"99 procent posłów PiS nie wierzy w żaden zamach"? Mało prawdopodobne, zobacz czemu

Cezary Tomczyk w Politycznym Grafitti w poniedziałek 5 grudnia 2022 komentował doniesienia TVN24, że nawet według ekspertów powołanych przez prokuraturę Zbigniewa Ziobry w ciałach ofiar katastrofy smoleńskiej nie było śladów materiałów wybuchowych i że nie znaleźli oni żadnych innych dowodów na jakikolwiek wybuch.

Wiceprzewodniczący PO (jeden z dziesięciorga) mówił: "Z tego oficjalnego pisma prokuratury wynika, że nie ma żadnych, żadnych, żadnych [powtórzył trzy razy] dowodów na to, że tam doszło do zamachu. Wszystko pokazuje jasno, że tam po prostu była katastrofa, zresztą tak, jak w raporcie komisji Jerzego Millera (...). Oczekuję, że ten szkodnik Antoni Macierewicz trafi na śmietnik historii. Jego znajomość z polską polityką jest skrajnie toksyczna. Ten człowiek na początku lat 90. oskarżał najważniejszych ludzi o agenturę. Taki był początek jego działalności w wolnej Polsce, a potem skłócił naród, jeżeli chodzi o kwestię Smoleńska.

I dalej to, co cytują wszystkie media:

"Gwarantuję, że 99 procent posłów PiS absolutnie nie wierzy w żaden zamach. Ja tych ludzi znam od wielu lat, pracując z nimi w komisjach. Nie mamy bliskich relacji, ale nawet z tych wypowiedzi na komisjach [wynika, że] oni w to absolutnie nie wierzą, bo nie ma na to krzty dowodu. Tylko ludzie są mamieni takim mitem, po to, żeby budować wokół tego politykę. I to jest coś absolutnie niemoralnego".

Sprawdzamy, co się da.

Czy Macierewicz skłócił naród? Sondaże OKO.press to potwierdzają

W naszych sondażach kilkakrotnie już pytaliśmy, czy w Smoleńsku doszło do zamachu, czy też był to wypadek. Z majowego (2022) sondażu Ipsos dla OKO.press wynika, że aż 36 proc. Polek i Polaków, niemal półtora raza więcej niż w poprzednich latach, wierzy w zamach. Już tylko 52 proc. trzyma się wersji wypadku.

Pozwala to ocenić wypowiedź Tomczyka jako co najmniej bliską prawdy, bo na 10 Polek i Polaków, którzy mieli zdanie w tej sprawie w maju 2022 (z pominięciem niezdecydowanych),

Wzrost podatności na spiskową teorię katastrofy prezydenckiego samolotu w Smoleńsku wiąże się ze wzrostem nastrojów antyrosyjskich i powszechnym oburzeniem na okrutną wojnę i nieludzkim postępowaniem armii Putina wobec Ukrainy. Kaczyński podpowiada: skoro Putin zabija w Ukrainie, to zabił także 10 kwietnia 2010.

Dodatkowym "argumentem" może być stanowisko Ukrainy, w tym sugestie samego prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. W marcu 2022 mówił (on line) w polskim Sejmie: "Pamiętamy straszną tragedię smoleńską z 2010 roku, pamiętamy, jak były badane okoliczności tej katastrofy.

Nie jest jasne, kim są „ci, którzy milczeli”, ale dobrze koresponduje to z oskarżeniami prawicy pod adresem rządu Tuska, który ukrywał "prawdę o zamachu".

1 kwietnia 2022 przebywający w Polsce szef MSZ Ukrainy Dmytro Kułeba złożył kwiaty przed pomnikami katastrofy smoleńskiej oraz prezydenta Lecha Kaczyńskiego. „Rosja odpowie za wszystkie zbrodnie, których dopuściła się w historii przeciwko Polsce i Ukrainie. Tragedia smoleńska jest tego częścią” — powiedział. Polacy i Polki, którzy jednoznacznie opowiadają się po stronie Ukrainy (82 proc. podziwia prezydenta Zełenskiego) i przeciw Rosji (55 proc. czuje nienawiść, a 45 proc. niechęć do Putina), mogą kierować się tutaj pułapką czarno-białego myślenia, że ten, który tak krzywdzi naszych braci w Ukrainie, mógł też dokonać zamachu na polski samolot.

Czy posłowie i posłanki PiS nie wierzą w zamach? Mamy wątpliwości

Teza Tomczyka o 99 proc. posłów (i posłanek) PiS, którzy/które nie wierzą w zamach, jest trudna do zweryfikowania, zwłaszcza że poseł operuje tym odsetkiem umownie, w sensie "prawie wszyscy" z 235 posłów i posłanek Zjednoczonej Prawicy.

