RAPORT SPECJALNY. Przed wyborami rząd otwiera Polskę. Porównujemy z innymi - niebezpiecznie wcześnie

Ostatni dzień kwietnia przyniósł 237 nowych zakażeń - najmniej w całym kwietniu, a także 20 ofiar śmiertelnych (już 5 proc. stwierdzonych zakażeń - ten wskaźnik rośnie i tak będzie nadal). Liczba ozdrowieńców wzrosła o 211, zbliżając się do liczby nowych zakażeń, ale wciąż jej nie przekraczając.

Stan rzeczy wyglądał wieczorem 30 kwietnia w Polsce tak:

• zakażonych od początku epidemii 12 877;
• z tego zmarły 644 osoby;
• wyzdrowiało 3 236 osób;
• choruje 8 997, z tego hospitalizowanych jest 3 012 osób, a stan 160 (wg rzadko aktualizowanych danych na worldometer) jest ciężki lub krytyczny.

Polska wkracza na drogę otwierania gospodarki i powrotu do normalności:

• 4 maja zostaną otwarte sklepy w centrach handlowych, z zastrzeżeniem, że mogą wpuszczać jedną osobę na 15 m2 powierzchni;
• 6 maja żłobki i przedszkola - dzieci będą 12-osobowych grupach i mają się "nie mieszać ze sobą" (analiza tutaj).

OKO.press regularnie informuje, że tempo epidemii w Polsce słabnie a jej skala - w porównaniu z innymi krajami - nie jest zbyt duża. W kwietniu utrzymuje się mniej więcej stały poziom nowych dziennych zakażeń (z wahaniami) - średnio 344.

Wykres przedstawiający sumę zakażeń od początku epidemii w kwietniu przybrał postać funkcji liniowej.

Obecny poziom - 12 877 oznacza podwojenie stanu z 11 kwietnia, minęło więc 19 dni. To już wolne tempo podwajania liczby zakażeń, w marcu następowało to nawet co trzy-cztery dni.

To wszystko nie oznacza, że otwieranie gospodarki w tej fazie epidemii jest bezpieczne. Żeby to ocenić sięgniemy do porównań z krajami, które także decydują się na poluzowanie ograniczeń. Krytyczna analiza jest tym bardziej potrzebna, że polskie władze forsują przeprowadzenie wyborów korespondencyjnych 10 maja (ewentualnie 17 maja) i ten polityczny plan może wpływać na politykę zdrowotną ochrony przed epidemią.

Zanalizujmy więc stan epidemii w Polsce na europejskim tle.

Zakażeń w Polsce: 15 razy mniej niż w Hiszpanii, 5 razy niż w Austrii, 2 razy niż w Czechach

Intensywność epidemii - liczba wszystkich zakażeń od początku jest w Polsce niewielka - 338 na milion (stan na 30 kwietnia 2020, 17:00) . Co oznacza jeden przypadek na niecałe 3000 osób.

Mniej przypadków w UE jest tylko na Węgrzech (287), w Słowacji (256) i w Grecji (247). W Rumunii (636) i Czechach (708) jest ich dwa razy więcej, ale w Hiszpanii aż 15 razy więcej (jeden przypadek na 200 osób), we Włoszech - 10 razy, w Niemczech - 6 razy, w Austrii - 5 razy.

Niewielki zasięg epidemii to jednak argument obosieczny za poluzowaniem polityki wobec COVID-19. Mniej zakażeń może bowiem wynikać właśnie z wcześnie wprowadzonych ograniczeń i społecznej dyscypliny w ich przestrzeganiu. Poluzowanie może być nie tylko okazją do dodatkowych zakażeń, ale i sygnałem, że ryzyko minęło i społeczna dyscyplina spadnie.

Poza tym, trudno tak naprawdę ocenić skalę epidemii w Polsce, bo mimo postępu robimy wciąż mało testów.

Za mało testów, by mieć poczucie kontroli

Pod względem liczby testów na milion mieszkańców Polska zajmuje - według stanu 30 kwietnia, z godz. 16:00 - piąte od końca miejsce w UE (przy czym wynik Francji jest z pewnością zaniżony; liczba 7 103 testów nie jest aktualizowana, zapowiadane jest 100 tys. testów dziennie). Polskę wyprzedziła właśnie Rumunia.

Na wykresie pominięto maleńkie Maltę (74 713 testów na milion) Luksemburg (66 708 testów), bo „wychodziły poza skalę".

