Miażdżąca opinia Komisji Weneckiej o ustawie "kagańcowej": "Dalsze ograniczenie niezależności sądów"

"Niestety, część przepisów z grudnia 2019 roku można uznać za dalsze ograniczanie niezależności sądownictwa, choć ich celem miała być naprawa błędów wynikających z reformy z 2017 roku. Poprawki te poważnie redukują swobodę wypowiedzi sędziów i ich prawo do zrzeszania się" - napisali eksperci Komisji Weneckiej w pilnej opinii na temat tzw. ustawy "kagańcowej".

Opinię opublikowano na internetowej stronie Komisji w czwartek 16 stycznia 2020.

W opinii czytamy m.in., że:

• "Polskim sądom ograniczy się możliwość sprawdzania, zgodnie z przepisami europejskiego prawa, czy inne sądy w kraju są niezależne i bezstronne";
• "Udział sędziów w zarządzaniu wymiarem sprawiedliwości zostanie jeszcze mocniej ograniczony. Bo organy samorządu sędziowskiego zostaną w istotnych sprawach zastąpione kolegiami złożonymi z prezesów sądów mianowanych przez Ministra Sprawiedliwości";
• "Ustawa wprowadza nowe kategorie przewinień dyscyplinarnych, a wpływ Ministra Sprawiedliwości na postępowania dyscyplinarne zostanie zwiększony";
• "Sądy apelacyjne nie będą mogły oceniać, czy sądy niższej instancji zostały poprawnie obsadzone, co pozbawi strony ważnego prawa procesowego";
• "Ustawa wprowadza przepisy, która może ograniczyć rolę sędziów Sądu Najwyższego przy wyborze Pierwszego Prezesa";
• "Niektóre z tych przepisów mogą być interpretowane jako skutkujące unieważnieniem wyroków, które są już prawomocne".

To wnioski, które niemal dokładnie pokrywają się z analizami OKO.press.

Zwykle KW przyjmuje opinie na sesjach plenarnych, które odbywają się cztery razy do roku. W trybie pilnym może jednak zrobić to wcześniej, a na „plenarce” jedynie poprzeć wcześniejsze ustalenia. Najbliższa sesja plenarna zaplanowana jest na 20-21 marca 2020.

KW radzi: "Projekt do odrzucenia"

W opinii z 16 stycznia Komisja Wenecka przedstawia obszerne tło wydarzeń związanych z "reformą" wymiaru sprawiedliwości PiS.

Jak pisaliśmy w OKO.press, w ostatnich latach KW kilkakrotnie odwiedzała Polskę i ma dokładny obraz sytuacji. W lutym 2016 roku badała rewolucję w Trybunale Konstytucyjnym, w kwietniu 2016 nowelizację ustawy o policji, w październiku 2016 ponownie ustawę o TK, w maju 2017 zmiany w prokuraturze, a w październiku 2017 reformę sądów powszechnych, SN i KRS.

"Komisja Wenecka rozumie, że wymiar sprawiedliwości, w efekcie reform z 2017 roku znalazł się w trudnym położeniu - »stare« instytucje de facto odmówiły uznania »nowych«. Powstała sytuacja »prawnej schizmy«, która powinna zostać szybko rozwiązana za pomocą dalszych zmian w prawie. Niestety, nowelizacja z grudnia 2019 nie spełnia tego zadania" - ubolewają eksperci KW.

- podkreślają.

Zarazem KW proponuje własne rozwiązania na to, jak wyjść z kryzysu praworządności, w którym znalazła się Polska:

• przywrócić wybieranie 15 członków-sędziów KRS przez środowisko sędziowskie, a nie przez Sejm;
• dokonać rewizji składu i wewnętrznej struktury dwóch nowych "superizb" SN oraz ograniczyć ich kompetencje tak, by funkcjonowały jak pozostałe Izby;
• przywrócić sposób wyboru kandydatów na stanowisko I Prezesa SN do stanu sprzed reformy z 2017 roku albo wypracować taki model, w którym każdy kandydat przedstawiony przez Prezydenta będzie miał poparcie znaczącej części sędziów SN;
• reaktywować uprawnienia środowiska sędziowskiego przy powoływaniu, awansowaniu i usuwaniu sędziów, a zwłaszcza prezesów sądów.

