Tusk jedzie do Brukseli w sprawie KPO. Co może uzyskać? W grze 24 mld zł już na początku roku

Lider Koalicji Obywatelskiej Donald Tusk jedzie do Brukseli, aby rozmawiać o możliwościach uruchomienia środków z Krajowego Planu Odbudowy dla Polski. 26 października 2023 będzie uczestniczył w szczycie Europejskiej Partii Ludowej (EPP).

Tusk ma spotkać się m.in. z szefową KE Ursulą von der Leyen, która należy do grona liderek EPP.

Uwolnienie środków z KPO to jeden z priorytetów przyszłego rządu opozycji demokratycznej, ale sytuacja jest bardzo trudna: rządu jeszcze nie ma, a czasu na odblokowanie pieniędzy jest coraz mniej.

Dlatego Tusk jedzie do Brukseli już teraz, by sondować sytuację. Lider KO liczy na to, że Komisja Europejska będzie gotowa do jakichś ustępstw, jeśli otrzyma jasne deklaracje dotyczące planowanych przez nowy rząd działań w zakresie przywracania praworządności.

Tusk chce też wysłać mocny sygnał do polskiej klasy politycznej.

„Trzeba pokazać ministrom, że rozpoczynamy proces przywracania praworządności, że to jest do zrobienia” – mówi OKO.press jeden z ważnych polityków Platformy Obywatelskiej.

„Tusk jedzie do Brukseli, by powiedzieć: słuchajcie, jesteśmy w stanie szybko zrobić takie i takie ruchy, np. wykonać orzeczenia TSUE, powiedzcie, czy jeśli to dowieziemy, jesteście w stanie odblokować pieniądze?” – słyszymy.

„Komisji Europejskiej naprawdę zależy na wydaniu tych pieniędzy. Polska ma przypisaną dużą kwotę i to jest niekorzystne dla KE, że te środki są wciąż niewykorzystane. Obecnym komisarzom kończy się kadencja, a to jest niezamknięta sprawa" – dodaje nasz rozmówca.

Co planuje Donald Tusk ws. KPO?

Donald Tusk zamierza się spotkać nie tylko z szefową KE Ursulą von der Leyen, ale również z komisarzami odpowiedzialnymi za wydatkowanie środków z KPO, m.in. z komisarzem Paolo Gentilionim, odpowiedzialnym za sprawy gospodarcze.

Von der Leyen i Tusk pochodzą z jednej grupy politycznej: Europejskiej Partii Ludowej, która rozpoczyna w czwartek dwudniowy szczyt. Właśnie to spotkanie ma być pretekstem do zakulisowych rozmów na temat KPO. Tusk jako wcześniej pełniący funkcje przewodniczącego Rady Europejskiej jest też bardzo szanowanym politykiem na forum UE, w związku z czym wiele drzwi stoi dla niego otworem.

Rozmowy z KE na temat możliwości uruchomienia pierwszej transzy środków z KPO dla Polski są przygotowywane już od jakiegoś czasu. Teraz Tusk chce wyjaśnić partnerom z KE, że sytuacja w Polsce jest trudna: ukonstytuowanie rządu może zająć nawet dwa miesiące, jeśli prezydent Andrzej Duda nie zechce współpracować z nową większością parlamentarną.

Poza tym nawet gdy nowy rząd już powstanie i będzie chciał wprowadzić niezbędne zmiany w ustawach sądowych, by zrealizować kamienie milowe, które są warunkiem uruchomienia środków z KPO, nie wiadomo, co zrobi prezydent: czy podpisze ustawy wdrażające zmiany, czy będzie je blokował.

Dlatego Tusk chce sprawdzić, czy Komisja Europejska ma jakiekolwiek pole manewru, by środki z KPO mogły jak najszybciej popłynąć do Polski.

Czego wymaga Komisja Europejska?

Wymogi formalne, jeśli chodzi o możliwość złożenia przez Polskę wniosku o pierwszą płatność z KPO, są jasno określone. Komisja Europejska wymaga spełnienia tzw. trzech super kamieni milowych:

• pełnej realizacji dwóch kamieni milowych dotyczących przywrócenia niezależności wymiaru sprawiedliwości i realizacji wyroków TSUE (kamienie milowe F1G i F2G),
• wdrożenia systemu informatycznego Arachne służącego monitorowaniu wydatkowania środków z KPO celem przeciwdziałania nadużyciom finansowym (kamień milowy F7G).

Jeśli chodzi o kamienie milowe dotyczące zwiększenia niezależności i bezstronności sądów, to nakładają one na Polskę wymóg m.in.

• likwidacji powołanej niezgodnie z prawem Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego i przywrócenia Izby Karnej Sądu Najwyższego jako izby właściwiej do rozpatrywania spraw dyscyplinarnych sędziów,
• wyjaśnienia zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów tak, aby prawo polskich sądów do składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do TSUE oraz treść orzeczeń sądowych nie były traktowane jako przewinienia dyscyplinarne,
• zapewnienia sędziom możliwości weryfikacji, czy dany sędzia spełnia wymogi niezawisłości, bezstronności i bycia powołanym na mocy ustawy, przy czym weryfikacji tej nie można uznać za przewinienie dyscyplinarne,
• doprowadzania do poprawy sytuacji sędziów, których dotyczą uchwały działającej niezgodnie z prawem Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Chodzi o zaprzestanie ich nękania, przywrócenie do orzekania oraz zapewnienie im możliwości ponownego rozpoznania ich spraw przez prawidłowo powołany sąd.

