Nadmiarowe zgony w grudniu 2021 roku: Polska na pierwszym miejscu w UE

Eurostat liczy nadwyżkę zgonów w stosunku do średniej z przedpandemicznych lat 2016-2019. W grudniu 2021 roku przypadł u nas szczyt fali wywołanej wariantem delta, podczas której nie wprowadzono ograniczeń poza już istniejącymi - słabo przestrzeganymi - nakazami noszenia maseczek w zamkniętych miejscach publicznych i ograniczenia miejsc w tychże.

Więcej nadmiarowych zgonów niż w Polsce fala delty przyniosła w innych krajach „nowej" Europy – Bułgarii, Rumunii, Słowacji i Chorwacji, tylko nieco wcześniej, w październiku i listopadzie. W dwóch pierwszych krajach mieliśmy jednak do czynienia z zapaścią służby zdrowia. U nas do niej nie doszło, bo rząd nakazał przygotowanie wystarczającej liczby łóżek i miejsc na intensywnej terapii. Obawiając się utraty kruchej większości w parlamencie oraz części potencjalnego elektoratu sceptycznego wobec szczepień przeciw COVID-19 i znużonego restrykcjami, puścił 4. falę na żywioł. Na COVID-19 zmarło ponad 30 tys. osób. Trzeba do tego jeszcze doliczyć te, które nie otrzymały na czas fachowej pomocy z powodu przemianowania części oddziałów szpitalnych na covidowe.

Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Chorwacja i Polska to kraje o najniższym odsetku zaszczepionych przeciw COVID-19 w Unii Europejskiej - i tu widać wyraźną korelację pomiędzy nadmiarowymi zgonami, a poziomem zaszczepienia w 4. fali, która przetoczyła się przez Europę latem i jesienią 2021 roku.

Ciekawy jest przypadek Łotwy, która wprowadziła jesienią 2021 roku rygorystyczny lockdown, dzięki czemu uniknęła losu zbliżonego do Rumunii i Bułgarii mimo niskiego odsetka zaszczepionych - w tym wśród najbardziej narażonych seniorów.

Bułgaria i Rumunia miały tak niski poziom zaszczepienia i tak wysoką nadmiarową śmiertelność, że przesunęły skalę - gdyby jednak usunąć je z wykresu, to praktycznie wszystkie pozostałe kraje byłej „demokracji ludowej" znalazłyby się w lewym górnym kwadrancie - słabe zaszczepienie, wysoka śmiertelność. Kraje „starej" Europy byłyby zaś w kwadrancie przeciwległym - wysokie zaszczepienie, niska nadmiarowa śmiertelność.

Widać wyraźnie, że ze szczepieniami mamy w naszej części świata problem - i napisano już na ten temat wiele. Socjologowie i psychologowie społeczni główne przyczyny widzą w niskim poziomie zaufania do instytucji państwowych, przywiązaniu do medycyny ludowej (i zastępującej ją współcześnie medycynie „alternatywnej"), słabo funkcjonującej ochronie zdrowia i braku tradycji szczepień dorosłych.

W niechlubnej czołówce

Według danych z Rejestrów Stanu Cywilnego w stosunku do lat 2016-2019 zmarło w Polsce w latach 2020-1021 o 189,8 tys. więcej osób - 73,8 tys. w 2020 i 116 tys. w 2021 roku.

Jednak nie tylko szczepienia przyczyniły się do tragicznego bilansu dwóch lat pandemii na wschodzie UE. Jeśli wyciągnąć średnią z danych miesięcznych o zgonach nadmiarowych podawanych przez Eurostat (taka operacja obarczona jest nieznacznym marginesem błędu, lepiej byłoby przeprowadzić tę operację na liczbie nadmiarowych zgonów, ich jednak Eurostat nie podaje - dyskusję na temat metodologii można przeczytać tutaj), to więcej osób niż w Polsce zmarło tylko w Bułgarii.

Widać, że w krajach naszego regionu rok 2021 był o wiele bardziej tragiczny niż 2020 - wtedy z kolei ucierpiały państwa zachodniej Europy, które przyjęły na siebie pierwsze uderzenie koronawirusa. Nasze kraje ochronił wtedy skuteczny lockdown. Od jesieni 2020 roku dzieje się jednak na wschodzie Unii tragicznie. W jakimś stopniu chyba zgubiła rządy w naszym regionie pycha - bo skoro tak dobrze poszło na wiosnę, czemu jesienią miałoby być inaczej?

Polski rząd zapewniał, że jest przygotowany na jesień, ale planowana liczba łóżek covidowych okazała się być śmieszna w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Brzemienna w skutki była też decyzja, by - jak ujął to szef Rady Medycznej prof. Andrzej Horban - „trochę osób powinno się zakazić". Zrezygnowano wtedy z prób wygaszania ognisk epidemicznych, testowanie ograniczono do osób z objawami COVID-19.

