Na zdjęciu u góry: Beata Daszyńska-Muzyczka, szefowa BGK w latach 2016-2024.

Za rządów PiS z Banku Gospodarstwa Krajowego za pośrednictwem zależnych od niego fundacji wypływała rzeka państwowych pieniędzy. W latach 2022-2023 największe środki – aż pięć milionów złotych – dostała fundacja, którą kierował Piotr Mikołajczak, mąż ówczesnej szefowej TVP Polonia i wspólnik kuzyna Jarosława Kaczyńskiego. Nieco mniej, bo 4,4 mln zł przyznano fundacji, na której czele stoi współwłaściciel platformy 300Gospodarka, były członek gabinetu premiera Morawieckiego.

Na trzecim miejscu pod względem przyznanych darowizn i dotacji znalazł się Instytut Jagielloński. To organizacja związana z profesorem Wojciechem Roszkowskim, autorem kontrowersyjnego podręcznika do wprowadzonego przez rząd Morawieckiego przedmiotu Historia i Teraźniejszość.

Fundacje te najpierw dostają darowizny od państwowych spółek, a potem dzielą te środki między zgłaszające się do nich podmioty.

Okres 2017-2021 został już prześwietlony przez Najwyższą Izbę Kontroli. Inspektorzy NIK ustalili, że spółki Skarbu Państwa wydały rekordowe pieniądze (państwowe!) na dotacje i darowizny w 2020 roku – roku wyborczym, odbywały się wtedy wybory prezydenckie. Tylko w tym jednym roku dziewięć kontrolowanych spółek przekazało na ten cel 230 milionów złotych, czyli aż 30 procent wszystkich swoich środków przeznaczonych na dotacje i darowizny przez pięć lat (2017-2021).

Fundacja Orlen: 67 milionów straty

Postanowiliśmy sprawdzić, jak wyglądało przekazywanie darowizn i dotacji w latach 2022-2023. Wysłaliśmy zapytania do kilkunastu spółek Skarbu Państwa i ich fundacji. Część podmiotów odmówiła nam odpowiedzi. Inne odesłały do ogólnych sprawozdań, udostępnianych na stronach internetowych, ale nie ujawniły list beneficjentów. Jednak nawet te ogólne informacje pokazały, że skala środków przeznaczanych na darowizny i dotacje rosła, im bliżej było do wyborów parlamentarnych. Nie zawsze były to duże różnice, np. Fundacja Grupy PKP w 2022 roku otrzymała 2,7 mln zł, a w 2023 roku – 3,5 mln zł.

Natomiast Fundacja Orlen dostała w 2022 roku aż 204,4 mln zł, czyli więcej niż w 2023, bo wtedy na jej konto wpłynęły 132 mln zł.

I to w sytuacji, gdy rok wcześniej raportowała zysk w wysokości 107 mln zł.

Najbardziej szczegółowe informacje uzyskaliśmy z trzech fundacji zależnych od państwowego Banku Gospodarstwa Krajowego: Most the Most, Empiria i Wiedza oraz State of Poland. O najwyższej dotacji przyznanej przez pierwszy z tych podmiotów dla fundacji Magdaleny Ogórek już informowaliśmy.

Tym razem przyjrzymy się dwóm kolejnym fundacjom. Sprawdzamy, kto był największym beneficjentem darowizn przyznanych przez State of Poland oraz Empirię i Wiedzę. Zgodnie z przekazanymi nam danymi, podajemy kwoty oraz nazwy podmiotów, które otrzymały pieniądze. Natomiast nie uzyskaliśmy informacji, na jakie projekty przekazano te środki.

Rok wyborczy i sto milionów dotacji

Najpierw dane ogólne. Bank BGK w latach 2022 i 2023 przekazał fundacjom:

• Fundacji BGK im. J.K. Steczkowskiego: 5 mln zł w 2022 roku i 21,05 mln zł w 2023 roku;
• Most The Most: 1,2 mln zł w 2022 roku i 17 mln zł w 2023 roku;
• Empiria i Wiedza: 10,5 mln zł w 2022 roku i 37,4 mln zł w 2023 roku;
• State of Poland: 19,2 mln zł w 2022 roku i 27 mln zł w 2023 roku.

