Konsultacje „pakietu wolnościowego” dla uczelni. Kuriozalne odpowiedzi ministerstwa nauki [CYTATY]

Projekt „pakietu wolnościowego” minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek złożył w Sejmie w maju 2021 roku. Zapowiadał go już od kilku miesięcy. Ma być jednym z głównych osiągnięć legislacyjnych ministra - obok wielokrotnie zapowiadanych (ale jeszcze nieujawnionych) zmian w „reformie 2.0”, wprowadzonej wcześniej przez wicepremiera i ministra nauki Jarosława Gowina.

O „pakiecie wolnościowym” OKO.press pisało wielokrotnie - np. tutaj, tutaj i tutaj.

„W praktyce blokuje możliwość postępowań dyscyplinarnych wobec osób »wyrażających przekonania religijne, światopoglądowe lub filozoficzne«. O tym, co nimi jest, ma decydować komisja przy ministrze”

- pisaliśmy w maju 2021 roku, analizując treść ministerialnych propozycji.

Wolność dla fanatyków i hejterów?

Co jest w projekcie? Jest to nowelizacja ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”, dotycząca przede wszystkim kwestii przewinień dyscyplinarnych.

• „Nie stanowi przewinienia dyscyplinarnego wyrażanie przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych” – taki zapis dodaje się do ustawy;
• Powstanie specjalna odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze, do której wykładowca, wobec którego lub której wszczęto jednak takie postępowanie, będzie mógł/mogła się odwołać;
• Jeśli komisja dojdzie do wniosku, że chodziło o przypadek represji ze względu na przekonania, będzie mogła uchylić postanowienie o poleceniu rozpoczęcia prowadzenia sprawy – „w przypadku gdy sprawa objęta tym postanowieniem dotyczy wyrażania przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych”;
• Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego nie będzie powodować automatycznego zawieszenia nauczyciela akademickiego;
• Wcześniejsze kary dyscyplinarne „w zakresie w jakim dotyczą wyrażania przez nauczycieli akademickich przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, ulegają zatarciu”.
• Rektorzy mają otrzymać ustawowe zadanie „zapewniania w uczelni poszanowania wolności nauczania, wolności słowa, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, a także debaty akademickiej organizowanej przez członków wspólnoty uczelni z zachowaniem zasad pluralizmu światopoglądowego i przepisów porządkowych uczelni”.

Minister mówi, że konserwatystów się prześladuje - ale bez przykładów

Do projektu dołączono także uzasadnienie.

Czytamy w nim o „sygnalizowanych naruszeniach wolności wyrażania poglądów występujących w uczelniach, skutkujących wysoce niepożądanym zjawiskiem cenzury myśli i słowa”.

Jak te „naruszenia” mają wyglądać? Okazuje się, że nie chodzi wyłącznie o postępowania dyscyplinarne. Zacytujmy:

„Przejawami wspomnianych zagrożeń i naruszeń są m.in.: wywieranie presji psychicznej, agresja słowna, uniemożliwianie brania udziału w wydarzeniach naukowych, utrudnianie aktywności w zakresie działalności publikacyjnej, czy też wszczynanie postępowań dyscyplinarnych. Te ostatnie, wszczynane częstokroć niezasadnie, należą do szczególnie dotkliwie odczuwanych przez nauczycieli akademickich, jako rodzące poważne konsekwencje w ich życiu osobistym i zawodowym”.

To uzasadnienie jest ważne, ponieważ - jak za moment zobaczymy - wiele odpowiedzi na zarzuty wobec projektu stanowią właściwie cytaty z uzasadnienia.

Istotny jest także powtarzany wielokrotnie przez ministra pogląd o „prześladowaniach konserwatystów” na uczelniach.

Minister Czarnek przy różnych okazjach wspominał o „kilkudziesięciu” przypadkach takich szykan, chociaż nigdy (według naszej wiedzy) nie ogłosił ich listy, nie podawał także licznych przykładów – w jego wypowiedziach pojawiał się tylko przypadek prof. Ewy Budzyńskiej z Uniwersytetu Śląskiego, wobec której wszczęto postępowanie dyscyplinarne po skargach studentów (chodziło o m.in. nieprawdziwe i niezgodne z wiedzą wypowiedzi o aborcji podczas zajęć; o sprawie pisaliśmy obszernie, np. tutaj: „Żłobek jak obóz koncentracyjny. Co mówiła na zajęciach prof. Budzyńska, której broni Gowin”).

Długa lista zarzutów, puste odpowiedzi

W maju 2021 projekt Czarnka trafił do konsultacji publicznych. 16 czerwca opublikowano 21 nadesłanych stanowisk oraz odpowiedź ministerstwa na zarzuty i opinie krytyczne (tutaj).

Większość głosów jest jednoznacznie krytyczna wobec projektu, często w bardzo ostrych słowach, żądając po prostu jego wycofania. Znaleźliśmy jeden głos popierający jednoznacznie ministra - złożony przez Ordo Iuris.

Np. Rada Dziekańska Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu napisała:

Odpowiedzi nie na temat

Polecamy lekturę wszystkich opinii - a zwłaszcza odpowiedzi ministerstwa - osobom o mocnych nerwach.

