KE potwierdza: polski rząd twierdzi, że nie obowiązuje nas Karta Praw Podstawowych. To bzdura

To kolejny raz, gdy rząd Zjednoczonej Prawicy błędnymi interpretacjami prawa może pozbawić nas unijnych funduszy. Przez niezgodne z unijnym prawodawstwem reformy wymiaru sprawiedliwości, a w związku z tym konieczność jego naprawy, nie możemy doczekać się środków z KPO. Teraz jeszcze okazuje się, że zagrożone są także fundusze spójności na lata 2021-2027.

Co więcej, problemów tych zdaje się nie dostrzegać ani prezydent Andrzej Duda, ani premier Mateusz Morawiecki.

KE potwierdza: Polska twierdzi, że nie obowiązuje jej KPP

Jak w korespondencji z OKO.press potwierdziła Komisja Europejska, polski rząd wielokrotnie podnosił, że Polski nie obowiązuje Karta Praw Podstawowych w odniesieniu do warunków podstawowych, których spełnienie jest niezbędne do uzyskania wypłat środków z funduszy unijnych na lata 2021–2027.

Rząd powołuje się na tzw. protokół brytyjski do Karty (protokół nr 30 do Traktatów), z którego wywodzi owo wyłączenie obowiązywania Karty w Polsce. Jednak Komisja, powołując się na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE, zdecydowanie nie zgadza się z taką interpretacją. Poinformowała w korespondencji z OKO.press, że wielokrotnie przekazywała to stanowisko stronie polskiej.

To oznacza, że między Polską a KE zarysowuje się kolejny spór, którego skutkiem może być brak wypłat środków unijnych do Polski.

O co chodzi?

O tym, że Polska nie spełnia jednego z czterech warunków podstawowych niezbędnych do wypłaty funduszy unijnych na lata 2021–2027, wiemy już od kilku miesięcy. Dokładnie od momentu podpisania przez Polskę umowy partnerstwa z Komisją Europejską pod koniec czerwca 2021 roku.

To w tej umowie, która jest podstawą do wypłaty funduszy unijnych, zaznaczone jest, że Polska nie spełnia jednego z warunków, bez których wypłata jest niemożliwa. Chodzi o zgodność z wymogami Karty Praw Podstawowych.

Takiej ewaluacji dokonało Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej kierowane przez ministra Grzegorza Pudę, bo to ta jednostka była odpowiedzialna za przygotowanie umowy.

Karta Praw Podstawowych to dokument traktatowy, który wymienia wszystkie najbardziej fundamentalne prawa człowieka i obywatela, do których przestrzegania zobowiązują się państwa członkowskie. Przestrzeganie zasad Karty jest kluczowe dla ochrony wartości UE, wymienionych w art. 2 TUE.

Karta umożliwia ochronę i przestrzeganie wartości, na których oparta jest wspólnota europejska, a więc poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.

Wszyscy, tylko nie Polska

Do tej pory niejasne były powody takiej samooceny polskiego rządu. Teraz Komisja Europejska potwierdziła w korespondencji z OKO.press: Polska twierdzi, że wymóg zgodności z Kartą Praw Podstawowych nas nie obowiązuje, bo podpisaliśmy tzw. protokół brytyjski.

Na forum krajowym rząd milczy w tej sprawie, bo brak dostępu do Funduszy Spójności to niezbyt wygodny temat. Wyłapaliśmy zaledwie jeden przypadek, w którym polityk PiS mówił o nieobowiązywaniu KPP w Polsce. Był to europoseł PiS Zbigniew Kuźmiuk, który posłużył się tym argumentem 2 marca 2023 roku na antenie Polskiego Radia 24.

Teraz wiemy, że tym samym argumentem Polska posługuje się wobec Komisji Europejskiej. Skutkiem tego może być brak wypłaty 76,5 miliardów euro z Funduszy Spójności dla Polski, bo KE stwierdza jasno: taka argumentacja jest nieprawidłowa.