BGK w tej chwili kończy audyt i sprawdzanie efektywności zarządzania przez poprzednie władze. Natomiast Fundacja State of Poland została postawiona w stan likwidacji. Jej likwidator Piotr Witecki również zlecił audyty związane z rozliczaniem zawartych umów.

„Fundacja w tym okresie była zaangażowana również w szereg inicjatyw związanych z istotnymi wydatkami, ale nie rozumianymi jako darowizny, dotacje, czy wsparcia finansowe” – zaznacza Witecki. – „Była to na przykład realizacja filmów czy seriali z podmiotami zewnętrznymi, organizowanie konferencji czy projektów we współpracy lub przy wykorzystaniu podmiotów trzecich na zasadach komercyjnych”.

Miał być prawicowy Netflix. Ale nie wyszło

Najwyższe wsparcie od fundacji związanych z BGK otrzymała Fundacja Wspierania Historii Kinematografii Polskiej. Organizacja dostała w sumie pięć milionów zł w latach 2022-2023: trzy miliony od Fundacji Empiria i Wiedzy oraz dwa miliony od State of Poland. Prezesem tej organizacji jest Piotr Mikołajczak, kompozytor i producent filmowy. Prywatnie Mikołajczyk to mąż Magdaleny Tadeusiak-Mikołajczak, która od 2016 roku aż do zmiany władzy po wyborach parlamentarnych była dyrektorką TVP Polonia.

O Fundacji Wspierania Historii Kinematografii Polskiej zrobiło się głośno w 2022 roku.

To był pomysł ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka: stworzenie platformy streamingowej Multimedialnej Edukacji Młodzieży (MeduM). MeduM w zamyśle miało konkurować o młodych widzów z Netflixem i YouTube. Konkurs zarówno na uruchomienie platformy MeduM, jak i na stworzenie multimediów dotyczących historii Polski wygrała właśnie fundacja Mikołajczaka (w dwóch innych obszarach tematycznych wybrano innych realizatorów). W sumie miała otrzymać na ten cel 16,5 mln zł.

Po ogłoszeniu wyników konkursu TVN24 ujawniło, że Mikołajczak w jednej ze swoich spółek ma za wspólnika Jana Marię Tomaszewskiego, doradcę zarządu TVP za prezesury Jacka Kurskiego.

Mikołajczak i Tomaszewski razem wyprodukowali dla TVP serial „Leśniczówka”. Mikołajczak produkował również reklamy SKOK Stefczyka.

MeduM nie wyszło, UA24 też nie bardzo

Mimo takich postaci stojących za projektem uruchomienie MeduM przesuwało się w czasie. Platforma nie ruszyła ani w 2023, ani w 2024 roku. Ostatecznie w lipcu 2024 roku Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oficjalnie zamknęło projekt „ze względu na brak realizacji zakładanych celów” oraz rażące błędy merytoryczne w nadesłanych materiałach. Fundacja Mikołajczaka została wezwana do zwrotu pieniędzy, przeznaczonych na materiały o historii Polski. Co do samej platformy – wciąż ważą się jej losy.

Fundacja Wspierania Historii Kinematografii Polskiej w 2022 roku stworzyła też inną platformę – UA24, przeznaczoną dla przebywających w Polsce Ukraińców. Plany były ambitne – codzienny serwis informacyjny, 40 dziennikarzy, w perspektywie – uruchomienie kanału telewizyjnego. Do dziś z projektu został jedynie kanał na YouTube z 312 filmami i 293 tysiącami wyświetleń. Nieaktualizowany od kwietnia 2023 roku.

Ponad 4 miliony dla fundacji doradcy Morawieckiego

Drugim największym beneficjentem fundacji należących do BGK była Fundacja im. Abrahama Sterna.

W latach 2022-2023 otrzymała 4,4 mln zł dotacji od Fundacji Empiria i Wiedza.

„Flagowym projektem Fundacji jest program »Stern Leadership Academy in collaboration with Stanford Graduate School of Business«, pierwszy w Polsce program wszechstronnego rozwoju menedżerskiego, skierowany do liderów całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej” – poinformowała Fundacja im. A. Sterna. – „Fundacja Empiria i Wiedza była wyłącznym partnerem strategicznym tego projektu, zgodnie z umowami zawartymi w 2022 i 2023 roku. Dzięki temu wsparciu w tych dwóch edycjach programu wzięło udział łącznie 100 liderek i liderów (…), w tym z Polski, Litwy, Ukrainy, Czech, Słowenii, Rumunii i Chorwacji”.

