Wołanie o pomoc z Białorusi. Kto zachęca uchodźców do uformowania „pokojowego konwoju" na granicy?

Komunikat zatytułowany „Wołanie o pomoc” pojawił się najpierw na poświęconych migracji kanałach na Telegramie, potem uchodźcy zaczęli rozsyłać go między sobą:

„My, imigranci, tymczasowo przebywający w Mińsku, zostaliśmy tragicznie wykorzystani i oszukani. Wiele osób wykorzystało nasze marzenia o przedostaniu się do Europy i wyłudziło od nas niebotyczne sumy pieniędzy. Roztoczyli przed nami wizję nielegalnego przedostania się do Europy, a my sprzedaliśmy cały nasz dobytek, by opłacić podróż. Niestety, ich obietnice okazały się kłamstwem, a my utknęliśmy w Mińsku, w trudnych warunkach i bez żadnych środków. Niektórzy z naszych kolegów stracili życie próbując przedostać się przez białoruskie lasy, inni doznali nieodwracalnych obrażeń.

Zwracamy się do was z prośbą o zorganizowanie wspólnego konwoju dla dużej grupy migrantów, co najmniej tysiąca osób, w tym wielu dzieci, nastolatków, kobiet i osób starszych. Ta podróż jest niebezpieczna i nie możemy podjąć jej w pojedynkę. Błagamy o pomoc w znalezieniu wyjścia z tej tragicznej sytuacji i umożliwienie nam dotarcia do Europy i życia w pokoju. Mamy nadzieję, że usłyszycie nasz apel i podejmiecie działania, które pozwolą wydostać się nam z tej pułapki wyzysku i oszustwa, w której się znaleźliśmy.

Jesteśmy zdeterminowani, by jako imigranci walczyć o nasze prawa i nie spoczniemy, póki nie osiągniemy naszego celu, jakim jest znalezienie bezpiecznego schronienia w Europie. Mamy nadzieję, że przyłączycie się do nas w tej walce i pomożecie nam położyć kres temu cierpieniu i wyzyskowi. Razem możemy coś zmienić i zbudować lepszą przyszłość dla imigrantów w Mińsku, i nie tylko".

Dopisek: „Informujemy też, że pewne osoby wysyłają nienawistne i dyskryminujące wiadomości do migrantów. Te osoby mogą też próbować was oszukać i wykorzystać, nawet jeśli poprosicie je o pomoc. Niniejszą wiadomością chcemy tylko poprosić o was o współpracę w budowaniu bezpiecznego i gościnnego świata dla imigrantów, którzy szukają w Europie schronienia i lepszego życia”.

"Rozumiemy waszą rozpacz"

O istnieniu takiego apelu dowiedziałam się od grupy Hope&Humanity Poland, która od kilkunastu miesięcy wspiera uchodźców zarówno w Polsce, jak i na Białorusi.

Aktywistki opublikowały w swoich mediach społecznościowych ostrzeżenie, by uchodźcy nie przyłączali się do konwoju: „Przyjaciele, rozumiemy waszą rozpacz i desperację, ale prosimy: nie włączajcie się. To nie ma szans się udać. Polska nie otworzy przejścia granicznego dla uchodźców znajdujących się na Białorusi, tak jak nie zrobiła tego przy pierwszym konwoju ani w wypadku innych prób proszenia o azyl na regularnym przejściach granicznych. Ten pomysł to kolejna pułapka”.

Przypomniały też, że podobne wiadomości krążyły wśród uchodźców po stronie białoruskiej jesienią 2021 roku i skłoniły tysiące osób do udania się na przejście graniczne w Kuźnicy. Politycy i media okrzyknęły to „szturmem na polską granicę”, a służby użyły armatek wodnych, gazu łzawiącego i brutalnie odpychały zdesperowanych ludzi. Wielu z nich trafiło potem do obozu w Bruzgach, a po jego likwidacji zostało zwiezionych na granicę.

„Na Białorusi utykają najsłabsi – rodziny z dziećmi, starsi, osoby chore i niepełnosprawne” – mówi Małgorzata Rycharska z Hope&Humanity – „Od miesięcy ukrywają się, żyjąc w ciągłym strachu przed nalotem służb, które mogą zapędzić ich, aresztować albo deportować. Ci, którzy przeszli przez obóz w Bruzgach są wykończeni, stracili zdrowie i resztki sił. Tkwią w zawieszeniu, licząc na jakiś cud, bo nie mogą wrócić do swoich krajów. Osoby, które miały jakąkolwiek ścieżkę powrotu, już dawno z niej skorzystały".

Szlak migracyjny się zmienia

Ilu uchodźców wciąż pozostaje na Białorusi? Trudno o dokładne liczby, ale aktywiści szacują, że może być to nawet 8 tysięcy. Codziennie przyjeżdżają też nowe osoby – głównie z Syrii, Jemenu, Afganistanu i krajów afrykańskich. Znacznie mniej jest Irakijczyków, którzy w 2021 roku byli największą grupą na granicy. Zmieniają się też migracyjne szlaki.

W tym momencie na tym krótkim odcinku może być nawet kilkaset osób. To taka sama pułapka, jak inne granice – pushbacki są tam notoryczne; często ludzie spędzają dzień na Łotwie, a noc na Białorusi, i tak przez kilka tygodni, lub nawet miesięcy.

