Apel do nowych władz: natychmiast zakończyć pushbacki, wypracować politykę migracyjną

Polityka migracyjna państwa, bezpieczeństwo osób migrujących i koniec kryzysu na granicy polsko-białoruskiej – to trzy główne postulaty organizacji zrzeszonych w Konsorcjum Migracyjnym do nowych władz.

Polityki migracyjnej nie ma w Polsce od lat, o czym OKO.press pisało wielokrotnie:

Pisaliśmy także o tym, że na granicy polsko-białoruskiej trwa ciągle kryzys humanitarny. W ostatnią sobotę, 4 listopada, na granicy zostało znalezione kolejne ciało (55. udokumentowana ofiara z granicy polsko-białoruskiej):

Podczas konferencji prasowej, na której przedstawiono postulaty Witold Klaus z Ośrodka Badań nad Migracjami UW i współprzewodniczący Konsorcjum Migracyjnego skrytykował m.in. europejski pakt migracyjny. Zdaniem Klausa jest on nastawiony na obronę granic, na bezpieczeństwo, a nie na obronę praw człowieka oraz na najnowsze wyzwania migracyjne.

Pełną treść apelu Konsorcjum Migracyjnego publikujemy na końcu artykułu.

Co zrobić z ustawą wywózkową?

Podczas konferencji zadałam Annie Dąbrowskiej z Homo Faber i Witoldowi Klausowi pytanie o to, co teraz planują organizacje zajmujące się migracją. „Odpowiedzialność za politykę migracyjną i zakończenie pushbaków leży teraz po stronie władzy. My tego nie zrobimy własnymi siłami. Chętnie za to pomożemy, weźmiemy udział w rozmowach, mamy ekspertów, będziemy służyć radą”.

Zapytałam także, co powinna zawierać nowa polityka migracyjna. Członkowie Konsorcjum wskazali na dokument, który powstał w 2021 r. i zawiera główne kierunki, czy założenia takiej polityki, które politycy powinni wziąć pod uwagę. Można je znaleźć tutaj.

Witold Klaus: „Politykę migracyjną trzeba oprzeć przede wszystkim na godności osób migrujących oraz na długofalowym spojrzeniu. Nie na rok, dwa. Zaplanujmy ją na 10 lat. A migracji będzie coraz więcej, ludzie będą migrować. Przygotujmy się na to”.

Na pytanie o ustawę wywózkową z października 2021 roku, która – teoretycznie – legalizowała pushbacki (ale była niezgodna z prawem międzynarodowym), odpowiedź Konsorcjum była jednoznaczna: trzeba uchylić przepis pozwalający na wywożenie ludzi na linię granicy.

Co zrobić z lękiem przed migracją?

Annę Dąbrowską zapytałam o to, co zrobić, by uniknąć błędu wielu krajów, które do tej pory przyjmowały migrantów, ale nie brały pod uwagę siły strachu społeczeństwa przed osobami migrującymi.

Dąbrowska położyła nacisk na politykę informacyjną po stronie samorządów lokalnych, które powinny rzetelnie i odpowiedzialni informować mieszkańców o sytuacji migracyjnej w ich regionie. Do tego potrzeba przeszkolonej kadry urzędniczej. „Ten lęk jest zrozumiały, Polska zmienia się bardzo szybko. Do władz należy wzięcie pod uwagę tego strachu, uspokajanie mieszkańców i pokazywanie, że władze nad tymi procesami panują”.

Sterczewski: Natychmiast uchylić rozporządzenie o pushbackach

Na konferencję byli zaproszeni politycy i polityczki, ale obecny był jedynie Franciszek Sterczewski, poseł-elekt z KO. Zapytałam go o to, jak według niego należy zakończyć kryzys na granicy polsko-białoruskiej.

"Natychmiast uchylić rozporządzenie dotyczące pushbacków. To nie będzie wymagało podpisu prezydenta Andrzeja Dudy. Nowy minister spraw wewnętrznych powinien także sprawować kontrolę nad służbami i wyciągać konsekwencje, jeżeli dojdzie do nadużyć. Mam na myśli działanie zarówno wobec osób migrujących, jak i organizacji pomocowych i mediów. Mundur powinien być gwarantem przestrzegania prawa, a nie jego łamania.

W następnym kroku należy stworzyć miejsce do dialogu pomiędzy organizacjami zajmującymi się prawami człowieka i rządem. Widzimy, że rządy do tej pory niekoniecznie radzili sobie z tą wiedzą, nie miał kompetencji do rozwiązania różnych kwestii dotyczących migracji. Dlatego ta współpraca powinna być stała. Powinna dotyczyć zarówno polityki migracyjnej, jak i natychmiastowego zakończenia kryzysu na granicy.