Prezesem Fundacji im. A. Sterna jest Michał Łukasz Kamiński. Jednocześnie pełni on funkcję prezesa firmy 300Gospodarka, która prowadzi portal o tej samej nazwie. Wspólnikiem Kamińskiego w 300Gospodarka jest Łukasz Mężyk, właściciel spółki prowadzącej portal informacyjny 300Polityka.

Michał Łukasz Kamiński wcześniej pracował w Krajowym Funduszu Kapitałowym, gdy ten należał do BGK. Był również sekretarzem Rady Nadzorczej BGK.

Przeszedł do KPRM z Ministerstwa Rozwoju, gdzie również pracował z Morawieckim.

Instytut Roszkowskiego

Odrobinę niższą dotację od Fundacji im. A. Sterna dostał z kolei Instytut Jagielloński. Na jego rzecz zależna od BGK Fundacja State of Poland przekazała cztery miliony złotych: 1,4 mln zł w 2022 roku oraz 2,6 mln zł w 2023 roku. Instytut Jagielloński to fundacja związana z rodziną Roszkowskich.

W jej radzie nadzorczej zasiada historyk Wojciech Roszkowski, były europoseł PiS, który podczas rządów partii Jarosława Kaczyńskiego zasłynął napisaniem kontrowersyjnego podręcznika do wprowadzonego przez PiS przedmiotu Historia i Teraźniejszość (HiT).

Natomiast prezesem Instytutu Jagiellońskiego jest Marcin Roszkowski, syn Wojciecha, który jest także wydawcą portalu biznesalert.pl. Instytut prowadzi również anglojęzyczny portal 3seaseurope.com. Prezentuje on – jak można przeczytać na stronie – „najważniejsze wydarzenia z Europy Środkowej i Inicjatywy Trójmorza”. Partnerem tego właśnie portalu była Fundacja State of Poland.

Milion dla Instytutu Piastów Śląskich

Nieco ponad milion dotacji otrzymał od State of Poland jeszcze jeden Instytut – Instytut Piastów Śląskich. Opisywaliśmy go w OKO.press w listopadzie 2023 roku. Był jedną z kilku organizacji, które w ostatnich dniach przed wyborami parlamentarnymi wykupiły tysiące reklam referendalnych, promujących przekaz rządu Morawieckiego.

Instytut Piastów Śląskich, założony w 2020 roku, był intensywnie dotowany z państwowych pieniędzy. W marcu 2021 roku otrzymał 266 tys. zł z Narodowego Instytutu Wolności na warsztaty „Fabulae ex Silesia – Opowieści ze Śląska”. W 2022 roku dostał drugą dotację z NIW – 149 tys. zł na „profesjonalizację think tanku”. Natomiast w marcu 2023 Instytut Piastów Śląskich współorganizował Dolnośląskie Forum Gospodarcze.

Prawdopodobnie właśnie na tę imprezę przeznaczono milionową dotację State of Poland.

Bonusowe pieniądze od Morawieckiego

Na tym państwowe wsparcie dla Instytutu się nie skończyło. 29 września 2023 roku, dwa tygodnie przed wyborami, Instytut otrzymał kolejną dotację. Tym razem sam premier Morawiecki przyznał organizacji 1,5 mln zł z rezerwy ogólnej budżetu państwa na kampanię społeczną „In Polish”. Jej celem miało być „upowszechnienie polskich praktyk w zakresie polityki migracyjnej”.

Co ciekawe, dokładnie w dniu podpisania tej umowy IPŚ rozpoczął płatną referendalną kampanię reklamową w Google. W sumie wykupił tam 1840 reklam. Instytut Piastów Śląskich zapewniał jednak, że nie wydał na nią pieniędzy od premiera Morawieckiego. W informacji przekazanej OKO.press zapewniał, że środki na promowanie referendum „pochodziły z własnych zasobów fundacji, pozyskiwanych w ramach działalności statutowej od osób prywatnych”.

