Wysychające rzeki, słabe plony, droższa żywność. Co oznacza zima bez śniegu

Jedynym miejscem w Polsce, gdzie zima rzeczywiście wygląda zimowo, jest Zakopane. Pierwszy śnieg spadł na Podhalu dzień przed Wigilią i utrzymuje się do dziś. W pozostałych miejscach kraju styczeń przypomina końcówkę marca. Prognozy nie przewidują, żeby to się miało zmienić. Jest ciepło, a ziemia jest sucha, albo leży na niej błoto.

„Niedługo będziemy mogli podsumować pierwszy miesiąc 2020 roku i wszystko wskazuje, że będzie jednym z najcieplejszych w ostatnich kilkudziesięciu latach. Im wyższa jest temperatura, tym mniejsze szanse na opady śniegu. A będzie coraz gorzej. Scenariusze klimatyczne dla Polski przewidują, że śniegu będzie z roku na rok ubywać” – mówi OKO.press prof. Paweł Rowiński z Zakładu Hydrologii i Hydrodynamiki Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk

OKO.press sprawdza razem z pomocą prof. Rowińskiego co brak śniegu może oznaczać dla przyrody i dla nas wszystkich.

Więcej deszczu, mniej śniegu

Grudzień 2019 był jednym z najcieplejszych grudniów od 1951 roku. Średnia temperatura wyniosła 3,2 stopni Celsjusza i przewyższyła średnią wieloletnią (1981-2010) aż o 3,6 stopnia. W ostatnich latach cieplejszy grudzień zanotowano w 2006 roku ze średnią temperaturą 5,9 °C.

Cały ubiegły rok był najgorętszym od przynajmniej 60 lat. I nie tylko. Jak podaje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2019 był „najprawdopodobniej najcieplejszym od połowy XIX wieku”.

Średnia temperatura wyniosła 9,91°C (w 2018 było to 9,46 °C).

Było także rekordowo sucho. Najmniej odpadów zanotowano w środkowej i północno-wschodniej części Polski.

„Naturalne dla naszego klimatu jest to, że w styczniu przynajmniej połowa kraju jest pokryta śniegiem” – mówi prof. Rowiński. „Tymczasem do 24 stycznia w Warszawie nie spadło ani trochę śniegu, co jest rekordem bezśnieżnej zimy. Niedługo będziemy mogli podsumować pierwszy miesiąc 2020 roku i wszystko wskazuje, że będzie jednym z najcieplejszych w ostatnich kilkudziesięciu latach. Im wyższa jest temperatura, tym mniejsze szanse na opady śniegu. A będzie coraz gorzej. Scenariusze klimatyczne dla Polski przewidują, że śniegu będzie z roku na rok ubywać” – tłumaczy.

(29 stycznia spadło jednak w Warszawie trochę mokrego śniegu przy temperaturze plus 3 stopnie C).

Już zeszła zima była bardzo łagodna z niewielkimi opadami. Poprzednie lata również nie były zbyt śnieżne – zimą 2015/2016 większa ilość śniegu spadła w styczniu. Opady w grudniu, lutym i marcu były znacznie mniejsze niż średnia z poprzednich 10 lat. Zimą 2013/2014 grudzień i pierwsza połowa stycznia były niemal bezśnieżne.

„Zimą rzadziej występują opady śniegu, za to częściej pojawiają się opady deszczu. Z kolei wiosną zmniejsza się zarówno wysokość opadów stałych, czyli śniegu, jak i opadów mieszanych – deszczu ze śniegiem” – mówiła klimatolożka, prof. Ewa Łupikasza z Uniwersytetu Śląskiego w rozmowie z Polską Agencją Prasową.

Pani profesor zajmuje się badaniem związku zmian klimatu ze zmianami w częstotliwości i rodzaju opadów. Z jej analizy danych z 50 stacji synoptycznych wynika, że opady coraz częściej przyjmują swoje ekstremalne formy – ulewy, śnieżyc, nawałnic czy gwałtownych opadów burzowych.

„Są to zmiany statystycznie istotne, czyli bardzo wyraźne, które potwierdzają, że wzrost temperatury silnie wpływa na to, w jakiej postaci występują opady atmosferyczne” – dodała.

Jak będzie dalej?

Tegoroczna zima do końca będzie łagodna, bezśnieżna i ciepła – tak wynika z przesłanej OKO.press długoterminowej prognozy IMGW.

„W lutym 2020 roku na przeważającym obszarze Polski prognozujemy temperaturę powyżej normy lub znacznie powyżej normy. Oznacza to, że luty będzie ciepłym miesiącem, z pojedynczymi epizodami chłodu. Suma opadów będzie na ogół poniżej normy, jedynie na Pomorzu, zachodzie i w górach lekko powyżej normy” – piszą eksperci.

Ciepło będzie także w marcu. Jedynie na południu Polski mogą wystąpić chłodniejsze dni, co może prowadzić do zamarzania rzek i – w efekcie – do lokalnych wzrostów poziomu wody.

Kwiecień również zapowiada się cieplejszy od normy. Przez wszystkie te miesiące będą przeważać opady deszczu.