Mam nadzieję, że nowy premier rozpocznie ten dialog także na poziomie europejskim – bo mówimy nie tylko o polskiej granicy, ale także o granicy Schengen. Rozwiązanie tych problemów nie uda się bez udziału, zaangażowania i finansów UE. I mam nadzieję, że będziemy mogli zapoczątkować prace nad wspólną, europejską polityką migracyjną, nieopartą na ksenofobii i strachu, ale na odpowiedzialnym przeciwdziałaniu przyczynom migracji takim jak głód, bezrobocie, zmiany klimatu w krajach Afryki i Bliskiego Wschodu. I takiej, która bierze pod uwagę prawa człowieka".

Parę dni temu o kryzys na polsko-białoruskiej granicy pytaliśmy także senatora Macieja Żywno z Polski 2050, cała rozmowa tutaj.

Apel Konsorcjum Migracyjnego

Poniżej publikujemy pełną treść apelu Konsorcjum Migracyjnego.

Wybory do parlamentu pokazały potrzebę zmian. Nadzwyczajne zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w postaci rekordowej frekwencji, zdecydowanego poparcia dla ugrupowań demokratycznych i zwrotu w kierunku pluralizmu politycznego przy jednoczesnym odrzuceniu ksenofobicznego (rasistowskiego) referendum, dają nadzieję na budowę nowoczesnego podejścia do migracji w Polsce.

Migranci oraz migrantki stanowią i będą stanowić stały element naszej rzeczywistości. Potrzebujemy merytorycznej rozmowy na ten temat i konkretnych rozwiązań. Oto najważniejsze:

1. Polityka migracyjna państwa

● apelujemy o rozpoczęcie prac nad polityką migracyjną dla Polski. Potrzebujemy dokumentu ramowego uwzględniającego nowe ruchy migracyjne i ich przyczyny (w tym zmiany klimatyczne), który będzie oparty na rzetelnych danych naukowych i długoterminowy. Dokument powinien powstawać w sposób jawny, partycypacyjny i włączający perspektywę osób migrujących.

● polskie społeczeństwo potrzebuje przygotowania do funkcjonowania w świecie zróżnicowanym. Konieczne są:

– systematyczna edukacja społeczna na temat migracji, bez straszenia i populizmu,

– kształcenie kadr urzędniczych i służb na różnych szczeblach,

– regularne i oparte na faktach informowanie opinii publicznej o zmianach migracyjnych dotyczących Polski.

2. Bezpieczeństwo pracy osób migrujących

● Postulujemy przebudowę sposobu zatrudniania cudzoziemców, w tym:

– oddzielenie ścisłego związania pracownika cudzoziemskiego z pracodawcą

– zezwolenia powinny być wydawane na wykonywanie określonej pracy w Polsce (lub ew. na określonym terenie), a nie u konkretnego pracodawcy,

– odbiurokratyzowanie, uproszczenie procedur oraz ich elektronizacja i automatyzacja

– wprowadzenie pełnej i wyłącznej odpowiedzialności za nielegalne (niezgodne z prawem) zatrudnienie cudzoziemców na pracodawców, wprowadzenie braku jakiejkolwiek odpowiedzialności cudzoziemców za ten proces.

● Wnioskujemy o reformę i wzmocnienie Państwowej Inspekcji Pracy poprzez:

– znaczne dofinansowanie PIP i zwiększenie liczby inspektorów pracy,

– usunięcie jakichkolwiek funkcji karzących cudzoziemców za niezgodne z prawem zatrudnienie, łącznie z obowiązkiem denuncjacji tych osób Straży Granicznej

– PIP powinna być instytucją wspierającą pracowników, w tym także cudzoziemskich,

– wprowadzenie uprawnienia ustalania przez inspektora pracy istnienia stosunku pracy (pracodawca miałby prawo odwołać się do sądu),

– objęcie kompetencją PIP kontrolowania umów zlecenia,

– wyposażenie inspektora pracy w możliwość nałożenia na pracodawcę obowiązku natychmiastowej wypłaty pracownikowi zaległych i niewypłaconych wynagrodzeń (ze stosunku pracy lub umów zlecenia) – zmianę trybu pracy inspektorów pracy poprzez obowiązek rozmowy z pracownikami podczas kontroli, a nie ograniczanie się wyłącznie do analizy dokumentacji.

● Konieczna jest ochrona pracowników i pracowniczek przed wykorzystaniem na rynku pracy (w tym przed pracą przymusową i handlem ludźmi)

– w szczególności w zakresie pomocy interwencyjnej (zamieszkanie, wyżywienie) oraz legalizacji pobytu i pracy.