Łotewskie służby zabierają lub niszczą im telefony, Białoruskie nie pozwalają wrócić do Mińska. Ludzie tkwią tam bez kontaktu ze światem. Łotysze mają w lasach kilka dużych materiałowych namiotów i tam tymczasowo zabierani są ludzie w złym stanie, najbardziej poszkodowani trafiają czasem do szpitali. Poza tym przy granicy są też dwa opuszczone domy, w których służby czasem przetrzymują uchodźców. Większość z nich jest potem wypychana na Białoruś” – mówi Rycharska.

W ostatnich miesiącach zaobserwowano też nowe zjawisko:

Wzmianki o tym, że migracyjnym ruchem steruje nie tylko Białoruś, ale i Rosja pojawiały się od dawna, ale brakowało na to dowodów. Dostarczyli ich niedawno dziennikarze Balkan Investigative Reporting Network, publikując rozmowy z migrantami i przemytnikami oraz przykłady reklam wiz turystycznych i medycznych do Rosji, które hulają po mediach społecznościowych. Od polskiej Straży Granicznej reporterzy dowiedzieli się, że nawet 90 proc. ludzi przekraczających w tej chwili granicę polsko-białoruską posiada rosyjskie wizy.

Claudia Ciobanu z BIRN-u pokazuje mi też informację, którą podczas śledztwa dostała od niemieckich służb granicznych: już od stycznia 2022 roku Bundespolizei zatrzymywała na granicy polsko-niemieckiej coraz więcej osób z rosyjskimi wizami, a od maja to zjawisko jeszcze bardziej się nasiliło. Niemcy podkreślili, że choć dokładnych statystyk dotyczących wiz nie prowadzą, to wśród ok. 8 tys. ludzi, którzy przekroczyli w zeszłym roku granicę polsko-niemiecką, osoby podróżujące przez Rosję stanowiły z pewnością dużą grupę.

Kto organizuje konwój?

Trudno nie zastanowić się nad rolą, jaką mogą pełnić służby – rosyjskie czy białoruskie – w inspirowaniu „pokojowego konwoju na granicę”. Podczas wydarzeń jesienią 2021 pod granicą w Kuźnicy, polski rząd zapewniał, że jest to prowokacja białoruskich służb. Pojawiały się jednak też głosy, że uchodźcy spontanicznie łączyli się w grupy, by zwiększyć swoje szanse na wydostanie się z lasu.

Prawda może leżeć pośrodku, tak, jak w przypadku analogicznych sytuacji na europejskich granicach. W lutym 2020 roku tysiące uchodźców przebywających w Turcji jednocześnie ruszyło w stronę lądowej granicy z Grecją. Służby brutalnie ich odpychały, używając gazu, armatek wodnych i gumowych kul. Ludzie byli zdezorientowani i przerażeni – przecież premier Erdogan oficjalnie powiedział w tureckiej telewizji, że przejście do Unii zostaje otwarte, a ludzi pod granicę dowoziły zorganizowane przez rząd autobusy.

Nieco ponad rok później ok. 10 tys. osób przedostało się w ciągu jednej nocy z Maroka do Ceuty, hiszpańskiej enklawy w Afryce. Marokańskie służby pozwoliły na przekraczanie granicy, dziesiątki zgromadzonych w okolicy ludzi natychmiast z tego skorzystały; a gdy poinformowały o tym lokalne media – kolejne setki ruszyły ich śladem. Niemal wszystkie osoby zostały zawrócone do Maroka. Za rozpowszechnianiem nieprawdziwych informacji, że europejskie granice zostały otwarte, w obu przypadkach stały rządy i służby sąsiednich krajów.

"Co mamy zrobić?"

Rozmawiam na Whatsappie z N., który również dostał wiadomość o planowanym konwoju. Pochodzi z kraju, którego obywatele prawie zawsze dostają ochronę międzynarodową, bo od lat toczy się tam wojna. N. miesiąc temu przyleciał do Moskwy, stamtąd pojechał do Mińska i próbował dostać się do Polski. Nie udało się, jednak służby pozwoliły mu wrócić do miasta.

Informacje o konwoju ma już z kilku źródeł – m.in. od grup Syryjczyków i Jemeńczyków. Mówi mi, że powinno się zebrać nawet tysiąc osób, wśród nich wiele kobiet, dzieci i osób z problemami zdrowotnymi, które mają najmniejszą szansę na samodzielne przekroczenie granicy. Mają nadzieję, że pokojowy konwój wesprą też organizacje i dziennikarze.

Piszę N. to samo, co mówiły mu już aktywistki: nie ma szans, żeby Polska ich wpuściła. Na granicy mogą się dziać straszne rzeczy, a cały ten plan jest pewnie kolejną okrutną pułapką. Zwłaszcza że jak twierdzi N., organizatorzy konwoju rozsyłają też inny komunikat: że ten poprzedni, do Kuźnicy, zakończył się powodzeniem.

„Podejrzewałem, że to może być kłamstwo, teraz wiem już na pewno” – odpisuje. „Ale co mamy zrobić? Łapiemy się jakiejkolwiek nadziei”.