Codzienna porcja testów (w czwartek 30 kwietnia - 13,5 tys.) wciąż jest daleka od deklarowanych 20-25 tys. Skuteczność testów jest przy tym dość niska: przy pomocy 338 027 próbek (wykonanych na 307 098 osobach) wykryto 12 781 zakażeń, co oznacza, że aby wykryć jedno zakażenie potrzeba 26 próbek (trzeba sprawdzić 24 osoby).

W porównaniu z krajami pierwszej europejskiej fali, które zostały zaskoczone epidemią to wskaźnik wysoki. Aby wykryć jedną zakażoną osobę trzeba wykonać:

• we Włoszech - 9,4 testy
• w Hiszpanii 6,0 testów
• we Francji - tylko 2,8 testów

Wyjątkiem w tej grupie są

• Niemcy, które postawiły na intensywne testowanie (w sumie aż 2,6 mln próbek) - i by wykryć zakażoną osobę trzeba tam wykonać 15,6 testów.

W krajach drugiej fali wskaźniki wykrywalności są zbliżone do polskich:

• w Austrii - 16,5
• Portugalii - 15,1
• w Rumunii - 14,6

Ale w krajach, które mocno postawiły na testy są znacznie większe (co oznacza, że stosowano je szerzej):

• w Czechach - 31,8 testów,
• w Estonii - 31 testów,
• na Litwie - nawet 90 testów.

Kraje, które więcej testują, wykrywają więcej przypadków. "Pogarsza" to statystyki, ale daje skuteczniejsze narzędzia do walki z wirusem. W Polsce nawet osoby z grupy wysokiego ryzyka testowane są z opóźnieniem lub wcale. Nawet w placówkach opieki zdrowotnej (analiza tutaj).

Ukrywany współczynnik R

Kluczową daną dla oceny tempa epidemii jest tzw. bazowy współczynnik reprodukcji R, czyli liczba osób, którą średnio zaraża nosiciel wirusa. Jeśli jest ona wyższa od 1, to liczba zakażonych będzie wciąż rosła. Dlatego wszystkie kraje dążą do tego, by zeszła ona poniżej 1 i od tego uzależniają otwieranie gospodarki i powrót do normalności.

Polski rząd przez półtora miesiąca epidemii nie informował opinii publicznej, jaki jest współczynnik R i jacy eksperci doradzają mu podczas epidemii. Dopiero po interwencyjnych tekstach m.in. OKO.press, i po tym, jak na nasze biurko trafiły raporty jednego z zespołów tworzących modele matematyczne epidemii dla rządu, ministerstwo zdrowia zaczęło upubliczniać ten wskaźnik, a prace zespołu pojawiły się w internecie.

Według najnowszych analiz tego zespołu (z 27.04) bazowy współczynnik reprodukcji dla Polski wynosi obecnie 1,13, czyli nadal, mimo szybkiego i konsekwentnego lockdownu, zaraża się coraz więcej i więcej osób. W przypadku innych krajów posłużymy się kalkulatorem opracowanym przez badacza z berlińskiego Uniwersytetu Humboldtów. Są to dane orientacyjne, ale nieodbiegające zbytnio od dokładniejszych badań.

Kiedy Europa się otwiera? Pięć kryteriów

Plany luzowania obostrzeń w Polsce zestawiamy z polityką kilku krajów Unii Europejskiej, które zdejmują ograniczenia w kontaktach międzyludzkich. Mają jednak ku temu solidne podstawy:

• spada liczba nowych przypadków;
• a także liczba aktywnych przypadków;
• spada liczba zgonów;
• a także osób hospitalizowanych i na intensywnej terapii;
• rośnie liczba ozdrowieńców.

Na tych wykresach widać, jaki jest stosunek liczby ozdrowieńców do aktywnych przypadków w pięciu krajach Unii, które już się otwierają albo zamierzają otworzyć. Jak widać, Polska ma o wiele więcej zakażonych w stosunku do osób wyzdrowiałych od innych.

Z trzech krajów mocno zaatakowanych w pierwszej fali sytuacja najbezpieczniej wygląda w Niemczech, we Włoszech ryzyko jest wciąż duże. Wśród państw drugiej fali najlepiej poradziła sobie Austria.

Na kolejnych wykresach widać, jak spada liczba aktywnych przypadków w pięciu krajach Unii - wszystkich oprócz Polski, gdzie trend jest nadal wznoszący, choć krzywa się powoli wypłaszcza.

Współczynnik R od 0,56 do 0,97. I kilka innych warunków

Zobaczmy po kolei, jak otwierają się kraje z wykresu i jakie mają argumenty za otwarciem. Skorzystamy tu z opracowania Londyńskiej Szkoły Higieny i Medycyny Tropikalnej, której specjaliści oszacowali współczynnik R dla poszczególnych państw.

