Trójka polskich kandydatów na sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

W konkursie zostali wybrani:

• Anna Adamska-Gallant
• Małgorzata Wąsek-Wiaderek
• Adam Wiśniewski

Anna Adamska-Gallant

— doktor nauk prawnych, adwokat, specjalizuje się w krajowym i międzynarodowym prawie karnym i prawie praw człowieka. Przez 17 lat pełniła urząd sędziego w Polsce i na Bałkanach. W latach 2013-2018 była sędzią międzynarodowym w ramach misji praworządności Unii Europejskiej w Kosowie. W 2015 r. została powołana na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego Kosowa. Od 2018 r. pracuje jako niezależna ekspertka do spraw wymiaru sprawiedliwości i rządów prawa m.in. dla Expertise France, Rady Europy oraz Banku Światowego. Doradzała w procesie budowania niezależnego sądownictwa na Ukrainie, od 2021 roku zasiada w Rady Ekspertów ds. Reformy Sądownictwa. W latach 2009-2013 była prezeską lubelskiego oddziału Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, zaś w latach 2010-2012 członkinią zarządu krajowego. Współpracuje ze stowarzyszeniem Europejscy Sędziowie dla Demokracji i Wolności (MEDEL). Należy do Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy. Wykłada w Katedrze Kryminologii i Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Wrocławskiego.

Małgorzata Wąsek-Wiaderek

— doktor habilitowana nauk prawnych, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, na którym kieruje Katedrą Postępowania Karnego. W latach 1997-2004 była prawniczką w zespole Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych do spraw reprezentowania Polski przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Sędzia ad hoc Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w latach 2014-2016. W latach 2004-2018 pracowała w Biurze Studiów i Analiz Sądu Najwyższego. Od 2018 r. sędzia Sądu Najwyższego orzekająca w Izbie Karnej. Zasiadała w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego w latach 2009–2016 oraz od kwietnia 2024 roku. W latach 2012-2016 była członkinią Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych. Należy do Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy.

Adam Wiśniewski

— doktor habilitowany nauk prawnych, specjalizuje się w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Profesor Uniwersytetu Gdańskiego i kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego na tej uczelni. Jego badania koncentrują się problematyce prawa międzynarodowego publicznego, a w szczególności międzynarodowej ochrony praw człowieka i sądów międzynarodowych, w tym zwłaszcza Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zajmuje się także prawem humanitarnym. Prowadził badania m.in. w Interational Institute of Humanitarian Law w San Remo, w Academy of European Law we Florencji, a od 2023 r. także w British Institute of International and Comparative Law w Londynie. Od 2024 r. jest członkiem Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych.

Dłuższe biogramy dostępne są na stronie MSZ.

Konkurs rozpatrywała komisja w składzie:

• dr Henryka Mościcka-Dendys, podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych – przewodnicząca Zespołu;
• dr hab. Marcin Wiącek, prof. Unwersytetu Warszawskiego, rzecznik praw obywatelskich;
• dr Hanna Machińska, zastępczyni rzecznika praw obywatelskich w latach 2017-2022 – wskazana przez Ministra Sprawiedliwości;
• prof. dr hab. Piotr Hofmański, sędzia Sądu Najwyższego w latach 1996-2015, sędzia Międzynarodowego Trybunału Karnego w latach 2015-2024 – wskazany przez Ministra Spraw Zagranicznych;
• prof. dr hab. Andrzej Wróbel – sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w latach 2011-2017 – wskazany przez Ministra Spraw Zagranicznych;
• prof. dr hab. Marek Safjan, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, sędzia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w latach 2009-2024 – wskazany przez Ministra do spraw Unii Europejskiej;
• dr hab. Celina Nowak, prof. INP PAN, dyrektorka Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk – wskazana przez Prezesa Polskiej Akademii Nauk;
• radca prawny Magdalena Witkowska, dziekan Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Gdańsku – wskazana przez Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych;
• adwokat Małgorzata Mączka-Pacholak, wiceprzewodnicząca Komisji Praw Człowieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej – wskazana przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej.

