Media „potężną kulą u nogi”. Lapsus Kaczyńskiego? Nie, to gorzej niż błąd, to program

Słowa Kaczyńskiego rozeszły się po sieci budząc raczej rozbawienie niż oburzenie, z uwagi na ich absurdalną i wewnętrznie sprzeczną treść:

„Potężną kulą u nogi naszej debaty publicznej ciągle są media. Mamy totalną opozycję, wspieraną przez równie totalne media, które są w stanie tworzyć kontrrzeczywistość, w którą jednak ludzie wierzą” – skarży się Kaczyński z w wywiadzie, jaki ukaże się w „Gazecie Polskiej Codziennie”.

Opublikowany w poniedziałek 13 czerwca cytat spełnił z pewnością rolę promocyjną, co może się przydać „Gazecie Polskiej Codziennie”. W maju 2021 wydawca wycofał tytuł z audytu prowadzonego przez Polskie Badania Czytelnictwa, ale według ostatnich wiarygodnych danych sprzedaż GPC w lutym 2021 r. wyniosła ledwie 10 285 egzemplarzy, czyli sześć razy mniej niż „Wyborczej”, dziewięć razy mniej niż „SuperExpressu” i 16 razy mniej niż „Faktu” (nie bierzemy pod uwagę czytelnictwa w sieci).

Tusk nabija się z Kaczyńskiego

Donald Tusk zareagował na Kaczyńskiego na tt:

Tusk ośmiesza słowa Kaczyńskiego odwołując się do wewnętrznej sprzeczności jego wypowiedzi.

Otóż debata publiczna według Poradni językowej PWN to „publiczna dyskusja mająca na celu rozstrzygnięcie jakiejś ważnej kwestii, przyznanie racji jednemu ze stanowisk, dysputa, obrady lub publiczna dyskusja, w której przedstawione zostają różne poglądy dotyczące zagadnień politycznych i problemów społecznych”.

Jest oczywiste, że debata zakłada prezentację różnych stanowisk, a nawet, że jest tym bardziej wartościowa, im poglądy są lepiej wyrażone, różnice zdefiniowane, a nawet na potrzeby debaty wyostrzone.

Stwierdzenie, że media krytyczne wobec władzy powstrzymują debatę publiczną, która bez nich toczyłaby się szybciej, brzmi tak,

jakby ktoś ubolewał, że w meczu piłkarskim, powiedzmy Polska – Niemcy (ulubiony kraj prezesa) zagrała reprezentacja Niemiec. Rzecz w tym, że jakby nie zagrała, to nie byłoby meczu. Bez opozycji i krytycznych mediów nie ma debaty.

Następny cytat z Kaczyńskiego brzmi już mniej śmiesznie. Prezes stawia mediom najgorszy z możliwych dzisiaj zarzutów, że „działają co najmniej podobnie” jak putinowskie media w Rosji:

„W Rosji media karmią ludzi przekazami niemającymi nic wspólnego z rzeczywistością, wręcz będącymi jej brutalnym i ordynarnym zaprzeczeniem, i u nas też są media, które działają co najmniej podobnie. Daleko nie trzeba szukać.

Jedna z telewizji, kilka gazet, parę portali non stop prezentują nas jako partię popierającą Putina” – insynuuje po swojemu Kaczyński nie wymieniając konkretnych tytułów i zmieniając kontekst krytyki PiS.

„My prowadzimy najbardziej skuteczną politykę uniezależniania się energetycznego od Rosji w Europie, wspieramy Ukrainę przekazując na wielką skalę broń i dostarczając wszystko co potrzebne, a i tak mówią, że jesteśmy sojusznikami Kremla. Tak właśnie działa rosyjska propaganda i my te rosyjskie standardy widzimy w pewnych mediach”.

Rzecz w tym, że nikt przy zdrowych zmysłach nie odmawia obecnej władzy zaangażowania w militarnym czy politycznym wspieraniu Ukrainy przeciwko Rosji, choć w sprawie sankcji politycy PiS czasem nadmiernie się przechwalają. Nie zmienia to faktu, że partia flirtowała z ugrupowaniami politycznymi, które bliski jej eurosceptycyzm łączą/łączyły z sympatiami/kontaktami z Kremlem.