"Do wdrożenia tych rekomendacji niezbędne będą dalsze kroki prawne. Komisja Wenecka oferuje swoją pomoc w tym zakresie i pozostaje do dyspozycji polskich władz" - napisali sprawozdawcy KW.

Komisja Wenecka w Polsce

Delegacja sprawozdawców Komisji Weneckiej odwiedziła Warszawę 9-10 stycznia 2020 na zaproszenie Marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego.

W skład delegacji weszli znamienici eksperci prawni:

• wiceprzewodniczący Komisji Weneckiej Bułgar Filip Dimitrow (sędzia bułgarskiego TK, pierwszy premier Bułgarii po upadku komunizmu),
• Richard Barrett z Irlandii (adwokat i ekspert, doradzał m.in. negocjacjach układu pokojowego z Dayton po wojnie w Jugosławii),
• Mats Melin ze Szwecji (członek Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich),
• a także sekretarz KW Thomas Markert.

Opinia z 16 stycznia powstała na podstawie ich obserwacji, a także uwag czworga innych członków KW: wiceprzewodniczącej Claire Bazy-Malaurie z Francji, Paolo Carozzy z Włoch, Reginy Kiener ze Szwajcarii i Kaarlo Tuoriego z Finlandii.

Politycy PiS nie ustawali w wysiłkach, by zdyskredytować wizytę Komisji. Marszałek Senatu nie miał prawa jej zaprosić – powtarzali przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, minister Zbigniew Ziobro i wiceminister Michał Wójcik.

Do ostatniej chwili nie było wiadomo, czy resort Ziobry spotka ze sprawozdawcami. Ministrowie Ziobro i Wójcik zapewniali, że wizyta Komisji ma charakter nieoficjalny, „wręcz prywatny”. Więc tylko na takiej stopie mogą przyjąć delegację prawników. Ale w piątek 10 stycznia rano wiceminister Wójcik stwierdził, że ministerstwo mogłoby zaprosić Komisję jedynie do… Muzeum Żołnierzy Wyklętych.

Czasu na przyjęcie sprawozdawców nie znaleźli także przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, posłowie PiS (autorzy projektu) i Marszałek Sejmu Elżbieta Witek.

Rada Europy reaguje

Dzisiejsza opinia Komisji Weneckiej to nie jedyna reakcja organów Rady Europy na ostatnie wydarzenia w Polsce. 9 stycznia swoje stanowisko przedstawiła w liście do marszałka Grodzkiego Komisarz Praw Człowieka RE Dunja Mijatović.

Zaapelowała w nim o odrzucenie projektu tzw. ustawy „kagańcowej”.

„Ustawa otworzy nowy katalog przewinień dyscyplinarnych dla sędziów i prokuratorów wraz z zestawem surowych kar. Poszerza także uprawnienia Ministra Sprawiedliwości i powoływanych przez niego rzeczników dyscyplinarnych […] Obawiam się, że jej zapisy mają na celu uciszyć sprzeciw sędziów i prokuratorów i ograniczyć ich niezależność” – napisała Mijatović.

„Efekt takich zmian uznaję za skrajnie problematyczny z punktu widzenia standardów Rady Europy. Ubolewam także, że ustawa nie odnosi się do rekomendacji, jakie poczyniłam podczas mojej wizyty w Warszawie w marcu 2019” – podkreśla Komisarz.

– zaznaczyła.

Nieco wcześniej, po 6 stycznia 2020 raport na temat polskiej praworządności wydał także Komitet Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Komitet ocenił, że zmiany w sądach w Polsce w wielu aspektach są sprzeczne z europejskimi standardami i poważnie szkodzą niezależności sądownictwa. Wezwał polskie władze do ponownego przeanalizowania całego pakietu zmian w wymiarze sprawiedliwości.