Klimat i korupcja. Nieczysta gra polityczna paraliżuje walkę z kryzysem

Ochrona klimatu to nie dodatek, którym można zająć się „przy okazji”. To jedno z najważniejszych zagrożeń dla znanego nam świata, stawiające pod dużym znakiem zapytania dalszy rozwój ludzkości.

Nie chodzi tylko o to, że ludzkość będzie musiała radzić sobie z rosnącymi konsekwencjami huraganów, powodzi czy upałów. Większym wyzwaniem mogą okazać się kurczące zasoby wody, niewydolne rolnictwo i zniszczone globalne łańcuchy dostaw, od których zależą współczesne gospodarki.

Jak już pisaliśmy w OKO.press, rezultatem tego wszystkiego może też być rosnąca liczba konfliktów i wojen.

Choć mówimy więc o sprawie fundamentalnej, wciąż jest lekceważona przez rządy i wielki biznes. A nawet gdy jakieś działania są podejmowane, nie oznacza to, że przynoszą zamierzone efekty.

Wśród wielu wyjaśnień nieskuteczności polityki klimatycznej znajduje się i to, na które w swym nowym raporcie zwraca uwagę Transparency International. Czyli polityczna korupcja.

„Korupcja i bezprawne wpływy utrudniają działania na rzecz klimatu na całym świecie” – pisze organizacja, która bada, ujawnia i zwalcza tego typu praktyki w życiu publicznym.

„Kluczowa przyczyna upadku demokracji”

Choć w krajach rozwiniętych problem przybiera inne formy niż w biedniejszych państwach, wszystkie one łączą się ze sobą w ponurą całość. „Obecnie siły korupcyjne nie tylko kształtują, ale często dyktują politykę i demontują mechanizmy kontroli – uciszając dziennikarzy, aktywistów i każdego, kto walczy o równość i zrównoważony rozwój” – komentuje Maira Martini, dyrektor generalna Transparency International.

„Korupcja to rozwijające się globalne zagrożenie„ – dodaje François Valérian, przewodniczący organizacji. ”Jest to kluczowa przyczyna upadku demokracji, niestabilności i naruszeń praw człowieka. Społeczność międzynarodowa i każdy naród muszą uczynić walkę z korupcją najwyższym i długoterminowym priorytetem. Jest to kluczowe dla przeciwstawienia się autorytaryzmowi i zapewnienia pokojowego, wolnego i zrównoważonego świata” – dodaje.

Ale czym to wszystko przejawia się to w praktyce?

Konflikty interesów…

Kluczowym problemem w państwach rozwiniętych jest wpływ wielkiego biznesu na politykę i związane z tym częste konflikty interesów. Prowadzi to do blokowania ambitnych polityk i rozwiązań.

„Polityki klimatyczne okazały się nieskuteczne lub zostały zepchnięte na boczny tor przez wpływ zanieczyszczających przemysłów i przedsiębiorstw” – podkreśla Transparency International.

Organizacja ma na myśli przede wszystkim firmy z sektora paliw kopalnych i samochodowego, które lobbowały u decydentów za przyjęciem sprzyjających im przepisów. Czasami problemem jest też mniej lub bardziej jawny konflikt interesów.

Choć raport nie wymienia dokładnie tych przypadków, przykładem mogą być ostatnie działania UE i USA. W Unii obecnym szefem polityki klimatycznej jest Wopke Hoekstra, który kiedyś pracował w Shellu. Z kolei w USA prezydent Donald Trump nominował na szefa Departamentu Energii założyciela firmy z branży paliwowej – Chrisa Wrighta. I w Stanach, i w Europie polityki klimatyczne są w ostatnich miesiącach wyraźnie osłabiane.

…i blokowanie zmiany

Ale problemem jest też to, że branża paliwowa nadal wywiera ogromny wpływ na międzynarodowe negocjacje klimatyczne. Jej lobbyści nieustannie mają wielką reprezentację w szczytach klimatycznych ONZ, zabezpieczając korzystne dla siebie wyniki. Na przykład na szczycie w Zjednoczonych Emiratach Arabskich w 2023 r. obecna była rekordowa liczba lobbystów paliw kopalnych. Było ich więcej, niż wynosiła łączna liczba uczestników z 10 krajów najbardziej dotkniętych zmianą klimatu.

„To pokazuje, że głosy osób odpowiedzialnych za zmianę klimatu przeważają nad głosami obrońców środowiska i dotkniętych społeczności” – zauważa TI.

Według organizacji firmy napędzające zmianę klimatu są obciążone jeszcze jednym poważnym grzechem: finansowaniem denializmu.

„Przez dziesięciolecia różni aktorzy polegali na nieuczciwych praktykach, aby podkopać silne działania na rzecz klimatu i kształtować opinię publiczną poprzez dezinformację. Istnieją dowody na to, że mała grupa naukowców, finansowana głównie przez zanieczyszczające środowisko gałęzie przemysłu, pracowała nad sianiem zamieszania w debacie publicznej, by utrzymać kwestię zmiany klimatu poza programem politycznym” – stwierdza organizacja.

Największa korupcja, największe konsekwencje

W biedniejszych państwach sytuacja wygląda inaczej. W ich przypadku można mówić o pewnym paradoksie, bo to właśnie w krajach najbardziej narażonych na zmianę klimatu polityczna korupcja jest najbardziej powszechna.

