest oczekiwane w późnej fazie drugiego okresu porodu. Nie ma naukowego uzasadnienia dla jego rutynowego, wczesnego przebijania.

Rozporządzenie o powołaniu „zespołu ds. opracowania projektu standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej” Konstanty Radziwiłł ogłosił 27 lutego 2017. „Liczba fachowców, a także osób reprezentujących różne organizacje społeczne stanowi niezłą rękojmię, że wypracują coś naprawdę dobrego – stwierdził.

Powołanie zespołu było odpowiedzią na potężny kryzys, jaki wywołał sam minister nowelizując w czerwcu 2016 r. ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej i odbierając samemu sobie prawo do wydawania rozporządzeń określających "standardy medyczne". Z czterech takich rozporządzeń aż trzy dotyczyły rodzenia.

Zespół był ogromny – 31 osób, pod kierunkiem wiceminister Józefy Szczurek-Żelazko, z tego pięcioro konsultantów krajowych, kilkoro prezesów towarzystw (ale bez ginekologicznego), przedstawiciele Rad Naczelnych Lekarzy oraz Pielęgniarek, rzecznik praw pacjenta i aż osiem przedstawicielek organizacji społecznych zajmujących się porodami i prawami kobiet.

Sześć osób z listy uczestniczyło w pracach zespołu, który w latach 2007-2012 opracował standardy opieki okołoporodowej, które Radziwiłł nieoczekiwanie podważył.

Drugi raz nad standardami okołoporodowymi pracowali: prof. Ewa Helwich – konsultant krajowy w dziedzinie neonatologii, prof. Mirosław Wielgoś – konsultant krajowy w dziedzinie perinatologii, prof. Stanisław Radowicki – konsultant krajowy w dziedzinie położnictwa i ginekologii, prof. Radosław Owczuk – konsultant krajowy w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, Leokadia Jędrzejewska – konsultant krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego oraz Dagmara Korbasińska, dyrektorka departamentu matki i dziecka ministerstwa zdrowia.

W skład zespołu weszło dwóch lekarzy nagradzanych w akcji Rodzić po ludzku: prof. Bogdan Chazan (znany dziś opinii publicznej jako fanatyczny obrońca życia poczętego) oraz dyrektor Szpitala św. Zofii Wojciech Puzyna, a także nestor medycyny perinatalnej prof. Michał Troszyński, krytyk ogromnego w Polsce wzrostu cesarskich cięć na życzenie.

Poza „Rodzić po Ludzku” w zespole była też Fundacja Ius Medicinae, Stowarzyszenia na rzecz Naturalnego Rodzenia i Karmienia, Stowarzyszenie „Dobrze Urodzeni”, Fundacja Twórczych Kobiet, Komitet Upowszechniania Karmienia Piersią, Fundacja Promocji Karmienia Piersią i Fundacja „Lepszy Poród”.

W celu nawiązania dobrego kontaktu z rodzącą osoby sprawujące opiekę oraz inne osoby uczestniczące bezpośrednio w udzielaniu świadczeń zdrowotnych w szczególności:

1) witają ją osobiście, przedstawiają się i wyjaśniają swoją rolę w opiece nad nią;

2) prezentują spokojną i wzbudzającą zaufanie postawę;

3) szanują jej prywatność i poczucie intymności;

4) zapoznają się z planem porodu, omawiają go z rodzącą i w miarę możliwości respektują jego zapisy;

5) omawiają z rodzącą sposoby radzenia sobie z bólem;

6) każdorazowo uzyskują zgodę rodzącej na wykonanie wszelkich zabiegów i badań;

7) udzielają informacji na temat sposobów wzywania pomocy;

8) w sytuacji konieczności przekazania opieki nad rodzącą informują ją o tym fakcie.

Wywiad ukazał się w „Wysokich Obcasach” w kwietniu 2015 roku

Piotr Pacewicz: Od 2012 roku w Polsce obowiązuje tzw. standard opieki okołoporodowej. Fundacja Rodzić po Ludzku brała udział w jego opracowaniu i wszyscy byliśmy zaskoczeni, ile udało wam się wcisnąć dobrych zapisów.

Anna Otffinowska (poprzednia szefowa fundacji Rodzić po Ludzku): Pomysł, by domagać się od władz procedur żywcem ze społecznej akcji „Rodzić po ludzku”, wydawał się political czy raczej medical fiction. Same byłyśmy zaskoczone.

Joanna Pietrusiewicz (obecna szefowa fundacji Rodzić po Ludzku): Ale wiele zapisów jest tylko na papierze. Na przykład personel rzadko pyta o zgodę na zabiegi typu nacięcie krocza czy wkłucie wenflonu.

Rodząca ma się wypowiedzieć nawet w sprawie wenflonu?

Anna: Jak możesz o to pytać?! Nie tracimy wolności tylko dlatego, że rodzimy. Kiedyś poddawano nas taśmowej obróbce, rutynowo golono włosy łonowe, robiono lewatywę. To było poniżające i zbędne! Standard mówi wyraźnie, że personel może to zrobić tylko na wyraźne życzenie rodzącej. Tak samo z nacinaniem krocza.

Joanna: Które jest przecież formą okaleczania. Prowadziłyśmy nawet kampanię „Nie daj się naciąć”. Dała skutki. W 2006 roku nacinano krocze w 80 proc. porodów, w 2013 roku – już w 43 proc. Ale w Wielkiej Brytanii i Danii tną tylko w 12 proc. Z badań wynika, że właśnie tyle jest wskazań medycznych, jeśli poród jest dobrze prowadzony.

