1/3 dzieci na wsiach nie chodzi do przedszkola. Tego problemu nie załatwi ani 500, ani 800 plus

Gdy słyszymy o cudzie edukacyjnym w Polsce, niezawodnie chodzi o przedszkola. Jeszcze w 2014 roku byliśmy na szarym końcu w Unii Europejskiej. Z raportu KE wynikało, że 37 proc. dzieci, które trafiają do zerówek, wcześniej pozostawały tylko pod opieką rodziców. Średnia uprzedszkolnienia dla czterolatków w UE wynosiła wówczas 93 proc., w Polsce — zaledwie 65 proc. Dopiero decyzja rządu PO-PSL, by objąć dzieci poniżej 5 roku życia obowiązkiem przygotowania przedszkolnego, zmieniła trendy. W ciągu niespełna dekady zasypaliśmy przepaść między nami a europejską średnią.

Z najnowszych danych GUS wynika, że w roku szkolnym 2022/2023 do przedszkoli chodziło 94,9 proc. dzieci w wieku 3-6 lat. W całym kraju działało też 22,5 tys. placówek. Ale na zmianach korzystają głównie miasta.

Jak wyliczyła Federacja Inicjatyw Oświatowych na podstawie danych GUS, system edukacji „gubi” tam ok. 120 tys. osób w wieku 3-6 lat.

„W systemie monitoringu usług publicznych widać też ogromne zróżnicowanie w nakładach gmin na edukację przedszkolną. To musi przekładać się na jakość usług — choćby dostępność zajęć dodatkowych” – mówi Alina Kozińska-Bałdyga, prezeska zarządu Federacji Inicjatyw Oświatowych. „To nie dotyczy tylko wsi. Także małe, czy średnie miasta oszczędzają na edukacji. Nieraz słyszmy, jak rodzice mówią, że w ich przedszkolu trzeba się składać na kredki czy papier”.

Przedszkole to nie przechowalnia

Te statystyki powinny nas martwić z kilku powodów.

Po pierwsze, edukacja wczesnoszkolna jest kluczowa dla wyrównywania szans. Przedszkole to nie przechowalnia dla dzieci, z którymi rodzic nie ma co zrobić, gdy idzie do pracy. To miejsce, w którym dzieciaki uczą się kluczowych kompetencji społecznych, rozwijają zdolności poznawcze i przygotowują się do kolejnych etapów edukacji.

Po drugie, na długofalowych inwestycjach w edukację wczesnoszkolną oszczędza też państwo. Dzieci, które chodziły do przedszkoli (i żłobków) rzadziej powtarzają klasy, rzadziej trafiają pod kosztowną kuratelę opieki społecznej i rzadziej lądują w domach poprawczych. Poprawia się za to ich stan zdrowia, status ekonomiczny, a w przyszłości — nastawienie do osobistych i pracowniczych sukcesów. Dzieci, które nie spędzały pierwszych lat w życia wyłącznie w domach, są też znacznie mniej narażone na życie w ubóstwie i poleganie na systemie zabezpieczenia społecznego (nawet jeśli pochodziły z rodzin defaworyzowanych). Zagadnienie badał m.in. noblista w dziedzinie ekonomii prof. James J. Heckman.

Na edukacji wczesnoszkolnej zyskują wszyscy

I w końcu przedszkola i żłobki pozwalają też rodzicom – szczególnie matkom – łączyć obowiązki opiekuńcze z aktywnością zawodową. Dostęp do edukacyjnych usług publicznych ma potrójną stopę zwrotu.

W pierwszej kolejności możemy mówić o korzyściach konkretnej rodziny, która ma szansę np. na wyjście z systemu pomocy społecznej.

Zwiększony udział matek w rynku pracy to też wyższe wpływy z podatków. Według dr Doroty Szelewy, wykładowczyni na University College Dublin, pięcioletnia przerwa w pracy związana z opieką na dzieckiem skutkuje 40 proc. spadkiem dochodu, a w efekcie – spadkiem przychodów państwa. "Szacunki Gosty Esping-Andersena dla Danii wykazują, że dodatkowe podatki odprowadzone od pracowników, którym umożliwiono godzenie ról zawodowych i opiekuńczych dzięki dostępowi do bardzo wysokiej jakości opieki, znacznie przewyższają wydatki budżetowe na tę opiekę.

Nie sposób pominąć też demografii. Tam, gdzie sieć usług publicznych jest rozwinięta, tam kobiety chętniej decydują się na dziecko (choć współcześnie decyzja o rodzicielstwie ma znacznie więcej wymiarów, niekoniecznie związanych z zabezpieczeniem społeczno-ekonomicznym).

Biedne gminy nie dają rady

Dlaczego inwestycje w rozwój sieci przedszkolnej stanowią więc problem? Chodzi oczywiście o pieniądze. Większość kosztów utrzymania placówek, średnio 85 proc., ponoszą gminy. W 2022 roku dotacja z budżetu państwa na jednego dziecko w wieku 3-6 lat wyniosła 1506 zł. Samorządy musiały dołożyć z własnej kieszeni od 14 do 18 tys. zł.

Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin wylicza w rozmowie z OKO.press, że od państwa na rok dostaje tylko 0,5 mln zł w ramach subwencji na sześciolatków. „Na utrzymanie dwóch przedszkoli dla dzieci w wieku 3-5 lat wydajemy 5 mln zł. To najlepiej tłumaczy, dlaczego w części kraju nie ma przedszkoli” – mówi Zmarzlak.

„Już w ubiegłym roku Związek Gmin Wiejskich przekazał nam, że jeśli dzieci na wsiach mają chodzić do przedszkoli, państwo musi zwiększyć dotacje” — mówi Alina Kozińska-Bałdyga. I dodaje, że w toku uzgodnień z ZGW udało się ustalić, że centralna dotacja powinna się zwiększyć, i to sześciokrotnie.

Najlepiej od 2024 roku. Zbliżają się wybory, mamy dwa miesiące wakacji, by wyjść z kampanią do ludzi" – dodaje.

Na razie rozwój sieci przedszkolnej zależy od majętności gmin, a dyskusja o sieci usług publicznych nie przebija się do debaty publicznej. „Łatwo rzucić polityczne hasło o 500 plus, czy 800 plus. Nam zależy na tym, żeby rozmawiać o przedszkolach, o konkretnych pomysłach na podnoszenie szans edukacyjnych wszystkich dzieci w Polsce” – podkreśla Kozińska-Bałdyga.