Wypowiedź Kaczyńskiego nasuwa skojarzenia z utyskiwaniem autorytarnych władców na tych, którzy myślą i piszą inaczej. O tych analogiach – dalej. Czas na główną tezę o wypowiedzi Kaczyńskiego:

(trawestując Talleyranda) to gorzej niż błąd, to program.

Media w rozdziale o tożsamości narodowej i państwowej

Program wyborczy PiS rozdział o mediach umieszcza w ostatniej części, gdzie przedstawia „najważniejsze wyzwania” czyli „zagrożenia aksjologiczne”.

Okazuje się, że „we współczesnym świecie zwłaszcza takie podstawowe dla nas wartości, jak wolność, solidarność czy tożsamość są na różne sposoby osłabiane, dezawuowane i atakowane. Dlatego, aby móc sprawnie i skutecznie realizować polski model państwa dobrobytu, nie możemy być obojętni wobec owych aksjologicznych zagrożeń. Traktujemy je jako zasadnicze wyzwania do pokonania”.

PiS uznał, że rolą mediów jest bronić „tożsamości”.

„Prawo i Sprawiedliwość uważa mądrą politykę tożsamościową za jeden z podstawowych obowiązków państwa polskiego. Polityka ta musi kształtować, wzmacniać i upowszechniać wartości i postawy niezbędne dla trwania i powodzenia naszej wspólnoty politycznej, takie jak: patriotyzm narodowy i lokalny, wolność, podmiotowość, solidarność, poczucie misji wobec obowiązków wspólnotowych, poczucie więzi społecznej, uczciwość, profesjonalizm itp.” Bardziej konkretne jest następne zdanie:

„W ostatnich 3,5 roku udało się stworzyć mocne podstawy instytucjonalne dla utrwalania i obrony tożsamości narodowej i państwowej.

Istnieją tożsamościowe instytucje, ramy i mechanizmy, ale wymagają one dalszego doskonalenia i zasilania zwiększonymi zasobami publicznymi”.

Rolą mediów jest współtworzyć politykę tożsamościową, utrwalać i bronić tożsamości narodowej i państwowej, oczywiście w ujęciu PiS. Poza mediami ten cel ma być realizowany poprzez:

• politykę historyczną,
• tworzenie sieci instytucji pamięci,
• ochronę zabytków,
• obchodzenie rocznic,
• dbanie o dziedzictwo za granicą i dziedzictwo utracone,
• produkcje audiowizualne (filmy historyczne), a także
• troskę państwa o „język narodowy i symbole narodowe”.

Taka lokalizacja mediów podkreśla ich służebną rolę wobec ideologii państwowej, której – przypomnijmy – istotny obok patriotyzmu/nacjonalizmu składnik stanowi nauka moralna Kościoła, „dla której w Polsce alternatywą jest tylko nihilizm” .

Charakterystyczne, że media nie znalazły się w rozdziale o wolności. Inna rzecz, że pojęcie wolności jest tu także skrojone pod prawicowy projekt, jako troska o „wypełnienie ideałów wolności leżących u podstaw motywacji prospołecznych i postaw państwowych, a także do kształtowania dojrzałego patriotyzmu”.

Osiągnięcia mediów PiS kształtujących tożsamość

Program PiS (z 2019 roku) wyrażał umiarkowane zadowolenie. „Istnieją mocne tożsamościowe instytucje, ramy i mechanizmy, ale wymagają one dalszego doskonalenia i zasilania zwiększonymi zasobami publicznymi”.
W grudniu 2020 r. tożsamość narodową i państwową zasilił kapitał potężnego Orlenu, który przejął Polska Press (20 dzienników regionalnych , 120 tygodników lokalnych, 500 witryn online). Kaczyński komentował to euforycznieuderzając przy okazji w antyniemiecką obsesję:

„To jedna z najlepszych wiadomości w ciągu ostatnich lat.

To jest pierwszy krok w drugą stronę. My pozbawiliśmy się w wielkiej mierze mediów, na rzecz czynników poza polskich, głównie niemieckich z ogromną stratą dla naszej suwerenności nie tylko państwa, ale narodu. Proszę zwrócić uwagę, że media niemieckie odegrały w latach 90. ogromną rolę w demoralizowaniu młodzieży. I to takim demoralizowaniu wulgarnym, prymitywnym”.