3. Pogranicze polsko-białoruskie

Apelujemy o:

● Natychmiastowe zaprzestanie dokonywania przez Straż Graniczną wywózek (push backów) osób migrujących znajdujących się na polsko-białoruskim pograniczu oraz uchylenie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 sierpnia 2021 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych (Dz.U. 2021 poz. 1536) jako dokumentu wydanego z przekroczeniem uprawnień ustawowych, co zostało potwierdzone w orzecznictwie sądów administracyjnych.

● Natychmiastowe wstrzymanie rozpoczętej na początku października budowy kolejnej prowizorycznej zapory powstającej ciągnącej się wzdłuż muru granicznego. Powstające właśnie zasieki z concertiny (zwoje drutu żyletkowego) na wysokość człowieka stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia osób poszukujących w Polsce ochrony oraz dzikich zwierząt żyjących w Puszczy Białowieskiej.

● Przyjmowanie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od wszystkich osób, które w sposób wyraźny lub dorozumiany zgłoszą taką chęć.

● Demilitaryzacja strefy nadgranicznej – wycofanie wojska oraz Wojsk Obrony Terytorialnej ze strefy nadgranicznej lub powierzenie im wyłącznie funkcji związanych z obroną państwa, a nie z zarządzaniem migracją.

● Dekryminalizacja pomocy humanitarnej na pograniczu poprzez umorzenie wszystkich postępowań karnych oraz karno-administracyjnych prowadzonych przeciw osobom aktywistycznym działającym na polsko-białoruskim pograniczu, w tym uchylenie wszystkich mandatów nałożonych na osoby przebywające w strefie zamkniętej utworzonej pierwotnie na mocy przepisów o stanie wyjątkowym (Rozporządzenie Prezydenta RP z 2 września 2021 roku w sprawie wprowadzenia stanu wyjątkowego), a następnie przedłużonych nowelizacją ustawy o ochronie granicy państwowej z 17 listopada 2021.

● Dbałość o przestrzeganie standardów ochrony praw człowieka przez służby mundurowe, poprzez stworzenie niezależnego mechanizmu skargowego prowadzącego postępowania dyscyplinarne wobec funkcjonariuszy SG, Policji, Służby Więziennej i innych służb w sprawach dotyczących naruszeń praw człowieka. W skład takiego ciała powinny wchodzić osoby eksperckie, wybrane w sposób transparentny i niezależny od polityków i polityczek.

● Wszczęcie postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych wobec osób zaangażowanych w naruszanie praw człowieka osób migrujących oraz aktywistycznych udzielających pomocy humanitarnej na pograniczu, a także ich przełożonych.

● Wprowadzenie zmiany praktyki wnioskowania przez Straż Graniczną o detencję (będącą pozbawieniem wolności cudzoziemców w celu zabezpieczenia postępowania administracyjnego) jako rutynowej formy postępowania z osobami migrującymi. Umieszczanie w ośrodku strzeżonym powinno być wyjątkiem, a SG powinna stosować się w tym zakresie do wytycznych Sądu Najwyższego (wyrok z dn. 20 czerwca 2023 roku, sygn. II KK 148/22) oraz trybunałów międzynarodowych, w tym:

– “stosowanie detencji wobec cudzoziemców w związku z ubieganiem się przez nich o ochronę międzynarodową, jest środkiem ostatecznym i wymaga szczególnego uzasadnienia” (II KK 148/22),

– detencja dzieci (w tym także tych podróżujących z rodzicami) musi być uważana za bezwzględny wyjątek (wyrok ETPCz z 26 marca 2020 roku w Bilalova i inni przeciwko Polsce), a zasada dobra dziecka musi być bezwzględnie uznawana za naczelną zasadę w tych sprawach, przy czym “dobra dziecka nie można sprowadzić wyłącznie do kwestii zdrowotnych” (II KK 148/22). Ponadto w przypadku rodzin obowiązkowe jest indywidualne zbadanie sytuacji każdego z członków rodzin, w tym każdego z dzieci (wyrok ETPCz z 17 stycznia 2023 w sprawie Minasian i inni p. Republice Mołdawii).

● Zlecenie Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury przeprowadzenia szkoleń dla sędziów orzekających w sprawach detencyjnych prezentujących standardy międzynarodowe w tym zakresie, których Polska jest zobowiązana przestrzegać.

● Wzmocnienie osobowe i finansowe Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur działającego w ramach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, by prowadził częstsze kontrole w ośrodkach strzeżonych.