Złagodzenie? Wolne żarty. Są nowe represje. Ustawa dyscyplinująca paragraf po paragrafie

Ostateczną wersję sprzecznej z Konstytucją ustawy dyscyplinującej porównujemy z projektem zgłoszonym – jako rzekoma inicjatywa poselska – przez PiS do Sejmu tuż przed północą 12/13 grudnia 2019.

Ustawa zmieniającą przepisy ustawy o sądach powszechnych i Sądzie Najwyższym, jest potocznie zwaną dyscyplinującą lub kagańcową, jej przepisy są represyjne wobec sędziów oraz prokuratorów, a ich celem jest zastraszenie śledczych oraz wyrzucanie niezależnych sędziów z zawodu.

W ten sposób PiS chce ostatecznie podporządkować sobie sądy oraz zabronić sędziom wykonywania wyroku TSUE, stwierdzającego, że mają prawo badać legalność nowej KRS i Izby Dyscyplinarnej przy SN. Obie instytucje służą PiS jako ważny element przejmowania kontroli nad niezależnymi sądami.

W trakcie siłowego przepychania ustawy przez Sejm PiS uwzględnił tylko poprawki zgłaszane przez obóz rządzący (w tym posłów partii Jarosława Gowina – Porozumienia), które tylko w nieznacznym stopniu zmieniły pierwotny projekt. Pisaliśmy o nim w OKO.press:

Kaganiec dla sędziów w wersji z 13 grudnia

W wersji z 13 grudnia projekt zakładał surowe kary dla sędziów sądów powszechnych i wojskowych, sędziów SN oraz prokuratorów za:

• (1) Odmowę stosowania przepisu ustawy, jeżeli jego niezgodności z Konstytucją lub umową międzynarodową nie stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

Sędziowie nie mogliby orzekać na własną rękę o zgodności uchwalonych przez PiS przepisów z Konstytucją i prawem europejskim. Miałby to tylko robić obsadzony przez PiS Trybunał Konstytucyjny.

• (2) Działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

To głęboki wór, do którego można wrzucić wiele rzeczy np. utrudnianiem może być zawieszenie sprawy z powodu zadania pytania prawnego do SN lub prejudycjalnego do TSUE.

• (3) Działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego lub skuteczność jego powołania.

To zapisy mające zablokować możliwość oceniania statusu sędziów powołanych przez nową KRS.

• (4) Działania o charakterze politycznym.

Czyli każda działalność publiczna sędziów w obronie wolnych sądów.

Projekt groził też karami sędziom oraz prokuratorom, którzy kwestionują „umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony państwa”. Dotyczy to głównie badania legalności nowej KRS.

Co PiS usunął i co to dało

W ostatecznie uchwalonej ustawie z katalogu nowych przewinień służbowych sędziów wyrzucono:

• zapis (1) dotyczący zakazu oceny zgodności przepisów z Konstytucją i umową międzynarodową.

Prawdopodobnie nawet PiS uznał, że wprost zapisany zakaz sięgania do przepisów Konstytucji, która zgodnie z art. 8 „jest najwyższym prawem, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio” to nadmierna bezczelność.

Podobnie z prawem unijnym (czyli umową międzynarodową), gdyż Konstytucja RP w art. 91 jasno stanowi, że stanowi ono część krajowego porządku prawnego i ma pierwszeństwo przed ustawami, a jeżeli danej ustawy tej nie da się pogodzić z umową to prawo UE jest stosowane bezpośrednio (por. analizę prof. Piotra Mikuli i fact-checking wypowiedzi Kanthaka)

• zapis (4) o zakazie działań o charakterze politycznym zastąpiono zakazem-cytatem z Konstytucji (art. 178 p. 3) „Działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów”.

Pozostawiono pozostałe nowe przewinienia. Utrzymano też przepis, że sędziowie

• nie mogą kwestionować „umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony państwa”.

Oznacza to, że nie można podważać – według PiS – decyzji prezydenta o powołaniu sędziów, a także kwestionować powołanej sprzecznie z Konstytucją neo-KRS.

Zachowano też drakońskie kary za złamanie tych zakazów, czyli kary pieniężne do wysokości miesięcznej pensji i wydalenie z zawodu.

PiS dorzucił rotacyjnych sędziów

System nowych kar dotyczy sędziów sądów powszechnych, wojskowych, Sądu Najwyższego i prokuratorów.

