Wprowadzono stan klęski żywiołowej. Co to oznacza?

16 września 2024 Rada Ministrów wydała rozporządzenie o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej na terenach objętych powodzią, czyli w części województw opolskiego, dolnośląskiego i śląskiego. Wcześniej, w czwartek 12 września, taką decyzję zapowiedział premier Donald Tusk.

Stan klęski żywiołowej ma być wprowadzony na 30 dni, czyli na maksymalny możliwy termin. Może później zostać przedłużony, ale tylko na oznaczony czas i za zgodą Sejmu.

Stan klęski żywiołowej: czym jest i gdzie obowiązuje

Jest to jeden z trzech stanów nadzwyczajnych, obok stanu wojny i wyjątkowego, wymienionych w konstytucji. Wprowadza się go, aby zapobiec skutkom i usunąć szkody wyrządzone przez katastrofy naturalne.

Stan klęski żywiołowej obowiązuje:

• w województwie dolnośląskim – powiaty kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, lwówecki, wałbrzyski i ząbkowicki oraz miasta na prawach powiatu Wałbrzych i Jelenią Górę,
• w województwie opolskim – powiaty głubczycki, nyski i prudnicki oraz gminę Strzeleczki w powiecie krapkowickim;
• w województwie śląskim – powiaty bielski, cieszyński, pszczyński i raciborski oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Białą.

Powodem wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jest zakres terytorialny i intensywność powodzi, a przede wszystkim zagrożenie dla życia i zdrowia dużej liczby osób i ogromna skala zniszczeń.

Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej ma ułatwić niesienie pomocy osobom dotkniętych skutkami powodzi i sprawniej usuwać jej skutki.

Pociąga ono za sobą niezbędne i czasowe ograniczenia praw i wolności poprzez:

• obowiązek opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
• nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
• nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
• nakaz lub zakaz określonego sposobu przemieszczania się.

Za projekt rozporządzenia odpowiedzialny był Wiesław Leśniakiewicz, podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, ekspert w dziedzinie zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, w latach 2008-2015 Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej i Szef Obrony Cywilnej Kraju.

Stan klęski żywiołowej. Inne konsekwencje

Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego zobowiązuje państwo do wypłaty odszkodowań za straty majątkowe wynikające z wprowadzanych ograniczeń. Mówi o tym ustawa z 22 listopada 2002 roku o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności oraz praw człowieka i obywatela.

Wprowadzenie konstytucyjnego stanu nadzwyczajnego wprowadza też ograniczenia dla rządzących. W jego czasie nie można zmieniać Konstytucji, ordynacji wyborczych i ustawy o wyborze Prezydenta RP, a także ustawy o stanach nadzwyczajnych.

W czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego zakończeniu nie można też skrócić kadencji Sejmu, przeprowadzić referendum, wyborów parlamentarnych, samorządowych i prezydenckich.

Z tego ostatniego powodu rząd Mateusza Morawieckiego nie wprowadził stanu nadzwyczajnego w celu walki z epidemią koronawirusa w 2020 roku. PiS obawiał się, że przesunięcie wyborów prezydenckich, które miały odbyć się na wiosnę, osłabi szansę ich kandydata Andrzeja Dudy na reelekcję. Ograniczenia praw i wolności w celu walki z epidemią były wprowadzane rozporządzeniami, które sądy później uznały za niezgodne z konstytucją.

We wrześniu 2021 roku rząd Morawieckiego wprowadził stan nadzwyczajny w strefie przy granicy z Białorusią, w części województw podlaskiego i lubelskiego. Obowiązywał do połowy 2022 roku.

Europejskie mechanizmy

Ogłoszenie stanu klęski żywiołowej umożliwia też uruchomienie zasobów w ramach unijnego mechanizmu RescUE. Polska może o to wnioskować za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności.

Po uruchomieniu mechanizmu skoordynowana pomoc jest kierowana z 27 państw członkowskich UE oraz 10 innych krajów – Albanii, Bośni i Hercegowiny, Islandii, Mołdawii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Norwegii, Serbii, Turcji i Ukrainy.

Mechanizm RescUE obejmuje zasoby takie jak samoloty i helikoptery w tym do ewakuacji medycznej, zapasy środków medycznych i szpitale polowe, przenośne schronienia, czy sprzęt pozwalający na dostawę energii elektrycznej.

Tylko w 2023 roku mechanizm włączono 66 razy, w tym w odpowiedzi na wojnę na Ukrainie, pożary w Europie, czy trzęsienie ziemi w Syrii i Turcji.

Pomoc dla powodzian

Premier Tusk zapowiedział, że na pomoc dla powodzian uruchomiony zostanie miliard złotych z rezerwy budżetowej.

Natychmiast będzie się można ubiegać o 8 tys. zł zasiłku z tytułu pomocy społecznej i 2 tys. zł zasiłku powodziowego.

Będzie też można wnioskować o 100 tys. zł na odbudowę mieszkań i o 200 tys. zł na odbudowę domów.