Ustawa o mobilizacji przyjęta w Ukrainie. Bez przepisu o demobilizacji

Mobilizowanie kolejnych osób na front jest wyborem dramatycznym. A dla władzy, która – inaczej niż w Rosji – odpowiada przed społeczeństwem, bardzo trudnym. Projekt ustawy mobilizacyjnej ma więc długą, jak na czas wojny historię. Według niektórych komentatorów z obawy o utratę poparcia nikt nie chciał brać za niego odpowiedzialności.

„To bardzo delikatna kwestia, kiedy trzeba wziąć odpowiedzialność za to, że młodsi ludzie muszą iść na pierwszą linię frontu” – mówił jesienią 2023 r. Ołeksij Daniłow, ówczesny sekretarz Rady Obrony Narodowej (został odwołany 26 marca 2024 r.).

Armia potrzebuje uzupełnień. Ale muszą być sprawiedliwe

Jednak z powodu strat i zmęczenia ukraińska armia potrzebuje uzupełnień. Kierownictwo wojskowe mówi o tym od kilku miesięcy. W grudniu 2023 r. prezydent Zełenski mówił, że Sztab Naczelnego Dowódcy ocenia potrzeby mobilizacyjne Ukrainy na 500 tys. osób. Ówczesny dowódca Sił Zbrojnych Ukrainy generał Wałerij Załużny tłumaczył, że te pół miliona nie oznacza, że tylu żołnierzy zostanie zmobilizowanych z dnia na dzień. Ma się to odbywać etapami. Nowy głównodowodzący SZU Ołeksandr Syrski pod koniec marca 2024 r. mówił,

„Po dokonaniu przeglądu naszych wewnętrznych zasobów i doprecyzowaniu składu bojowego Sił Zbrojnych, liczba ta [500 tys. – red] została znacznie zmniejszona. Oczekujemy, że będziemy mieli wystarczającą liczbę ludzi zdolnych do obrony naszej ojczyzny. Mówimy nie tylko o zmobilizowanych, ale także o ochotnikach” – powiedział Syrski.

Dodał: „Musimy wziąć pod uwagę, że ludzie nie są robotami. Są wyczerpani fizycznie i psychicznie, zwłaszcza w sytuacjach bojowych”.

Ilu ludzi walczy w wojnie rosyjsko-ukraińskiej?

Na koniec stycznia 2024 (jak mówił prezydent Zełenski)

Według Royal United Services Institute (RUSI), Królewskiego Instytutu Służb Zjednoczonych (RUSI) z siedzibą w Londynie na początku 2024 r. rosyjska grupa operacyjna sił zbrojnych na terytoriach okupowanych liczyła 470 tys. żołnierzy.

Rosja rekrutuje około 30 tys. nowych żołnierzy do armii każdego miesiąca, „to pozwala jej na pokrycie strat i kontynuowanie wojny przeciwko Ukrainie”, informuje Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii.

Do tego niedawno Władimir Putin podpisał dekret o poborze. Liczy na uzupełnienie rosyjskiego wojska o 150 tys. żołnierzy. Powołanie obejmie mężczyzn w wieku od 18 do 30 lat (wcześniej górną granicą było 27 lat).

Ustawa o mobilizacji

11 kwietnia 2024 r. Rada Najwyższa Ukrainy w drugim czytaniu przyjęła projekt ustawy o mobilizacji. Dyskusje na ten temat trwały kilka miesięcy. Pierwszy projekt, zgłoszony 25 grudnia 2023 r. wywołał tak wiele sprzeciwów, że został odrzucony. Nowy projekt (zgłoszony 30 stycznia 2024 r.) też był krytykowany Według niektórych ekspertów zawiera przepisy, które łamią prawa obywateli i oraz tworzą luki korupcyjne.

7 lutego 2024 roku Rada Najwyższa w pierwszym czytaniu przyjęła jednak ten projekt. Ale posłowie zgłosili do niego ponad 4000 poprawek.

Demobilizacji nie będzie?

Teraz za ostateczną wersją głosowało „za”283 posłów. Opozycja była przeciw. Żadnego głosu nie oddali posłowie Europejskiej Solidarności, partii byłego prezydenta Petra Poroszenki. Z partii Bat`kiwszczyna Julii Tymoszenko tylko dwa głosy.

Ostateczna wersja projektu uległa zmianom. Na przykład przepisy o obniżeniu wieku poborowego do 25 lat czy zniesienie statusu ograniczonej sprawności, które były w pierwszej redakcji, zostały uregulowane poprzez inne ustawy, o czym pisaliśmy tu.

Najważniejszą zmianą jest to, że projekt ustawy był głosowany bez przepisu

W pierwszej wersji projekt zakładał, że żołnierze byliby zwolnieni ze służby wojskowej po trzyletniej nieprzerwanej służbie w reżimie stanu wojennego, ale dopiero na rozkaz Naczelnego Dowódcy. Z frontu pojawiały się głosy, że walczący trzeci rok żołnierzy i żołnierki potrzebują rotacji.