„Anomalne ciepła, bezśnieżna i sucha zima przyczyni się do przedłużenia i pogłębienia się suszy hydrologicznej, hydrogeologicznej i rolniczej na znacznym obszarze naszego kraju”

– czytamy w opracowaniu.

„Obserwowane będą spadki stanu wód powierzchniowych – niski przepływ w rzekach, zanikanie jezior i oczek wodnych, czyli susza hydrologiczna. Przewidujemy również spadki wód podpowierzchniowych, czyli możliwość wysychania studni (susza hydrogeologiczna – od aut.)” – komentuje rzecznik prasowy IMGW Grzegorz Walijewski.

Dodaje, że przez suszę ucierpi nie tylko rolnictwo, ale także żegluga, przemysł i energetyka. Trudniejsze będzie też dostarczanie wody do domostw. W ubiegłym roku wyschły krany w Skierniewicach. Niewykluczone, że taki scenariusz może powtórzyć się w innych miastach. „Zaobserwujemy również niską wilgotność gleby, co jest bardzo istotne dla rolników i sadowników” – zaznacza rzecznik.

Susza rolnicza. Mniej wody, mniejsze plony

Dane opublikowane przez Wody Polskie wskazują, że przez brak opadów śniegu wilgotność gleby już teraz jest bardzo niska – poniżej 40 procent, czyli poniżej progu bezpieczeństwa. Mierzy się ją na głębokości około metra, czyli w tej strefie, gdzie korzenie pobierają wodę.

Najgorzej jest na obszarze Kujaw, województwa zachodniopomorskiego, pomorskiego, wielkopolskiego oraz na połowie regionu łódzkiego. Susza dotarła także w okolice Warmii i Mazur.

„Najzdrowszą sytuacją dla przyrody jest ta, kiedy w zimie pada śnieg, a potem zalega na ziemi, topniejąc powoli i zasilając stopniowo glebę i rzeki. Jeśli stopnieje szybko, nie wchłania się, tylko błyskawicznie spływa do rzek i wpada do morza. Również duży, ale krótki opad deszczu nie załatwia sprawy, bo nie ma szans nawodnić gleby w takim stopniu, jak zalegający śnieg” – tłumaczy prof. Paweł Rowiński.

„Susza rolnicza już teraz może nas niepokoić. Jeśli do końca zimy utrzyma się taka pogoda, jaką mamy obecnie, wilgotność będzie za mała, żeby zaspokoić potrzeby wodne roślin. To doprowadzi do kryzysu w rolnictwie, a w efekcie do wzrostu cen warzyw i owoców”

– dodaje.

W ubiegłym roku susza była dla polskich rolników bardzo dotkliwa. Zaczęła się dość szybko, zaraz po zakończeniu ciepłej zimy. Od 21 marca do 20 maja była problemem w województwach lubuskim, wielkopolskim, pomorskim i zachodniopomorskim. W czerwcu i lipcu wystąpiła w całym kraju. W aż 90 proc. gmin ucierpiały uprawy kukurydzy, krzewów owocowych oraz roślin strączkowych. W 75 proc. gmin – uprawy warzyw i zbóż jarych.

W dziewięciu gminach woj. lubuskiego susza zagrażająca przede wszystkim uprawom rzepaku i rzepiku utrzymała się aż do końca września. Brak opadów i wyschnięta ziemia sprzyjały również pożarom. Od stycznia do września polskie lasy płonęły ponad 9 tysięcy razy.

Susza hydrologiczna. Poziom rzek spada

Gdyby na ziemi zalegał topniejący śnieg, nie tylko nawadniałby glebę, ale również zasilał rzeki. Sucha i ciepła zima powoduje, że latem niektóre z nich mogą miejscami wysychać.

„Jeszcze z końcem grudnia 2019 roku stany wody na Odrze, Nysie Łużyckiej, a także na Bugu były bardzo niskie. Susza hydrologiczna obecnie wskazywana jest niskimi stanami wód na wodowskazach w zlewni Nysy Kłodzkiej, Łużyckiej, Odry, Warty, Czarnym Dunajcu” – informują Wody Polskie.

„Musimy zaakceptować fakt, że mamy w Polsce mało wody” – mówi prof. Rowiński.

„Nie jesteśmy obecnie na to przygotowani. Nie mamy żadnego sprawnego systemu, który w jakimkolwiek stopniu pozwalałby na zatrzymanie wody tam, gdzie występują opady. Trzeba pamiętać, że susza to nie tylko gorsze plony. To także brak wody w rzekach, a więc np. utrudnione chłodzenie bloków energetycznych. To również problemy z wodą w kranach i z obniżeniem poziomu wody gruntowej. Zagrożeń jest bardzo dużo, mogliśmy się już o tym przekonać w ubiegłym roku. Musimy być gotowi na powtórkę” – podkreśla.

Czy istnieje jakieś wyjście?

„Wśród wielu rozwiązań – wciąż kulejąca mała retencja” – odpowiada prof. Rowiński. „Oczka wodne wśród pól, zbiorniki deszczówki, tworzenie zielonych terenów w miastach – to wszystko pozwoli na zatrzymanie wody, która w obliczu zmian klimatu będzie nam coraz bardziej potrzebna”.

---