W wyjaśnieniu Komisja przywołuje połączony wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21 grudnia 2011 roku w dwóch sprawach: N.S. przeciwko Sekretarzowi Stanu w Departamencie Spraw Wewnętrznych Wielkiej Brytanii (sprawa C-411/10) oraz M.E. i inni przeciwko Komisarzowi ds. wniosków o przyznanie statusu uchodźcy, oraz Ministrowi Sprawiedliwości, Równości oraz Reform Prawa w Wielkiej Brytanii (sprawa C-493/10), a w szczególności na trzy paragrafy tego wyroku 118, 119 oraz 120.

Jak na łamach OKO.press tłumaczyli już prawnicy w analizie dla Archiwum Osiatyńskiego, w wyroku tym Trybunał – instytucja dokonująca wiążącej wykładni prawa Unii zgodnie z art. 19 TUE – stwierdził, iż Protokół jedynie potwierdza zakres zastosowania Karty i nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień Karty.

Interpretacja znana od lat

Taka interpretacja wyroku w połączonych sprawach C-411/10 oraz C-493/10, a także protokołu brytyjskiego znana jest prawnikom od wielu lat. To także wykładnia znana i stosowana w Polsce. Np. w 2013 roku posłużył się nią sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Piotr Serafin, odpowiadając na interpelację poselską posłanki Wandy Nowickiej.

Wanda Nowicka pytała, dlaczego Polska nie wycofa się z podpisanego przez pierwszy rząd Jarosława Kaczyńskiego protokołu brytyjskiego, który powoduje różnicowanie prawa polskich obywateli i obywatelek w stosunku do praw obywateli i obywatelek innych państw w UE. W odpowiedzi na to zapytanie, ówczesny sekretarz stanu MSZ odpisał:

„Skutkiem przystąpienia Polski do tzw. protokołu brytyjsko-polskiego nie jest »niekorzystne zróżnicowanie prawa polskich obywateli i obywatelek w stosunku do praw obywateli i obywatelek innych państw«.

Zgodnie bowiem z art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej, wiążącym wszystkie państwa członkowskie, Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak traktaty.

– potwierdził Piotr Serafin.

W odpowiedzi na interpelację Serafin przywołał jeszcze zawartość preambuły protokołu nr 30, która potwierdza, że Karta jest stosowana zarówno w Polsce, jak i Zjednoczonym Królestwie oraz że „celem protokołu jest sprecyzowanie stosowania karty w stosunku do przepisów prawnych i działań administracyjnych Polski i Zjednoczonego Królestwa”.

O tym, dlaczego powoływanie się na protokół brytyjski jako źródło rzekomego nieobowiązywania Karty Praw Podstawowej jest bez sensu, pisaliśmy już, weryfikując wypowiedź wspomnianego wyżej europosła Zbigniewa Kuźmiuka.

Pytamy KE: co w takim razie ma zrobić Polska?

Pozostaje więc jedno pytanie: co w takim razie ma zrobić Polska, aby zapewnić zgodność z warunkami podstawowymi, a tym samym umożliwić wypłaty Funduszy Spójności i wyeliminować ryzyko, że kolejne miliardy euro unijnego wsparcia nie popłyną do naszego kraju?

Zapytaliśmy o to KE.

„W przypadku programów polskiej polityki spójności to władze polskie wskazały w swojej samoocenie, że nie spełniają warunku dotyczącego zgodności z postanowieniami Karty Praw Podstawowych. To do Polski należy więc poinformowanie Komisji, jak władze zamierzają zapewnić zgodność z tymi warunkami prawnymi”.

Jednocześnie Komisja podkreśliła, że prowadzi „dialog z Polską, aby zapewnić pełną zgodność z warunkami podstawowymi”. Wypełnienie tego warunku „obejmuje w szczególności ustalenia instytucjonalne i proceduralne niezbędne do zapewnienia poszanowania wszystkich istotnych zasad Karty we wdrażaniu funduszy na wszystkich etapach”.