9 kwietnia Komisja Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Rady Najwyższej wycięła ten przepis. Jak pisze „Ukraińska Prawda”, stało się to na wniosek naczelnego dowódcy Sił Zbrojnych Ukrainy Ołeksandra Syrskiego. W liście do ministra obrony Rustema Umerowa Syrski pisał, że „trwająca agresja Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie wymaga

Generał uważa, że projekt zawiera tak wiele poprawek, że kwestię demobilizacji należy poruszyć w osobnej ustawie. Powinna ona dotyczyć zasad rotacji, demobilizacji z frontu i rehabilitacji medycznej i społecznej.

Na sali był też minister obrony Umerow.

Co weszło do ustawy?

Mobilizacji podlegają obywatele w wieku od 25 do 60 lat (wiek mobilizacyjny z 27 do 25 lat, jak pisaliśmy, Ukraina obniżyła już wcześniej).

Mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat zostali zobowiązani do noszenia przy sobie wojskowego dokumentu rejestracyjnego. Powinni go okazywać na żądanie przedstawiciela centrum rekrutacji lub funkcjonariusza policji. Ci będą sprawdzać dokument w jednolitym państwowym rejestrze. Aby nie dochodziło do nadużyć, proces weryfikacji dokumentów ma być nagrywany za pomocą kamery lub telefonu.

Zamiast czekania na pobór osoby w wieku 18-25 lat mogą się zgłosić do odbycia zasadniczej służby wojskowej (sami mogą wybrać okres służby do ukończenia 24. roku życia). W czasie wojny będzie ona trwała do 3 miesięcy, a w czasie pokoju – do 5 miesięcy.

Od 1 września 2025 r. w zawodowych szkołach wyższych, uczelniach wojskowych i wojskowych jednostkach edukacyjnych szkół wyższych zostanie wprowadzone podstawowe szkolenie wojskowe. Będzie obowiązkowe dla mężczyzn, dobrowolnie dla kobiet.

Mężczyźni poniżej 60. roku życia, którzy nie ukończyli podstawowego szkolenia wojskowego lub służby wojskowej, nie będą mogli wstąpić do służby cywilnej ani rozpocząć pracy w samorządzie terytorialnym, prokuraturze i policji.

Poseł Ołeksij Honczarenko (Europejska Solidarność) wymienia kilka najważniejszych postanowień szczegółowych:

• demobilizacja przysługuje po powrocie z niewoli;
• mężczyźni, którzy zostali uznani za częściowo sprawnych, będą musieli przejść ponowną ocenę w ciągu 12 miesięcy (wcześniej pisaliśmy, że Zełeński podpisał projekt innej ustawy, według której status „ograniczonej zdolności” jest zniesiony);
• osoby, które otrzymały grupę inwalidzką 2 i 3 po 24 lutego 2022 r. (z wyjątkiem wojskowych), podlegają ponownemu badaniu lekarskiemu w celu ustalenia ich zdolności do służby;
• przebywający poza Ukrainą mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat bez wojskowych dokumentów rejestracyjnych będą mieli ograniczony (ale nie zablokowany) dostęp do usług konsularnych;
• Mężczyznom niedopełniającym obowiązku rejestracyjnego może być ograniczone prawo do korzystania z własnych pojazdów (przez sąd na wniosek Terytorialnych centrów rekrutacji i wsparcia społecznego (dawne wojenkomaty). Według części obywateli to łamie ich prawa konstytucyjne.

Zachęty dla mobilizowanych

W ustawie znalazł się pakiet motywacyjny. Według Iryny Friz, posłanki Europejskiej Solidarności, członkini komitetu ustawa przewiduje m.in:

• możliwość wyboru jednostki dla poborowych, którzy podpiszą umowę z Ministerstwem Obrony Ukrainy;
• dodatkowy urlop i wynagrodzenie dla tych, którzy zniszczą lub zdobędą broń lub sprzęt wroga (wojskowym będzie nagroda w wysokości od 4 do 300-krotności minimum socjalnego (od 12 000 do 908 000 hrywien);
• coroczny urlop podstawowy przyznawany w częściach, ale jedna z nich musi trwać co najmniej 15 dni;
• żołnierze i ich małżonkowie nie będą obciążani odsetkami za korzystanie z kredytu, karami, grzywnami za niewypełnienie zobowiązań wobec banków i innych organizacji, z wyjątkiem kredytów na samochody i nieruchomości;
• prawo do otrzymania certyfikatu na zakup pojazdu w wysokości 150 000 hrywien w ciągu trzech miesięcy od daty zawarcia pierwszej umowy (wydaje się tylko raz);
• w przypadku długotrwałego leczenia za granicą możliwe będzie zdalne poddanie się ocenie wojskowej komisji lekarskiej; a odpowiednie zaświadczenie będzie podstawą do zachowania wsparcia finansowego i materialnego (to też reguluje inna ustawa);
• dodatkowy urlop w wymiarze 90 dni kalendarzowych bez podziału na części, w razie potrzeby, po zwolnieniu z niewoli z zachowaniem wsparcia finansowego;
• kwota jednorazowej pomocy finansowej w przypadku śmierci żołnierza została ustalona na 15 milionów hrywien.

