Wysychające rzeki, słabe plony, droższa żywność. Co oznacza zima bez śniegu

Jedynym miejscem w Polsce, gdzie zima rzeczywiście wygląda zimowo, jest Zakopane. Pierwszy śnieg spadł na Podhalu dzień przed Wigilią i utrzymuje się do dziś. W pozostałych miejscach kraju styczeń przypomina końcówkę marca. Prognozy nie przewidują, żeby to się miało zmienić. Jest ciepło, a ziemia jest sucha, albo leży na niej błoto.

„Niedługo będziemy mogli podsumować pierwszy miesiąc 2020 roku i wszystko wskazuje, że będzie jednym z najcieplejszych w ostatnich kilkudziesięciu latach. Im wyższa jest temperatura, tym mniejsze szanse na opady śniegu. A będzie coraz gorzej. Scenariusze klimatyczne dla Polski przewidują, że śniegu będzie z roku na rok ubywać” - mówi OKO.press prof. Paweł Rowiński z Zakładu Hydrologii i Hydrodynamiki Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk

OKO.press sprawdza razem z pomocą prof. Rowińskiego co brak śniegu może oznaczać dla przyrody i dla nas wszystkich.

Więcej deszczu, mniej śniegu

Grudzień 2019 był jednym z najcieplejszych grudniów od 1951 roku. Średnia temperatura wyniosła 3,2 stopni Celsjusza i przewyższyła średnią wieloletnią (1981-2010) aż o 3,6 stopnia. W ostatnich latach cieplejszy grudzień zanotowano w 2006 roku ze średnią temperaturą 5,9 °C.

Średnia temperatura wyniosła 9,91°C (w 2018 było to 9,46 °C).

Było także rekordowo sucho. Najmniej odpadów zanotowano w środkowej i północno-wschodniej części Polski.

„Naturalne dla naszego klimatu jest to, że w styczniu przynajmniej połowa kraju jest pokryta śniegiem” – mówi prof. Rowiński. „Tymczasem do 24 stycznia w Warszawie nie spadło ani trochę śniegu, co jest rekordem bezśnieżnej zimy. Niedługo będziemy mogli podsumować pierwszy miesiąc 2020 roku i wszystko wskazuje, że będzie jednym z najcieplejszych w ostatnich kilkudziesięciu latach. Im wyższa jest temperatura, tym mniejsze szanse na opady śniegu. A będzie coraz gorzej. Scenariusze klimatyczne dla Polski przewidują, że śniegu będzie z roku na rok ubywać” – tłumaczy.

(29 stycznia spadło jednak w Warszawie trochę mokrego śniegu przy temperaturze plus 3 stopnie C).

Już zeszła zima była bardzo łagodna z niewielkimi opadami. Poprzednie lata również nie były zbyt śnieżne – zimą 2015/2016 większa ilość śniegu spadła w styczniu. Opady w grudniu, lutym i marcu były znacznie mniejsze niż średnia z poprzednich 10 lat. Zimą 2013/2014 grudzień i pierwsza połowa stycznia były niemal bezśnieżne.

„Zimą rzadziej występują opady śniegu, za to częściej pojawiają się opady deszczu. Z kolei wiosną zmniejsza się zarówno wysokość opadów stałych, czyli śniegu, jak i opadów mieszanych - deszczu ze śniegiem” – mówiła klimatolożka, prof. Ewa Łupikasza z Uniwersytetu Śląskiego w rozmowie z Polską Agencją Prasową.

Pani profesor zajmuje się badaniem związku zmian klimatu ze zmianami w częstotliwości i rodzaju opadów. Z jej analizy danych z 50 stacji synoptycznych wynika, że opady coraz częściej przyjmują swoje ekstremalne formy - ulewy, śnieżyc, nawałnic czy gwałtownych opadów burzowych.

„Są to zmiany statystycznie istotne, czyli bardzo wyraźne, które potwierdzają, że wzrost temperatury silnie wpływa na to, w jakiej postaci występują opady atmosferyczne” – dodała.

Jak będzie dalej?

Tegoroczna zima do końca będzie łagodna, bezśnieżna i ciepła – tak wynika z przesłanej OKO.press długoterminowej prognozy IMGW.

„W lutym 2020 roku na przeważającym obszarze Polski prognozujemy temperaturę powyżej normy lub znacznie powyżej normy. Oznacza to, że luty będzie ciepłym miesiącem, z pojedynczymi epizodami chłodu. Suma opadów będzie na ogół poniżej normy, jedynie na Pomorzu, zachodzie i w górach lekko powyżej normy” – piszą eksperci.

Ciepło będzie także w marcu. Jedynie na południu Polski mogą wystąpić chłodniejsze dni, co może prowadzić do zamarzania rzek i – w efekcie – do lokalnych wzrostów poziomu wody.