Świadczy o tym tzw. wskaźnik percepcji korupcji (CPI), na podstawie którego Transparency International określa skalę problemu w poszczególnych państwach. Średnia światowa wyniosła 43 na 100. Najwięcej punktów otrzymały:

• Dania (90)
• Finlandia (88)
• Singapur (84)
• Nowa Zelandia (83).

Najmniej pogrążone w konfliktach Sudan Południowy (8), Somalia (9), Wenezuela (10) i Syria (12).

W tego typu państwach podstawowy problemem stanowią defraudacja pieniędzy na ochronę klimatu i łapówki umożliwiające nielegalne niszczenie środowiska.

Drewno z Zambii, miliony z Rosji

Na przykład w Papui-Nowej Gwinei około 2 miliony dolarów z funduszy publicznych zostało przywłaszczonych przez krajową Agencję ds. Zmian Klimatu i Rozwoju. Jej dyrektor finansowy został aresztowany po tym, jak dwóch sygnalistów powiadomiło policję.

Z kolei w Rosji miliony dolarów przywłaszczono z projektu finansowanego przez Globalny Fundusz Ochrony Środowiska i zarządzany przez Program Rozwoju ONZ. Jego celem było zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wzmocnienie standardów efektywności energetycznej. Późniejszy audyt wykazał, że projekt nie zrealizował żadnego ze swoich celów. Ale prawie 8 milionów dolarów wydano.

Z kolei wpływ korupcji na degradację środowiska pokazują przykłady m.in. Zambii i Wietnamu. W obuj krajach skorumpowane sieci obejmujące wysokich rangą urzędników rządowych i polityków ułatwiały nielegalny handel drewnem. W Zambii pewien wpływowy chiński handlowiec „przekazał” również 40 tys. dolarów na kampanię reelekcyjną prezydenta.

„Łapówki i oszustwa mogą odgrywać kluczową rolę w umożliwianiu nielegalnej eksploatacji lasów, dzikiej przyrody i rybołówstwa. Skorumpowani lokalni urzędnicy, policja, straż graniczna i celna, władze portowe, organy wydające licencje i organy regulacyjne albo ignorują naruszenia, albo aktywnie uczestniczą w tych nielegalnych działaniach” – wyjaśnia Transparency International.

Kosztem najsłabszych

Organizacja zwraca uwagę, że pieniądze na ograniczanie emisji to podstawa międzynarodowych działań. Są one niezbędne do wspierania krajów najbardziej dotkniętych globalnym ociepleniem i niektórych najbardziej narażonych społeczności na świecie. Jeżeli pieniądze będą wydawane nieefektywnie (na przykład na niesprawdzone i drogie rozwiązania) lub rozkradane przez urzędników i polityków, to sensowność ich wydawania będzie żadna. Garstka uprzywilejowanych osób poprawi zaś swoje życie kosztem najbardziej narażonych grup.

Jak w Bangladeszu, gdzie korupcja wpłynęła na projekt adaptacji do zmiany klimatu. I tak schron przeciwcyklonowy zamiast w pobliżu wioski, której miał służyć, powstał w pobliżu domu rządowego inżyniera nadzorującego inwestycję. W rezultacie podczas burz mieszkańcy nie byli w stanie dotrzeć do schronu, co narażało ich na niebezpieczeństwo.

Problemem jest też korupcja w czasie katastrofy. Gdy sytuacja wymaga szybkiej reakcji rządów, przejrzystość działań często schodzi na dalszy plan. „Skorumpowani urzędnicy mogą postrzegać fazę po katastrofie jako okazję do przywłaszczenia funduszy lub żądania łapówek od dotkniętych katastrofą społeczności, które rozpaczliwie poszukują pomocy humanitarnej lub tymczasowego zakwaterowania” – wyjaśnia Transparency International.

Innym przejawem korupcji jest podejście do aktywistów.​​​​​​​​​​​​​

Ktoś ginie, ktoś zarabia

Według organizacji Global Witness od 2012 r. na całym świecie zamordowano ponad 2 tys. obrońców środowiska. Na liście tej znajdują się m.in. ekspert ds. rdzennej ludności Bruno Pereira i brytyjski dziennikarz Dom Phillips. Obaj zostali zamordowani w Brazylii w 2022 r., gdy badali przypadki nielegalnego połowu ryb i górnictwa na ziemiach rdzennych mieszkańców. W zbrodnię tę uwikłane były gangi przestępcze oraz regionalni politycy i urzędnicy.

Co ważne, prawie wszystkie zabójstwa odnotowane przez Global Witness miały miejsce w krajach, gdzie wspomniany wcześniej wskaźnik percepcji korupcji (CPI) wynosił mniej niż 50. Aktywiści giną, sprawcy pozostają bezkarni, a często gdzieś w tle ktoś zarabia na tym, by tak pozostało.

„Nie jest to zaskakujące, ponieważ praca tych aktywistów często zagraża dużym interesom politycznym lub ekonomicznym” – komentuje TI.

Organizacja zauważa przy tym „pewne niepokojące tendencje” w krajach rozwiniętych, które od pewnego rządu wytaczają coraz większe działa przeciwko aktywistom klimatycznym i środowiskowym. Przejawem tego jest m.in. wzrost uchwalanych praw antyprotestacyjnych, których celem jest „zastraszenie osób chcących pokojowo protestować i zwiększyć świadomość na temat kryzysu klimatycznego”.

„Niektóre państwa wydają się bardziej skupione na zachowaniu zależnego od paliw kopalnych porządku gospodarczego i politycznego, choć jednocześnie twierdzą na arenie międzynarodowej, że walczą ze zmianą klimatu” – zwraca uwagę Transparency International.