Poza tym „wszystkie państwa członkowskie muszą wprowadzić skuteczne mechanizmy zapewniające zgodność realizowanych programów z Kartą, a ponadto musi istnieć mechanizm składania skarg” – informuje KE.

Dodatkowo Komisja wskazuje na załącznik III do wspomnianego już rozporządzenia PE i Rady w sprawie przepisów wspólnych jako źródło większych szczegółów. Zaglądamy i tam.

Zgodność z postanowieniami KPP na każdym etapie wdrażania funduszy

Jak wynika z rozporządzenia o przepisach wspólnych oraz owego załącznika,

A więc zarówno na poziomie krajowym (np. ministerialnym), jak i regionalnym czy lokalnym (czyli np. samorządowym),

To tak zwane szerokie rozumienie tego warunku. Mówiąc prościej, państwo członkowskie oraz wszystkie instytucje, firmy, organizacje czy obywatele zaangażowane w wydatkowanie środków unijnych, mają to robić z poszanowaniem praw podstawowych.

Chodzi więc m.in. o

Część tych zasad będzie więc realizowana na poziomie państwowym, jak np. zasada prawa dostępu do bezstronnego sądu, a część na poziomie jednostkowym (np. na poziomie firmy czy organizacji ubiegającej się o dofinansowanie).

Na poziomie np. firmy, która otrzyma dofinansowanie, oznacza to np., że przedsiębiorca, który dostanie dofinansowanie, przy realizacji projektu nie będzie mógł łamać zasad Karty Praw Podstawowych, a więc np. zasady niedyskryminacji, należytych i sprawiedliwych warunków pracy czy prawa do rokowań i działań zbiorowych (a więc np. działania na terenie zakładu związków zawodowych).

Niezbędna naprawa sądownictwa

Na poziomie państwowym zaś, jak potwierdziła komisarz ds. polityki spójności Elisa Ferreira w rozmowie z OKO.press, do uzyskania przez Polskę środków z funduszy polityki spójności niezbędna jest m.in. naprawa wymiaru sprawiedliwości.

Ten sam problem jest przyczyną nieotrzymania przez Polskę środków z KPO. Jak mówiła w odpowiedzi na pytanie OKO.press komisarz Ferreira 8 lutego w Warszawie, w Komisji Europejskiej toczy się w tej sprawie jeden dialog z Polską. To może oznaczać, że reformy wymiaru sprawiedliwości, które zostaną zatwierdzone przez KE na poczet wypełnienia kamienia milowego z KPO, będą uznane za krok w kierunku wypełnienia warunku zgodności z KPP niezbędnego do uzyskania Funduszy Spójności.

Komisja odmawia jednak jednoznacznego potwierdzenia swojego stanowiska w tej kwestii.

Karta Praw Podstawowych: oddolne zgłaszanie naruszeń

Ale to nie wszystko. Aby zapewnić zgodność z zasadami Karty Praw Podstawowych, państwo członkowskie musi także wdrożyć system umożliwiający zgłaszanie skarg. Orzekanie o ewentualnym braku zgodności z Kartą Praw Podstawowych, a w konsekwencji odmowa refundacji środków przez KE, będzie odbywało się w trybie odpowiedzi na skargi.

Mówi o tym wspomniany przez Komisję w korespondencji z OKO.press art. 69 rozporządzenia o przepisach wspólnych. Państwo członkowskie ma zagwarantować, że

Poza tym każdy obywatel będzie miał też możliwość zgłosić niezgodność projektu finansowanego z UE z wymogami Karty bezpośrednio do KE.

W momencie zaistnienia naruszenia Komisja będzie mogła odmówić refundacji kosztów takiego projektu. Już wiadomo, że ta zasada będzie dotyczyć wszystkich gmin, w których wciąż obowiązują tzw. strefy wolności od ideologii LGBT.

Jak zapewniła bowiem w korespondencji z OKO.press Komisja Europejska:

Jest to podstawowa zasada zawarta w prawie unijnym (rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów art. 9 ust. 3) oraz w szczegółowej umowie partnerskiej podpisanej z Polską".