Co dalej

Zgłoszone osoby będą miały szansę zaprezentować się na wysłuchaniu publicznym w Senacie 23 lipca.

MSZ chce przedłożyć listę kandydatów Sekretarz Generalnej Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy do 29 lipca, czyli ponad dwa tygodnie wcześniej, niż początkowo planowano.

Następnie kandydaci odbędą rozmowy kwalifikacyjne przed Komisją Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy ds. wyboru sędziów ETPCz. Decyzja w sprawie listy i wybór sędziego na sesji plenarnej przez Zgromadzenie Parlamentarne może zapaść we wrześniu lub październiku.

Sędziowie ETPCz są powoływani na dziewięcioletnią kadencję.

Europejska Konwencja Praw Człowieka została podpisana przez dwanaście państw Rady Europy w 1950 r. i weszła w życie w 1953 r. Polska ratyfikowała Konwencję w 1993 roku. Gwarancją przestrzegania tego kluczowego instrumentu międzynardowego prawa praw człowieka jest Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Dotychczas sędziami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z ramienia Polski byli:

• prof. dr hab. Krzysztof Wojtyczek (od 2012 roku)
• prof. dr hab. Lech Garlicki (2002-2012)
• prof. dr hab. Jerzy Makarczyk (1992-2002)

Sędzią Europejskiej Komisji Praw Człowieka z ramienia Polski był mec. Marek Antoni Nowicki (1993–1999).

Krzysztof Wojtyczek pełni funkcję dłużej niż dziewięć lat, ponieważ Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy trzykrotnie odrzuciło listy kandydatów przedstawione przez rząd PiS.

Rola sędziego ETPCz

Profesor Lech Garlicki w OKO.press w 2020 roku tak mówił o roli sędziego ETPCz:

"Sędzia Trybunału strasburskiego musi spełniać nie tylko bardzo wysokie, ale i bardzo szczególne wymogi kwalifikacyjne. Najogólniej można powiedzieć o czterech takich wymaganiach.

Po pierwsze, to musi być dobry prawnik czy prawniczka i to nie tylko w sensie wiedzy o prawach człowieka, ale też orientacji w różnych dziedzinach prawa, zwłaszcza w funkcjonowaniu sądów, bo spraw dotyczących zagadnień pracy sądów jest w Europejskim Trybunale Praw Człowieka najwięcej.

Po drugie, musi to być też ktoś szanowany w środowisku prawniczym, w szczególności szanowany i znany w sądach polskich. Dlatego, że w jakimś sensie sędzia ETPCz jest pośrednikiem pomiędzy polskimi sądami, czy polskim środowiskiem prawniczym, a rozstrzygnięciami trybunału strasburskiego. Ten mechanizm działa w dwie strony. Sędzia ETPCz to musi być ktoś, kto na spotkaniu z sędziami Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego będzie słuchany i traktowany jako autorytet albo przynajmniej osoba, z której zdaniem należy się liczyć. Uda się to jedynie osobie o ustabilizowanej pozycji w środowisku.

Po trzecie, trzeba znać języki, francuski i angielski. Pozornie drobiazg, w praktyce — coś szalenie ważnego, ponieważ bez przyzwoitej znajomości języka nie ma możliwości komunikacji. Oczywiście, w historii ETPCz w trybunale zasiadali sędziowie, którzy trochę czytali, trochę potrafili się odezwać po francusku czy angielsku, ale nie mieli możliwości pełnej, swobodnej interakcji, wymiany zdań z pozostałymi sędziami. Od razu traktowano ich marginesowo.

Po czwarte i najważniejsze sędzia musi rozumieć i szanować rolę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Sędzia ma być nie tylko niezależny i niezawisły, ale też rozumieć, że jego czy jej zadaniem jest dbanie o zapewnienie należytych standardów przestrzegania praw człowieka we własnym kraju i w całej europejskiej przestrzeni prawnej. To podstawowe zadanie sędziego strasburskiego.

Według profesora Garlickiego zadaniem sędziego ETPCz nie jest „obrona za wszelką cenę interesów swojego kraju, rozumianych w sposób taki, że kraj nie może przegrywać spraw w Strasburgu”.