„Do drugiego czytania komisja rzetelnie opracowała zgłoszone poprawki. Poprawiła przepisy naruszające konstytucję, zawierały zagrożenia korupcyjne i naruszały prawa obywateli. Znaczna część tych niespójności została usunięta w ostatecznej wersji projektu ustawy” – powiedziała posłanka w eterze radia New Voice.

Friz wyjaśnia, że teraz tylko jedna osoba podlegająca obowiązkowi służby wojskowej będzie mogła być opiekunem osoby z niepełnosprawnością. Odpowiednia informacja będzie zapisana w elektronicznym rejestrze osób podlegających obowiązkowi służby wojskowej Oberih. W ten sposób ustawa pomoże zmniejszyć liczbę osób uchylających się od poboru.

Mężczyźni za granicą Ukrainy

Ważną zmianą jest przepis dotyczący świadczenia usług konsularnych za granicą. W początkowej wersji projektu ustawy były propozycje, żeby mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat, którzy już przebywają za granicą, bez wojskowego dowodu tożsamości, nie mogliby ponownie uzyskać swoich krajowych lub ukraińskich paszportów i korzystać z usług konsularnych. Według ustawy, żeby skorzystać z usług konsularnych w zagranicznych placówkach dyplomatycznych, powinni jednak aktualizować swoje dane w konsulacie lub w rejestrze Oberih (jak zacznie działać),

Nadal będą dostarczane osobie osobiście lub przez pocztę (w formie papierowej).

Zakładanie profilu elektronicznego poborowego, osoby podlegającej obowiązkowi służby wojskowej lub rezerwisty jest możliwością, a nie obowiązkiem.

Po wejściu w życie ustawy osoby podlegające obowiązkowi służby wojskowej będą miały 60 dni na zaktualizowanie adresu zamieszkania, danych kontaktowych i innych danych dotyczących rejestracji wojskowej. Mogą to zrobić w centrach rekrutacji, centrach usług administracyjnych lub za pomocą profilu elektronicznego.

Kto nie pójdzie walczyć

Mobilizacja nie dotyczy m.in.:

• obywateli niezdolnych do służby wojskowej z powodów zdrowotnych (musi to potwierdzić komisja lekarska);
• rodziców wielodzietnych;
• kobiet i mężczyzn, którzy samotnie wychowują co najmniej jedno dziecko w wieku poniżej 18 lat;
• opiekunów dziecka z niepełnosprawnością albo ciężko chorego dziecka;
• osób, które mają współmałżonka z niepełnosprawnością I lub II grupy, a także z niepełnosprawnością III grupy, powstałą w wyniku choroby nowotworowej, braku kończyn, zaburzeń psychicznych, porażenia mózgowego i in.;
• obywateli, których bliscy krewni zginęli lub zaginęli podczas wojny z Rosją;
• członków rodzin Bohaterów Ukrainy, którzy zginęli podczas Rewolucji Godności w 2014 r.

Odroczenia od mobilizacji dostają urzędnicy państwowi, ministrowie, posłowie, sędziowie itd. Nie będą mobilizowani studenci i doktoranci. Dotyczy to też przewodniczących rad regionalnych i powiatowych, a także wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, pracowników samorządów (do 50 proc. osób z jednostki), funkcjonariuszy policji, państwowej służby ds. sytuacji nadzwyczajnych, pracowników prokuratury, sądów, przedsiębiorstw o kluczowym znaczeniu dla potrzeb Sił Obronnych lub funkcjonowania gospodarki w czasie stanu wojennego.

Ustawa o demobilizacji

Sytuację z usunięciem przepisu o demobilizacji posłanka Friz nazwała „absolutnie niesprawiedliwą w wobec wojskowych, który teraz są w strefie działań bojowych, ich rodzin, oraz mobilizowanych”.

Posłanka wyjaśniła, że z tego powodu jej partia nie głosowała za przyjęciem projektu. Europejska Solidarność już zarejestrowała projekt ustawy demobilizacyjnej. Według dokumentu wojskowi powinni być zwolnieni ze służby „po 36 miesiącach nieprzerwanej służby wojskowej w stanie wojennym, w tym 18 miesięcy pod rozkazami bojowymi”.

Ustawa czeka teraz na podpis prezydenta Zełenskiego. Wejdzie w życie w miesiąc od publikacji (oprócz niektórych punktów, które wejdą w życie po ośmiu miesiącach od publikacji ustawy).