W toku „prac sejmowych” (czyli 29 godzin chaotycznego „poprawiania” ustawy i blokowania poprawek opozycji) wprowadzono dodatkowy przepis. Pozwala on sędziom rotacyjnie orzekać w dowolnych sprawach cywilnych, karnych, czy gospodarczych w swoim macierzystym sądzie. Sędziowie nie będą też mogli kwestionować takiego rozwiązania jak i wyroków wydanych przez „rotacyjnych sędziów”.

Po co PiS zrobił tę tzw. wrzutkę? Może to być wstęp do dowolnego przenoszenia sędziów pomiędzy wydziałami w ramach szykan służbowych wobec niepokornych sędziów. Może też być wykorzystany do swobodnego przenoszenia lojalnych sędziów, jeśli będzie taka potrzeba.

Zamach na Sąd Najwyższy – nie tylko bez zmian...

Nie zmieniono też przepisów, które stanowią de facto zamach na Sąd Najwyższy.

PiS dał prymat w Sądzie Najwyższym nowej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, którą PiS powołał, a obsadziła nowa KRS. To do niej mają wpływać wszystkie sprawy dotyczące statusu sędziego. To jej uchwały mają być też nadrzędne nad uchwałami trzech starych, legalnych Izb SN.

Warto – raz jeszcze – przeczytać te przepisy:

• Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych będzie miała na wyłączność sprawy dotyczące niezawisłości i niezależności sędziego.
• Jej uchwały mają wiązać pozostałe Izby SN. A ona sama nie jest związana uchwałami pozostałych Izb.
• Zaś wnioski o wyłączenie sędziów z powodu zastrzeżeń co do ich legalności mają być pozostawione bez rozpoznania.

To cios w stary SN i próba zablokowania jakichkolwiek orzeczeń podważających status nowej KRS i Izby Dyscyplinarnej.

Ponadto w uchwalonej ustawie dyscyplinującej PiS zachował przepisy mające na celu przyspieszenie wyboru nowego prezesa SN, po zakończeniu kadencji Pierwszej Prezes SN Małgorzaty Gersdorf w kwietniu 2020. Władza wprowadza nowe regulacje do ustawy o SN, by uniemożliwić blokowanie lub odwlekanie wyboru następcy Gersdorf.

...ale wręcz wzmocniony

W Sejmie w ramach poprawek wzmocniono dodatkowo pozycję Izby Dyscyplinarnej, którą nowa KRS obsadziła głównie prokuratorami, którzy poszli na współpracę ze Zbigniewem Ziobrą.

Izba Dyscyplinarna dostanie na wyłączność rozpoznawanie wniosków o uchylenie immunitetów sędziom i prokuratorom. W pierwszej instancji będzie rozpoznawał je jeden sędzia tej Izby, w drugiej instancji – trzech.

Np. prokuratorowi Józefowi Gackowi, który nie znalazł powodów, by postawić zarzuty za katastrofę w Smoleńsku byłemu szefowi BOR. A sąd dyscyplinarny w Krakowie odmówił też uchylenia immunitetu sędziemu Wojciechowi Łączewskiemu.

Do ustawy wprowadzono też zapisy ograniczające prawo prokuratorów do obrony w procesach przed sądem dyscyplinarnym dla prokuratorów.

Do tej pory jeśli obwiniony prokurator nie stawił się na taką sprawę i się nie usprawiedliwił, mogła się ona toczyć pod jego nieobecność. Teraz proces dyscyplinarny będzie mógł się toczyć, nawet jeśli prokurator lub jego obrońca nieobecność usprawiedliwią.

Wyrzucili zapis o portalach, ale zostało uderzenie w stowarzyszenia

PiS pozostawił przepisy, które uderzają w prawo sędziów i prokuratorów do zrzeszania się w stowarzyszeniach. Za czasów PiS stowarzyszenia niezależnych sędziów, głównie Themis i Iustitia, stały się ośrodkami obrony niezależności wymiaru sprawiedliwości oraz ostro krytykowały„reformy” PiS w sądach.

W prokuraturze na obrońcę niezależności prokuratorów wyrosło stowarzyszenie Lex Super Omnia na czele z Krzysztofem Parchimowiczem.

Według nowego prawa sędziowie oraz prokuratorzy będą musieli złożyć oświadczenie, które będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej o tym:

• Do jakich stowarzyszeń i fundacji należą, jakie funkcje w nich pełnią i przez jaki okres.
• Do jakich partii należeli przed powołaniem na urząd sędziego, zwłaszcza przed rokiem 1989.