Zachodnia część Europy po przejściu 1. fali była jeszcze w dużej mierze odporna - my całkowicie immunologicznie naiwni, bo przecież powstrzymaliśmy 1. falę.

W Polsce doprowadziło to do zapaści systemu ochrony zdrowia - przed szpitalami ustawiały się kolejki karetek, pacjentów wożono setki kilometrów w poszukiwaniu miejsca, zwiększył się znacząco odsetek umierających w domach. A potem przyszła 3. fala wywołana wariantem alfa, na przełomie 2020 i 2021 roku zaczęły się szczepienia - które szły jak burza, ale na początku lata okazało się, że właściwie wszyscy chętni już się zaszczepili.

Wtedy jednak rząd - ku zaskoczeniu ekspertów - przestał aktywnie namawiać do szczepień, powiększył tylko bazę łóżkową. System wytrzymał, zaprzepaszczono jednak szansę, by zmniejszyć liczbę ofiar pandemii. Rządzący zasłaniali się polskim „genem sprzeciwu", jednak w sondażach większość społeczeństwa była za wprowadzeniem paszportów covidowych, które w tamtym czasie, przed wariantem omikron, pozwalały jeszcze ograniczać transmisję. Poza tym były dobrym narzędziem, nakłaniającym wahających się do zaszczepienia. Kilka miesięcy później gładkie wprowadzenie wysokich kar za wykroczenia drogowe i wyraźna poprawa kultury jazdy pokazały, że w Polsce można wprowadzać bardziej restrykcyjne obostrzenia w imię dobra publicznego.

Dlaczego umierają mężczyźni?

Opór przeciwko szczepieniom i ograniczeniom covidowym w naszej części Unii to tylko część przyczyn tak złego bilansu pandemii.

Rafał Halik, epidemiolog i specjalista zdrowia publicznego, tłumaczył OKO.press, że już przed epidemią system był niewydolny, o czym świadczyły kolejki do lekarzy i do szpitali: „Czerwona lampka zapaliła się podczas bardzo nasilonego sezonu grypowego w okresie wiosennym 2017".

„Zjawisko wczesnej, bo już w wieku 40 lat, zapadalności na choroby układu krążenia, to ogólna charakterystyka regionu Europy Wschodniej i Środkowo-Wschodniej. A przecież to są najważniejsze czynniki ciężkiego COVID-u.

Na to wszystko nakładają się zachowania ryzykowne zdrowotnie, jak palenie, alkohol, wysokotłuszczowa dieta pełna czerwonego mięsa oraz przetworzonych dań (wystarczy wspomnieć „wypoczynek przy grillu”), mała aktywność fizyczna i inne ryzykowne zachowania, czego przykładem jest stan bezpieczeństwa naszych dróg i dominacja wśród ofiar wypadków właśnie mężczyzn" - dodawał ekspert.

Płacimy więc za opóźnienie cywilizacyjne w stosunku do zachodniej Europy, wieloletnie zaniedbania w ochronie zdrowia i w profilaktyce, a także za to, że jesteśmy już społeczeństwem o strukturze takiej jak w krajach rozwiniętych - starzejącym się. To właśnie w tym rosnącym odsetku schorowanych seniorów wirus znalazł sobie najwięcej ofiar.

A jaka część zgonów nadmiarowych to osoby cierpiące na inne schorzenia, które nie otrzymały na czas fachowej pomocy? Podawane codziennie dane o zgonach na COVID-19 były niekompletne - GUS ostatecznie poinformował o 12,5 tys. więcej śmierci covidowych. Są już również dane za pierwsze półrocze 2021 roku i tam nadwyżka wyniosła prawie 12 tys. O ile jesienią 2020 roku dużo było nadmiarowych zgonów niezaklasyfikowanych jako COVID-19, to w 2021 roku według GUS było ich tylko 4 tys.

To kwestie wymagające głębszej analizy - bo duży odsetek nadmiarowych zgonów niezaklasyfikowanych jako COVID-19, mógł równie dobrze być wynikiem tego, że ludzie umierali w domach i karetkach, przed stwierdzeniem choroby. Generalnie jednak wszystkie - prawie 190 tys. - śmierci ponad normę w latach 2020-2021 są konsekwencją pandemii i z tym zjawiskiem będziemy prawdopodobnie mierzyć się jeszcze przez lata w związku z tzw. długiem epidemicznym. Zapłacimy za niezdiagnozowane w porę schorzenia, za bardziej stacjonarny tryb życia, wreszcie za psychiczne konsekwencje lockdownów, zdalnego nauczania i pracy, czy po prostu strachu przed wirusem lub utratą źródeł zarobku.