Orlen Daniela Obajtka skasował już ostatnie ślady niezależności przejętych tytułów. Teraz powstaje portal horyzontalny, który ma wzmocnić siłę oddziaływania koncernu.

Uzupełni ogromną pracę propagandową, jaką wykonują media publiczne, na czele z TVP Jacka Kurskiego, którego zasługi dla partii są nieocenione. Telewizja Publiczna w jaskrawy sposób narusza przy tym ustawę o radiofonii i telewizji, która stwierdza, że programy publicznej radiofonii i telewizji powinny m.in.:

• „rzetelnie ukazywać całą różnorodność wydarzeń i zjawisk w kraju i za granicą;
• sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się opinii publicznej;
• umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenie w życiu publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej”.

Trudno o jaśniejszą definicję pluralizmu mediów publicznych i opisu warunków, w jakich powinna toczyć się debata.

PiS buduje nowy ład medialny. Pieniądze, pieniądze i pieniądze

Rozdział programu PiS o sukcesach mediów narodowych w kształtowaniu tożsamości narodu jest rozczarowująco płytki. Podkreśla zasługi partii w „naprawie mediów publicznych”, w tym „zapewnieniu im stabilnego finansowania”.

„Mimo że wiele udało się zrealizować, to ciągle jeszcze stoją przed nami wielkie zadania” – stwierdza PiS, ale plan na przyszłość jest znowu do bólu przyziemny: „Przede wszystkim należy ostatecznie wprowadzić efektywny system finansowania mediów publicznych”.

Ale po co te pieniądze? O co w tym chodzi? Odpowiedź przynosi końcówka:

„Ostatnie lata pokazały, jak łatwo jest manipulować emocjami ludzi w polityce, a także jak można wpływać na wyniki wyborów, nawet w państwach o utrwalonej demokracji dzięki nowoczesnym metodom socjotechnicznym stosowanym w mediach tradycyjnych i społecznościowych.

Dlatego ochrona interesu narodowego poprzez walkę z postprawdą i fake newsami to kolejny priorytet, który powinien być realizowany przez rząd polski w sferze medialnej”.

Ten cytat ściśle koresponduje z tezą o „mediach jako kuli u nogi”. Kaczyński (i jego partia) reprezentują „interes narodowy i państwowy”. Wygrywają co prawda ostatnie wybory, ale krytyczne media „mieszając ludziom w głowach” i są nadal zagrożeniem dla PiS. Każdy argument krytyczny jest – z definicji – postprawdą i fake newsem.

Dlatego rząd powinien zwalczać przekaz niezależnych mediów (i najlepiej je same), jednocześnie wprowadzając „efektywny system finansowania mediów publicznych”. Zyska na tym „debata publiczna”, którą wrogie media utrudniają.

Do tego dochodzi groźny (dla PiS) kontekst międzynarodowy, np. krytyka ze strony Unii Europejskiej, wymagająca odrębnych działań, które z pewnością skutecznie zmienią świadomość Europejczyków i Europejek:

„Z coraz większą intensywnością doświadczamy ataków wymierzonych w Polskę na arenie międzynarodowej. Priorytetem powinno być więc utworzenie poważnego, regionalnego, anglo- i rosyjskojęzycznego kanału informacyjnego telewizji publicznej, którego zadaniem będzie obrona polskiej racji stanu i narzucanie naszej narracji na arenie międzynarodowej”.

Sprzeczne z Konstytucją i prawem międzynarodowym

Przedstawione przez Kaczyńskiego podejście do roli mediów w państwie narusza nie tylko ustawę o radiofonii i telewizji, ale podstawowe zobowiązania demokratycznego państwa. Tylko kilka z nich:

Konstytucja RP, art. 14: „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”.

Powszechna deklaracja praw człowieka (ONZ przyjęta w Paryżu w 1948 roku, komunistyczna Polska wstrzymała się od głosu), art. 19: „Każdy człowiek ma prawo wolności opinii i wyrażania jej; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice”.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (Rzym, w 1950 roku; Polska podpisała ją w 1991 roku przystępując do Rady Europy), ar. 10: „Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych”.