Ujawnienie członkostwa w stowarzyszeniach ma pomóc wyłapać rzecznikowi dyscyplinarnemu niepokornych sędziów i prokuratorów.

A przede wszystkim ma to odstraszyć pozostałych sędziów i śledczych od przynależności do Themis i Iustiti oraz Lex Super Omnia. Zapis ustawy pozwoli też obywatelom kwestionować bezstronność takich sędziów na salach rozpraw i składać wnioski o wyłączenia ich z rozpoznawanych spraw, zwłaszcza tych dotyczących polityków.

PiS za to wycofał się z innego pomysłu, by sędziowie i prokuratorzy ujawnili swoją działalność w internecie poprzez podanie swoich kont i pseudonimów pod jakimi umieszczają komentarze np. na Twitterze.

Uderzenie w Kolegia i samorząd sędziowski – bez zmian

PiS pozostawił bez zmian przepisy uderzające w obecne prawa sędziów, pozwalające im wpływać na to, co dzieje się w sądach.

I tak, mają zostać rozwiązane obecne Kolegia przy sądach, które krytykowały nowe PiS-owskie „porządki” w wymiarze sprawiedliwości. Bo niepokorni sędziowie wprowadzili do nich swoich przedstawicieli.

Zostanie też niemal zlikwidowany samorząd sędziowski w postaci Zgromadzeń. PiS zabrał mu uprawnienia m.in. do opiniowania awansów sędziowskich przed nową KRS. Sędziowie odmawiali udziału w procedurze przed nową KRS z uwagi na zastrzeżenia do jej legalności oraz z powodu jej stronniczości, bo awanse często dostawali „swoi” sędziowie.

PiS chce w ten sposób uciszyć Kolegia i Zgromadzenia, które za rządów PiS jednoczyły środowisko sędziów w obronie wolnych sądów. Uchwały przyjmowane przez Kolegia i Zgromadzenia były wolnym głosem sędziów.

PiS zostawił bez zmian również przepis, że

Do tej pory głosowania nie były imienne i rzecznik dyscyplinarny nie mógł ścigać sędziów za krytyczne uchwały wobec ministra Ziobry, prezydenta Andrzeja Dudy czy nowej KRS. Pisaliśmy o tym w OKO.press:

Więcej uprawnień dla rzeczników dyscyplinarnych ministra Ziobry

Przyjęta przez PiS w Sejmie ustawa powiela zapisy projektu zwiększające uprawnienia rzeczników dyscyplinarnych dla sędziów z nominacji ministra Ziobry.

Główny rzecznik Piotr Schab i dwaj jego zastępcy – Michał Lasota oraz Przemysław Radzik – będą mogli

Będą mogli też powoływać zastępców rzeczników dyscyplinarnych przy sądach apelacyjnych i okręgowych.

To pozwoli władzy na obsadzenie tych stanowisk swoimi ludźmi, gdy kadencje obecnych rzeczników przy sądach wygasną. Rzecznicy zgodnie z nowym prawem będą mogli

Część sędziów ignorowała wezwania na przesłuchania, bo nie uznaje prawa rzeczników Ziobry do ich ścigania. Pisaliśmy o tym w OKO.press:

Uderzenie w autonomię NSA – zostało jeszcze wzmocnione

Co równie ważne, PiS bierze się też za niezależne dotąd sądownictwo administracyjne. Sędziowie NSA również nie będą mogli podważać legalności nowej KRS i wybranej przez niej sędziów.

Co gorsze, w formie poprawek wprowadzono do ustawy nowy zapis, że

Będzie on powoływany do prowadzenia spraw poszczególnych sędziów.

Neo-KRS ma ostateczny głos

W Sejmie pozostawiono bez zmian przepisy mocno ograniczające odwołania sędziów od uchwał nowej KRS dotyczących awansów sędziowskich.

Te przepisy wprowadzono po to, by sędziowie nie kwestionowali skutecznie pracy nowej KRS, jak to miało miejsce np. w przypadku awansu dla rzecznika dyscyplinarnego Michała Lasoty. Awans ten uchyliła Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, w związku z czym Lasota do dziś nie został powołany do Sądu Okręgowego w Elblągu:

Teraz ustawą kagańcową zajmie się Senat, w którym większość mają senatorowie opozycji. Ale gdy ustawa wróci do Sejmu, PiS będzie miał bezwzględną większość, by uchylić poprawki Izby Wyższej.