Anna: Lepiej jest za to ze swobodą w I fazie porodu.

Czyli zanim zaczną się bóle parte.

Joanna (czyta fragment rozporządzenia o opiece okołoporodowej): Personel powinien „aktywizować rodzącą do czynnego udziału w porodzie poprzez pomoc w wyborze sposobu prowadzenia porodu i zachęcanie do stosowania różnych udogodnień i form aktywności”. Chodzi o spacer, ćwiczenia z piłką czy workiem sako, rozciąganie przy drabinkach, immersję wodną

Znaną też pod nazwą „kąpiel”…

Joanna: a także „znajdowanie optymalnych pozycji podczas całego porodu”. I większość oddziałów to robi.

Czyli nie trzeba już rodzić na plecach?

Anna: Niestety, ten głupi wynalazek francuskich lekarzy z XVIII wieku wciąż dominuje nad Wisłą. Wcześniej kobiety, tak jak inne ssaki, rodziły w pionie.

Joanna: Z ankiet wiemy, że Polki w ogromnej większości rodzą na plecach albo w pozycji półleżącej, choć pozycje wertykalne – stojąca, kuczna, klęcząca i kolankowo-łokciowa – są lepsze dla matki i dziecka. Choćby dlatego, że kobietę wspomaga siła grawitacji, nie musi wypychać dziecka do góry.

Newton też była kobietą?

Anna: Wiele badań pokazuje, że w pozycji wertykalnej szybciej rozwiera się szyjka macicy, bo główka dziecka mocniej na nią naciska. Skurcze macicy są regularne, silniejsze, częstsze. Czas porodu skraca się nawet o 35 proc.! Lepiej ukrwione jest łożysko, dziecko dostaje więcej tlenu. Kobieta mniej cierpi, bo może swobodniej operować oddechem i łatwiej jej przeć.

Joanna: Mniejsze jest ryzyko pęknięć krocza, bo tkanki naciągają się równomiernie.

Kiedyś problemem było unieruchomienie kobiety po założeniu KTG monitorującego pracę serca dziecka i skurcze macicy.

Anna: Dlatego standardowo się zaleca, by je zakładać tylko wtedy, gdy trzeba. A tętno płodu wystarczy badać co 15-30 minut.

W ogóle przy porodzie potrzebna jest cierpliwość. Ale cierpliwość to nie jest mocna strona współczesnego świata.

Są dane, że kobiety rodzą dłużej niż kiedyś, choćby dlatego że są średnio o kilka lat starsze. A normy są z przeszłości.

Joanna: No i wciąż się zdarza, że lekarzowi się po prostu śpieszy, bo kończy dyżur. Tak czy inaczej polscy medycy nadużywają przyspieszaczy. Syntetyczna oksytocyna stosowana jest w ponad 60 proc. porodów. WHO zaleca, aby nie stosować rutynowo indukcji porodu ani nie poganiać kobiety w czasie parcia. Kobieta powinna przeć swoim rytmem.

A po porodzie? Wasze określenie „skóra do skóry” jest jak poetycka metafora.

Joanna: Poetycka? W każdym razie weszła do rozporządzenia: „Bezpośrednio po urodzeniu umożliwić dziecku nieprzerwany kontakt z matką » skóra do skóry” przez co najmniej dwie godziny po porodzie. Zachęcać matkę do rozpoznania momentu, kiedy dziecko jest gotowe do ssania piersi”.

Niesamowite! A mycie wrzeszczącego maleństwa? Odsysanie gumową gruszką? Badanie, które wymyśliła niejaka Virginia Apgar?

Anna: Te tortury mogą poczekać. Dobrze, by skóra dziecka wchłonęła maź płodową – to zwiększy jego odporność – a także, by kobieta podjęła próbę karmienia i by się oboje wyciszyli po tym, co przeszli. A dziecko można ocenić na podstawie pięciu kryteriów apgarowych, nie odbierając go matce.

Joanna: Wygrałyśmy też bitwę o porody rodzinne. Wszystkie oddziały w Polsce – a jest ich 401 – dają taką możliwość, już tylko dwa żądają opłat za „udzielenie instrukcji osobie towarzyszącej” – przy ul. Wołoskiej w Warszawie i Polnej w Poznaniu. Interweniujemy.

Za osobę bliską niektóre szpitale uważają tylko męża.

Joanna: Niesłusznie. Chodzi o – cytuję – „małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub inną osobę wskazaną przez rodzącą”.

Czyli odmowa dopuszczenia lesbijskiej partnerki jest bezprawna.

Anna: Tak. Poza tym prawo nie tylko „dopuszcza”. Cytuję: „Jedną z form wsparcia medycznego jest zachęcanie rodzącej do korzystania ze wsparcia osoby bliskiej”. Zachęcanie!

To co, odtrąbiamy zwycięstwo?

Joanna: Ależ skąd! Standard opieki okołoporodowej jest dobry, ale jak pokazał nasz monitoring szpitali na Mazowszu, ordynatorzy kiepsko go znają! To już więcej wiedzą położne.

Anna: „My działamy według swoich standardów” – powiedział ordynator X. „Pan jest z tego dumny?” – spytałam. Skinął głową.

Joanna: „Nawet ładnie napisane, ale nie do każdego szpitala pasuje – mówił Y. – A od ustalania standardów jestem ja, bo to ja za to wszystko tu odpowiadam”.

Anna: Co się dziwić, skoro krajowy konsultant ds. ginekologii i położnictwa prof. Stanisław Radowicki powtarza, że nie ma co się zanadto zajmować przestrzeganiem standardu, bo „wiele z jego zapisów działa od lat”.