1. Włochy

Pierwsze musiały stawić czoła wirusowi i zapłaciły za to największą cenę - prawie 28 tys. zgonów. Z powodu wielkich rozmiarów epidemii - już ponad 200 tys. zarejestrowanych przypadków, wprowadziły (razem z Hiszpanią) najsurowszy lockdown w Europie. Stanęły wszystkie zakłady przemysłowe, oprócz tych, które były konieczne dla funkcjonowania państwa, a ludzie mogli wychodzić na zewnątrz tylko po zakupy albo do apteki.

Według danych z Uniwersytetu Humboldtów bazowy współczynnik reprodukcji dla Włoch wynosi 0,97, liczba nowych przypadków podwaja się co 29 dni.

Ale także:

• od ponad miesiąca spada liczba nowych przypadków,
• od miesiąca spada liczba zgonów,
• od trzech tygodni spada liczba hospitalizowanych i na intensywnej terapii.

W poniedziałek premier Giuseppe Conte ogłosił, w jakich fazach kraj będzie się otwierał.

• 4 maja otworzy się część przemysłu, parki i ogrody, a mieszkańcy będą mogli podróżować po swojej gminie, jeśli mają ważny powód, bary i restauracje będą mogły sprzedawać na wynos;
• 18 maja otworzą się muzea, biblioteki, sklepy;
• 1 czerwca bary, restauracje, fryzjerzy, i salony kosmetyczne;
• zamknięte pozostają szkoły, kościoły, teatry i kina.

Zdaniem niektórych ekspertów, m.in. wirusologa prof. Andrei Crisantiego jest jeszcze za wcześnie na otwarcie całych Włoch - powinno się zacząć od regionów, w których jest najmniej przypadków koronawirusa.

2. Hiszpania

To kraj z największą ilością zarejestrowanych przypadków koronawirusa w Europie – 239,6 tys. Także i tam władze wprowadziły najsurowszy lockdown jak we Włoszech.

Bazowy współczynnik reprodukcji dla Hiszpanii wynosi ok. 0,98, liczba przypadków podwaja się co 25 dni.

• od miesiąca spada liczba nowych przypadków
• i liczba zgonów;
• liczba aktywnych przypadków zaczęła spadać ponad tydzień temu.

Hiszpania zaczyna na razie od bardzo ostrożnych kroków – po ośmiu tygodniach w zamknięciu zezwoliła na wyjście z domu dzieciom, na kilka godzin dziennie i w małych grupach. I to na razie tyle – mimo wskaźników lepszych od Polski (ale daleko większej liczby przypadków).

3. Niemcy

Niemcy, które zanotowały już 162 tys. przypadków koronawirusa, są bardzo ostrożne w zniesieniu ograniczeń – mimo, że:

• od ponad miesiąca spada liczba nowych przypadków;
• od trzech tygodni liczba aktywnych przypadków
• i liczba nowych zgonów.

Bazowy współczynnik reprodukcji dla Niemiec wynosił w zeszłym tygodniu 0,71. Liczba przypadków podwaja się co 26 dni.

Kanclerz Angela Merkel dyskutuje z premierami landów, jak otwierać gospodarkę, ale bardzo uważa, żeby bazowy współczynnik reprodukcji nie przekroczył magicznej jedynki. W Niemczech otworzono sklepy do 800 m. i wprowadzono obowiązek maseczek w sklepach i komunikacji publicznej, w części landów do szkół wróciły starsze dzieci. Niemieccy eksperci ostrzegają jednak, że R znowu skoczyło do 1, co każe otwierać się ostrożniej i dyskusja polityczna na ten temat wciąż trwa.

4. Czechy

Z przykładu małych Czech chce korzystać Wielka Brytania - kanclerz skarbu Rishi Sunak pilnie studiuje czeskie rozwiązania. Bazowy współczynnik reprodukcji: 0,85, liczba przypadków podwaja się co 26 dni.

• od ponad miesiąca spada tam liczba nowych przypadków;
• od dwóch tygodni liczba aktywnych przypadków
• oraz liczba zgonów.

Czesi podeszli do sprawy bardzo konkretnie – jeszcze przed Wielkanocą rząd przedstawił plan powrotu do normalności w pięciu punktach, a ponieważ święta nie przyniosły wzrostu nowych przypadków, przyśpieszył cały proces.

• 27 kwietnia otworzono sklepy o powierzchni do 2 500 m2, szkoły jazdy, siłownie i centra fitness (bez pryszniców i szatni), biblioteki i wolne przestrzenie ogrodów zoologicznych;
• 11 maja zostaną otwarte m.in. ogródki restauracji, hospód i kawiarni, salony fryzjerskie i kosmetyczne, a także muzea, galerie i zamki;
• 25 maja – restauracje, hospody, kawiarnie, hotele i kempingi.