Traktat o UE (Maastricht, 1992 roku), art. 2: „Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

=Karta Praw Podstawowych UE, art. 11 (z grudnia 2020, Polska podpisała z wyłączeniem kilku zapisów):

1. Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.
2. Szanuje się wolność i pluralizm mediów.

Skojarzenia z Orbánem i z PRL

Wypowiedź Kaczyńskiego nasuwa skojarzenia z utyskiwaniem autokratów różnych miejsc i czasów na tych, którzy myślą i piszą inaczej.

Prezydent Putin jest poza konkurencją. Tydzień po agresji na Ukrainę, 4 marca 2022, przez obie izby parlamentu przeszła ustawa o karaniu za „rozpowszechnianie fałszywych wiadomości o rosyjskiej armii”. Przepisy przewidują do 15 lat więzienia za przekazywanie informacji niezgodnych z oficjalną linią. Na przykład – za krytykowanie „operacji militarnej”.

Już wcześniej (w listopadzie 2017) Putin podpisał ustawę, zgodnie z którą media zagraniczne w Rosji będą mogły być uznane za „zagranicznych agentów”.

Kryterium będzie otrzymywanie funduszy od obcych państw, ich organów państwowych, obywateli innych krajów, organizacji międzynarodowych „lub osób przez nie upoważnionych”. Do mediów – „zagranicznych agentów” stosować się będą zasady, jakie obowiązują wobec organizacji pozarządowych mających status „zagranicznego agenta”. To m.in. restrykcyjne wymogi dotyczące sprawozdawczości oraz nakaz oznaczania swoich materiałów informacją o statusie „zagranicznego agenta”.

Wiktor Orbán, który opanował rynek medialny w takim stopniu, że debaty w szerszej skali praktycznie nie ma, może sobie pozwolić na pełne lekceważenie jej rachitycznych przejawów. W lipcu 2018 roku niezależny portal Atlatszo.hu (Przejrzystość) ujawnił, że ludzie Orbána i on sam za pieniądze podatników latali luksusowym prywatnym odrzutowcem za 53 mln euro i relaksowali się z zaprzyjaźnionymi oligarchami na Morzu Śródziemnym na jachcie za 23 mln. W odpowiedzi na wnikliwe i błyskotliwe dziennikarskie śledztwo kontrolowane przez Fidesz media zaatakowały portal, jako „wrogi Węgrom”, a naczelnego Tamasa Bodoky’ego nazwano „kukiełką Sorosa”.

Oczywiste są też skojarzenia ze stosunkiem do „debat publicznych” w czasach komunistycznych, gdy władza kontrolowała wszelkie odruchy protestu używając całego aparatu państwa, w tym – resortów siłowych i służb bezpieczeństwa.

Pierwszy sekretarz partii komunistycznej w latach 1956-1970 Władysław Gomułka właśnie w kręgach pisarzy i dziennikarzy upatrywał groźbę wpływów rewizjonizmu i kosmopolityzmu. W przemówieniu na naradzie dziennikarzy w KC PZPR 5 października 1957 roku Gomułka mówił: „Dziennikarze, publicyści muszą wybrać: albo z partią, albo przeciwko partii – albo za socjalizmem, albo przeciwko socjalizmowi. Sprawa jest jasna. Dyskusje w tej płaszczyźnie się skończyły. […] Skończył się ten okres, kiedy wygłaszaliśmy kazania. Teraz będziemy wyciągać konsekwencje partyjne i polityczne.

Okres kazań się skończył – trzeba się samookreślić”.

„Dziennik TV [Wiadomości TVP – red.] stanowi jedno z najbardziej istotnych ogniw oddziaływania propagandowego realizujących cele polityczne partii, stanowiąc w istotnym stopniu o dynamice przeobrażeń świadomości społecznej w naszym kraju” – pisali propagandyści PZPR w materiałach VI Zjazdu PZPR w grudniu 1971 roku (za Hanna Karp, „Dziennikarz w systemie mediów totalitarnych Polski Ludowej”).

---