Nie wierzycie? Oto trzy przykłady.

Przykład pierwszy: odpowiedzialność

Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich napisała:

„Wolność wypowiedzi musi się odbywać w poszanowaniu godności człowieka, a wolność akademicka nie może abstrahować od wiedzy i metodologii badań naukowych. Proponowane zmiany stwarzają niebezpieczeństwo przenikania do debaty akademickiej poglądów ekstremalnych czy zakazanych prawem, zwalniają pracowników nauki z odpowiedzialności za wygłaszane poglądy - co nie licuje z etyką akademicką”.

Ministerstwo odpisało:

„Projektowane zmiany nie mają na celu zwolnienia z odpowiedzialności za jakość warsztatu naukowego nauczycieli akademickich. Osoby te - niezależnie od odpowiedzialności dyscyplinarnej - są i będą obowiązane do przestrzegania «kryteriów naukowości». Wydaje się, że uznanie bądź odmowa uznania naukowości danej wypowiedzi powinny następować po naukowej weryfikacji w ramach naukowej polemiki (glosy, komentarze itp.) - drogą do tego nie musi być postępowanie dyscyplinarne”.

Jak widać, jest to odpowiedź nie na temat - KRUP pisze, że ustawa otworzy drogę do głoszenia poglądów „ekstremalnych” na uczelniach, za które nie będzie można karać dyscyplinarnie.

Ministerstwo odpowiada „nie, nie otworzy”. Bez uzasadnienia.

Przykład drugi: wolność słowa i wolność nauki to nie to samo

W innym miejscu Przewodnicząca Komisji Dyscyplinarnej dla nauczycieli akademickich przy Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego pisze:

„Wadliwe jest utożsamianie treściowe pojęć «wolność nauki» i «wolność słowa», a także że istnieje oczywista konieczność rozróżnienia «wolności badań naukowych i upowszechniania ich wyników» od «wolności słowa», w ujęciu konstytucyjnym czego w założeniach projektu zmian ustawy zabrakło”.

Ministerstwo odpowiada:

„Czyny polegające na wyrażaniu przez nauczycieli akademickich ich przekonań w konsekwencji stawały się niejednokrotnie przedmiotem postępowań przed organami dyscyplinarnymi i jednocześnie były nagłaśniane w mediach, w celu napiętnowania określonego kierunku myślenia i jego wyraziciela. (…) W ocenie projektodawcy sytuacje, w których w uczelniach występuje agresja i jawna odmowa prawa do wyrażania innych poglądów lub poglądów przeciwnych, nie są akceptowalne i nie służą rozwojowi polskiej nauki. Przyzwalanie i bierne przypatrywanie się występowaniu takich zjawisk nieuchronnie musiałoby bowiem prowadzić do milczącej aprobaty dla usankcjonowania się w praktyce cenzury myśli i słowa”.

Przykład trzeci. Komisja dyscyplinarna przy ministrze

Projekt przewiduje możliwość powołania „nadkomisji dyscyplinarnej” przy ministrze, która będzie miała prawo umorzenia postępowań dyscyplinarnych wobec nauczycieli akademickich, jeśli stwierdzi, że w grę wchodzą „przyczyny światopoglądowe”.

Uniwersytet Adama Mickiewicza napisał, że ogranicza to autonomię uczelni. Zacytujmy:

„Ingerowanie komisji dyscyplinarnej mającej działać przy ministrze – który reprezentuje władzę wykonawczą i wybierany jest w drodze decyzji politycznych – w autonomiczne decyzje apolitycznego (wybranego przez wspólnotę akademicką) rektora prowadzi do upolitycznienia tej sfery życia społecznego (…)”.

Ministerstwo odpowiedziało:

„Należy wyjaśnić, że minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, zwany dalej «Ministrem», powołuje komisję dyscyplinarną spośród nauczycieli akademickich reprezentujących wszystkie dziedziny i posiadających co najmniej stopień doktora. Komisja ta jest organem niezawisłym, niezależnym, bezstronnym, samodzielnie prowadzącym postępowania dyscyplinarne”.

A zatem: minister co prawda komisję powoła i wyznaczy jej członków, ale nie będzie miał wpływu na jej opinie (naprawdę?), a więc nie ma problemu.

Szanse „projektu wolnościowego” są niewielkie

Jakie są szanse „projektu wolnościowego” w Sejmie? Jego los wcale nie jest pewny. Jednoznacznie sprzeciwił mu się wicepremier Jarosław Gowin. Pisał o tym w opublikowanym liście do Czarnka w maju.

21 czerwca w wywiadzie dla „Dziennika Gazety Prawnej” nazwał projekt „niebezpiecznym, blankietowym, niepotrzebnym”.

Nie wiadomo jednak ilu posłów Porozumienia zagłosuje wraz z Gowinem przeciw oraz jak zachowa się w tej sprawie Konfederacja oraz Kukiz’15, który ostatnio podpisał porozumienie z PiS.

Gdyby OKO.press miało w tej chwili oceniać polityczne szanse tego projektu, uznalibyśmy, że wynoszą one mniej niż 50 proc. Jego porażka nie jest jednak przesądzona.