Kwiecień również zapowiada się cieplejszy od normy. Przez wszystkie te miesiące będą przeważać opady deszczu.

– czytamy w opracowaniu.

„Obserwowane będą spadki stanu wód powierzchniowych - niski przepływ w rzekach, zanikanie jezior i oczek wodnych, czyli susza hydrologiczna. Przewidujemy również spadki wód podpowierzchniowych, czyli możliwość wysychania studni (susza hydrogeologiczna – od aut.)” – komentuje rzecznik prasowy IMGW Grzegorz Walijewski.

Dodaje, że przez suszę ucierpi nie tylko rolnictwo, ale także żegluga, przemysł i energetyka. Trudniejsze będzie też dostarczanie wody do domostw. W ubiegłym roku wyschły krany w Skierniewicach. Niewykluczone, że taki scenariusz może powtórzyć się w innych miastach. „Zaobserwujemy również niską wilgotność gleby, co jest bardzo istotne dla rolników i sadowników” – zaznacza rzecznik.

Susza rolnicza. Mniej wody, mniejsze plony

Dane opublikowane przez Wody Polskie wskazują, że przez brak opadów śniegu wilgotność gleby już teraz jest bardzo niska - poniżej 40 procent, czyli poniżej progu bezpieczeństwa. Mierzy się ją na głębokości około metra, czyli w tej strefie, gdzie korzenie pobierają wodę.

Najgorzej jest na obszarze Kujaw, województwa zachodniopomorskiego, pomorskiego, wielkopolskiego oraz na połowie regionu łódzkiego. Susza dotarła także w okolice Warmii i Mazur.

„Najzdrowszą sytuacją dla przyrody jest ta, kiedy w zimie pada śnieg, a potem zalega na ziemi, topniejąc powoli i zasilając stopniowo glebę i rzeki. Jeśli stopnieje szybko, nie wchłania się, tylko błyskawicznie spływa do rzek i wpada do morza. Również duży, ale krótki opad deszczu nie załatwia sprawy, bo nie ma szans nawodnić gleby w takim stopniu, jak zalegający śnieg” – tłumaczy prof. Paweł Rowiński.

– dodaje.

W ubiegłym roku susza była dla polskich rolników bardzo dotkliwa. Zaczęła się dość szybko, zaraz po zakończeniu ciepłej zimy. Od 21 marca do 20 maja była problemem w województwach lubuskim, wielkopolskim, pomorskim i zachodniopomorskim. W czerwcu i lipcu wystąpiła w całym kraju. W aż 90 proc. gmin ucierpiały uprawy kukurydzy, krzewów owocowych oraz roślin strączkowych. W 75 proc. gmin - uprawy warzyw i zbóż jarych.

W dziewięciu gminach woj. lubuskiego susza zagrażająca przede wszystkim uprawom rzepaku i rzepiku utrzymała się aż do końca września. Brak opadów i wyschnięta ziemia sprzyjały również pożarom. Od stycznia do września polskie lasy płonęły ponad 9 tysięcy razy.

Susza hydrologiczna. Poziom rzek spada

Gdyby na ziemi zalegał topniejący śnieg, nie tylko nawadniałby glebę, ale również zasilał rzeki. Sucha i ciepła zima powoduje, że latem niektóre z nich mogą miejscami wysychać.

„Jeszcze z końcem grudnia 2019 roku stany wody na Odrze, Nysie Łużyckiej, a także na Bugu były bardzo niskie. Susza hydrologiczna obecnie wskazywana jest niskimi stanami wód na wodowskazach w zlewni Nysy Kłodzkiej, Łużyckiej, Odry, Warty, Czarnym Dunajcu” – informują Wody Polskie.

„Nie jesteśmy obecnie na to przygotowani. Nie mamy żadnego sprawnego systemu, który w jakimkolwiek stopniu pozwalałby na zatrzymanie wody tam, gdzie występują opady. Trzeba pamiętać, że susza to nie tylko gorsze plony. To także brak wody w rzekach, a więc np. utrudnione chłodzenie bloków energetycznych. To również problemy z wodą w kranach i z obniżeniem poziomu wody gruntowej. Zagrożeń jest bardzo dużo, mogliśmy się już o tym przekonać w ubiegłym roku. Musimy być gotowi na powtórkę” – podkreśla.

Czy istnieje jakieś wyjście?

„Wśród wielu rozwiązań - wciąż kulejąca mała retencja” – odpowiada prof. Rowiński. „Oczka wodne wśród pól, zbiorniki deszczówki, tworzenie zielonych terenów w miastach – to wszystko pozwoli na zatrzymanie wody, która w obliczu zmian klimatu będzie nam coraz bardziej potrzebna”.