5. Austria

Również Austriacy dobrze poradzili sobie z epidemią i są już na drodze ku normalności. Ich bazowy współczynnik reprodukcji: 0,56; liczba przypadków podwaja się co 32 dni.

• od ponad miesiąca spada liczba nowych przypadków;
• od miesiąca aktywnych przypadków;
• od trzech tygodni liczba zgonów.

Austria jako jedna z pierwszych w Europie zaczęła znosić ograniczenia:

• 14 kwietnia otworzyła mniejsze sklepy i parki;
• w maju otworzy resztę sklepów, zakłady fryzjerskie, restauracje, kawiarnie i hotele, a obywatele będą mogli się swobodnie przemieszczać.

Polska jeszcze nie jest w tej fazie

Popatrzmy w tym kontekście na Polskę:

• liczba nowych, codziennych przypadków nie spada, waha się przez cały kwiecień ok. 344, nie ma wyraźnej tendencji ani wzrostu, ani spadku;
• liczba zgonów wynosi średnio w kwietniu 20 przypadków, ale w drugiej połowie miesiąca zmarło 358 osób, a w pierwszej 243 (liczba ofiar w tej fazie epidemii musi rosnąć);
• także liczba aktywnych przypadków nie spada, lecz rośnie (choć coraz wolniej);
• bazowy współczynnik reprodukcji jest wciąż powyżej jednego.

Poluzowanie restrykcji to zawsze obarczona ryzykiem decyzja polityczna, ale luzowanie, kiedy epidemia nie wygasa, budzi wielki niepokój. Byłoby to bezpieczniejsze, gdyby temu działaniu towarzyszyło zwiększenie liczby testów i skrupulatny wywiad epidemiologiczny. Ale na razie wykorzystujemy połowę możliwości naszych laboratoriów - możemy robić 25 tys. testów na dobę, wynik z ostatniej doby to 13,5 tys.

Dlaczego rząd jeszcze kilka dni temu mówił, że nie ma mowy o luzowaniu, a teraz ogłosił, że żłobki, przedszkola i galerie handlowe mogą zostać otwarte? Dlaczego wprowadzał pewne zasady nawet na wyrost (zamykanie parków i lasów), podkreślając, że stosuje filozofię dmuchania na zimne, a teraz nagle zmienił ton?

Czechy, Austria, Niemcy, uzależniają swoje decyzje od konkretnych analiz sytuacji i jasno to komunikują. Trudno w tej sytuacji o zaufanie do polskich władz, kiedy rodzi się podejrzenie, że otwarcie ma związek z wyborami, do których prze Prawo i Sprawiedliwość. Bo przed wyborami trzeba pokazać, iż sytuacja jest w porządku.

Szczególnie rozczarowująca jest tu postawa ministra zdrowia, który autorytet, jaki zdobył dowodząc wojną z COVID-19 inwestuje w przekonywanie opinii publicznej, że - jak to ujął Jarosław Kaczyński - „przy takim sposobie przeprowadzenia wyborów [korespondencyjnym] nie ma najmniejszego zagrożenia dla zdrowia ludzi. To wybory całkowicie bezpieczne zarówno dla tych, którzy w nich uczestniczą, jak i dla tych, którzy przy nich pracują”.

Czy będzie tak, że po 10 maja znowu zamkniemy galerie handlowe i przedszkola, tłumacząc, że pogorszyły się wskaźniki, bo za dużo chodziliśmy po sklepach, a nie, broń Boże, do skrzynek wyborczych?

Wieczór na świecie

Tymczasem jak podał o 22:30 worldometer na całym świecie:

• zakażonych od początku epidemii zostało już 3 mln 296 tys.;
• z tego zmarło 233 tys. osób;
• wyzdrowiało 1 mln 35 tys. osób;
• choruje 2 mln 28 tys., z tego w stanie ciężkim lub krytycznym jest 51 tysięcy.

Poza USA, gdzie doba przyniosła ponad 30 tys. nowych zakażeń i 2200 ofiar, epidemia rozwija się szybko w Rosji (7 tys. nowych zakażeń, łacznie już 100 tys.) i w Brazylii (6 tys. i 85 tys.). Wciąż nie radzi sobie Wielka Brytania (ponad 6 tys. nowych, 171 tys, wszystkich, prawie 27 tys. zgonów, więcej jest tylko we Włoszech - 28 tys. i USA - 64 tys.). Za to w Chinach zanotowano 4 (cztery) nowe przypadki COVID-19.