Warto tu jednak zwrócić uwagę na wyniki głosowania nad uchwałą Sejmu stwierdzającą, że Rosja jest państwem sponsorującym terroryzm, do której w ostatniej chwili swoją "poprawkę smoleńską" dorzucił Antoni Macierewicz.

Przypomnijmy jej treść: "Federacja Rosyjska jest bezpośrednio odpowiedzialna za zestrzelenie samolotu malezyjskich linii lotniczych (lot MH17) w lipcu 2014 r., kiedy to zginęło 298 pasażerów i członków załogi, oraz za katastrofę samolotu polskich sił powietrznych (lot 101) w Smoleńsku (Rosja) w kwietniu 2010 r., w której zginęło 96 osób znajdujących się na pokładzie, w tym Prezydent RP Lech Kaczyński, urzędnicy polskiego rządu, wysocy rangą dowódcy wojsk polskiego i NATO oraz członkowie polskiego parlamentu".

Uchwała nie została przyjęta, bo opozycja oburzona naruszeniem uzgodnionej wcześniej treści uchwały zerwała kworum. Jednak obóz rządowy poparł ją stuprocentowo: 225 głosów "za" na 225 głosujących. To oczywiście niczego nie przesądza, bo może być prawdą, że praktycznie wszyscy posłowie i posłanki klubu PiS jednocześnie nie wierzą w zamach i głosują wbrew swoim poglądom w poprawkę, która stwierdza, że zamach był.

Jest to możliwe, ale zarazem nie bardzo prawdopodobne. Jak uczy psychologia społeczna, ludzie nie tylko zachowują się w określony sposób ze względu na swoje przekonania, ale także odwrotnie - potrafią zmieniać swoje poglądy pod wpływem... własnych zachowań, które podjęli "wbrew sobie" zachęceni przez innych (np. przez badacza w eksperymencie psychologicznym).

Dzieje się tak dlatego, że dysonans poznawczy (zrobiłem/powiedziałam coś sprzecznego z moimi przekonaniami) jest przykrym doświadczeniem. Taki efekt zmian postaw występuje w mniejszym stopniu, gdy ludzie mają poczucie przymusu lub "przekupstwa" (np. gdy w eksperymencie za powiedzenie czegoś wbrew sobie dostali większą nagrodę).

Oba te czynniki występują w sytuacji zarządzonej odgórnie dyscypliny klubowej w głosowaniu. Myślę jednak — może naiwnie — że jakaś część posłów i posłanek PiS nie szuka wyłącznie na zewnątrz przyczyn swego zachowania, ale wolałaby wierzyć w to, co robi. Innymi słowy, cynizm z klubie PiS może nie być 99-procentowy.

Drugi argument nie wprost to poglądy elektoratu Kaczyńskiego. Jak pokazał ten sam majowy sondaż OKO.press, wiara w zamach przeważa w elektoracie PiS (78 proc.), mocno obecna jest także wśród konfederatów (37 proc. do 42 proc. deklaracji "wypadek"), a także wśród osób twierdzących, że nie będą głosować (37 proc., wobec 50 proc. - deklaracji "wypadek"). Pojawia się tylko śladowo w elektoratach KO (3 proc.), Polski 2050 (7 proc.), nieco częściej — Lewicy (15 proc.) i PSL (23 proc.).

Istotne dla naszej analizy jest to, że wiara w zamach szczególnie szybko urosła w 2020 roku właśnie w elektoracie PiS. Zapewne także dlatego, że jest najbardziej podatny na "argument ukraiński", bo docenia udział własnej partii i rządu we wspieraniu Ukrainy.

Można oczywiście sądzić, że posłowie i posłanki PiS w najmniejszym stopniu nie ulegają propagandzie, którą sami tworzą i przy pomocy której skutecznie kształtują poglądy swoich wyborców. Ale to założenie ryzykowne.

Zapewne przynajmniej niektóre z osób z klubu PiS własnej propagandzie ulegają i albo sądzą, że to jednak był zamach, albo przynajmniej nie są pewne, że był to tragiczny wypadek.

Sondaż Ipsos dla OKO.press, 10-12 maja 2022, badanie telefoniczne (CATI), na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków, liczebność próby 1014 osób

Uwaga. W pierwszej wersji tekstu był błąd w drugim wykresie: podałem, że w czerwcu 2017 r. osób niezdecydowanych wśród wyborców PiS było 13 proc., tymczasem poprawna liczba to 30 proc. Na pomyłkę zwrócił mi uwagę Czytelnik, pan Tomasz Olichwier. Dziękuję