Kto jeszcze dostał pieniądze?

Pozostałe dotacje, przyznawane przez fundacje BGK, były już niższe, choć niekiedy równie ciekawe. Poniżej prezentujemy obecnych w przestrzeni publicznej beneficjentów z lat 2022-2023. Zaznaczmy, że tylko część z nich miała związki z poprzednim obozem władzy:

• 630 tys. zł (2022 i 2023 roku) – Fundacja Międzynarodowej Współpracy i Rozwoju. Jej prezesem jest Wojciech Szewko, ekspert ds. Bliskiego Wschodu. W rządzie SLD wiceminister nauki (lata 2003-2004), a także doradca premiera Leszka Millera i członek SLD (w zarządzie tej partii w latach 2012-2014). W 2016 roku został ekspertem Fundacji Narodowe Centrum Studiów Strategicznych Jacka Kotasa (znanego z publikacji medialnych Tomasza Piątka jako „rosyjski łącznik”).
• 610 tys. zł – Fundacja Inicjatyw Młodzieżowych. Jej obecnym prezesem jest były instruktor ZHR Piotr Rydzewski. Jednak w latach 2013-2016 organizacją kierował Mariusz Chłopik, wieloletni bliski współpracownik premiera Mateusza Morawieckiego.

• 500 tys. zł – Fundacja Forum Zrównoważonej Technologii, założona przez Michała Hasika i Przemysława Popka (obecnie obaj są w Biurze Prasowym klubu Hutnik Warszawa). Jak wyjaśnia Michał Hasik: „Fundacja State of Poland była jednym z partnerów dwóch ostatnich edycji ogólnopolskiego konkursu literackiego pt. Lemowisko (odsłona 2022 i 2023)”. Z dotacji kupiono nagrody, zorganizowano akcję promocyjną i pokryto wydatki organizacyjne.
• 345 tys. zł – Polska Sieć Ekonomii, stowarzyszenie kierowane przez eksperta z zakresu ekonomii Jana Jakuba Oleszczuka Zygmuntowskiego oraz Zofię Łapniewską.

Sulima, Górny i Janke

Kolejne dotacje otrzymali:

• 300 tys. zł – Fundacja Polska Wielki Projekt. To organizacja, która za rządów PiS była wyjątkowo intensywnie wspierana państwowymi pieniędzmi. Na początku 2023 roku oceniano, że na jej konto wpłynęło przynajmniej 14 mln zł z rozmaitych dotacji. Fundacja kieruje Grzegorz Górny, założyciel prawicowego kwartalnika Fronda, publicysta prawicowego portalu Wpolityce.pl i tygodnika „Sieci”.
• 300 tys. zł – Instytut Nowych Mediów i Technologii. Jej prezesem jest Piotr Sulima, były asystent Adama Bielana, byłego posła i senatora, związanego z PiS, a po drodze także z Porozumieniem Jarosława Gowina. To właśnie Piotr Sulima założył spółkę Elchupacabra, która w 2015 roku świadczyła usługi internetowe w kampanii prezydenckiej Andrzeja Dudy. Jak ujawniła „Gazeta Wyborcza” firma ta podpisała z komitetem wyborczym Dudy umowę na tworzenie „wpisów automatycznych” w sieci. Była to pierwsza udowodniona sytuacja użycia botów w kampanii wyborczej.

• 245 tys. zł – Fundacja Instytut Wolności. Jej prezesem jest Igor Janke, partner w firmie doradczej R4S Consulting, założonej przez Adama Hofmana, byłego posła PiS, oraz Mariusza Sokołowskiego, byłego rzecznika prasowego policji. Janke miał być zaangażowany w doradztwo przy kontrowersyjnej transakcji sprzedaży akcji Lotosu węgierskiej spółce MOL. Odszedł z R4S, gdy jego żona została sekretarzem stanu w Kancelarii Prezydenta RP. Instytutem Wolności kieruje do dziś.
• 150 tys. zł – Instytut Sobieskiego, organizacja blisko związana z PiS, założona przez byłego ministra finansów w rządzie Beaty Szydło Pawła Szałamachę. Obecnie w jej zarządzie zasiada Jadwiga Emilewicz, była członkini rządu Morawieckiego.