Wprowadzenie tych wszystkich zmian wymaga przygotowania nowelizacji ustaw sądowych. Ich wejście w życie jest niezbędnym warunkiem pozytywnego rozpatrzenia przez KE wniosku o pierwszą płatność.

„Żadna regularna płatność w ramach Funduszu Odbudowy nie będzie możliwa, dopóki Polska nie wdroży w pełni i prawidłowo trzech super kamieni milowych” – tak jeszcze na początku września 2023 twierdziła Komisja Europejska w odpowiedzi na pytania OKO.press.

Co może osiągnąć Donald Tusk?

Wytyczne KE dotyczące uruchomienia środków z Krajowego Planu Odbudowy są jasne, ale wizyta Donalda Tuska w Brukseli i rozmowa z unijnymi decydentami mają sens.

Tusk jest w stanie otrzymać od Komisji Europejskiej polityczne zapewnienie, że odblokowanie środków z KPO dla Polski jest możliwe stosunkowo szybko. To może wywrzeć presję na polityków w Polsce: na wciąż trzymający się u władzy, a nie posiadający już społecznej legitymizacji rząd Prawa i Sprawiedliwości, oraz przede wszystkim na prezydenta Andrzeja Dudę.

To prezydent ma decydujący głos w kwestii tego, komu powierzy misję formowania rządu. Może podjąć decyzję o powierzeniu tej misji obozowi Zjednoczonej Prawicy, który a) nie ma większości w Sejmie, b) przyczynił się do blokady środków z KPO dla Polski. A może powierzyć tworzenie rządu już w pierwszym kroku liderowi demokratycznej opozycji, który nie tylko dysponuje większością w nowym sejmie, ale ma też polityczną wolę i gotowość do wprowadzenia zmian niezbędnych do odblokowania KPO.

Duda będzie miał też decydujący głos przy procedowaniu ustaw przywracających praworządność. Może je bowiem podpisać, albo na różne sposoby blokować.

Wyjazd Donalda Tuska do Brukseli jest więc sposobem na wywarcie presji na prezydenta. Temat środków z KPO wróci na agendę: ponownie zainteresują się nim media i przypomną sobie o nim wyborcy.

Nasi rozmówcy twierdzą, że Donald Tusk będzie starał się też ustalić, czy Komisja Europejska jest skłonna na jakąś reinterpretację super kamieni milowych dotyczących praworządności. „Trzeba szukać innego instrumentu, żeby osiągnąć to samo”, czyli niezależność sądów – słyszymy.

Szansa na unijne miliardy jeszcze w grudniu

Jeśli opozycji faktycznie przyjdzie wreszcie sprawować władzę, odziedziczy po rządach Zjednoczonej Prawicy ogromny bałagan. Zjednoczona Prawica nie tylko nie zdołała uzyskać nawet jednej transzy płatności z KPO, ale w ostatnich miesiącach rządów mijającej kadencji, rozpoczęła dość nieudany, a bardzo ważny proces rewizji KPO.

Rewizja KPO to możliwość uaktualnienia Krajowego Planu Odbudowy, którą daje Komisja Europejska, oraz uzupełnienia go o nowy rozdział w celu pozyskania większej ilości środków finansowych. Ten nowy rozdział ma dotyczyć transformacji energetycznej, na którą można pozyskać dodatkowe pieniądze z programu REPowerUE. Program REPowerUE został powołany w efekcie rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Jego celem jest wsparcie państw członkowskich w uniezależnianiu się od rosyjskich surowców energetycznych.

Jeśli rewizja KPO zostanie zatwierdzona do 31 grudnia 2023, z programu REPowerUE można uzyskać bezwarunkowe zaliczki w wysokości nawet 20 procent wartości tego rozdziału.

W przypadku Polski jest szansa na szybką wypłatę nawet 24 miliardów złotych jako zaliczki z rozdziału REPowerUE. I to bez spełnienia kamieni milowych.

Żeby to jednak było możliwe, rewizja KPO musi zostać zaakceptowana przez Komisję Europejską, a następnie zatwierdzona przez Radę UE do końca grudnia 2023, o czym pisaliśmy już tutaj. A z tym jak na razie jest problem.

Rząd Zjednoczonej Prawicy owszem złożył 31 sierpnia 2023 do KE rewizję polskiego KPO uzupełnioną o nowy rozdział REPowerUE, ale okazuje się, że została ona przygotowana nieudolnie.

OKO.press dotarło do raportu Komisji Europejskiej przesłanego Polsce, w którym KE wskazuje szereg błędów w rewizji KPO. Pisaliśmy o tym tutaj. Opóźnienia i okrojenie reform, niedokładne kosztorysy, transfer środków do funduszy celowych, chęć finansowania celów już zrealizowanych – to część z wielu poważnych zarzutów wobec zrewidowanego Krajowego Planu Odbudowy, których najwięcej dotyczy nowego rozdziału REPowerEU.

Rząd musi teraz poprawić błędy, ponownie przesłać rewizję KPO do Komisji Europejskiej i czekać na zatwierdzenie planu. Jeśli uda się to wszystko zrobić przed upływem tego roku, Polska będzie mogła dostać zaliczki z rozdziału REPowerUE.

Jeśli zrewidowany KPO zostanie zaakceptowany, Polska będzie mogła dostać nie 35,4 mld euro, na które opiewała pierwsza wersja KPO, a niemal 60 mld euro. Przy czym 25,7 mld euro z tej kwoty to środki przeznaczone na transformację energetyczną w ramach REPowerUE.