Sasin na orbicie: chaos nazywa porządkiem, koszt niekompetencji - ceną demokracji

Jacek Sasin, szef resortu aktywów państwowych, był 29 września 2020 gościem Konrada Piaseckiego w porannym paśmie TVN24. Został tam zapytany o koszt nieudolnie i bezprawnie przygotowanych wyborów korespondencyjnych oraz o rekonstrukcję rządu, w tym wejście Jarosława Kaczyńskiego na pozycję wicepremiera.

To ostatnie Sasin uznał za "kumulację decyzyjności". Aby unaocznić absurd tej opinii wystarczy wyobrazić sobie - przez analogię - rząd Węgier, w którym szef Fideszu Victor Orbán zostaje wicepremierem w rządzie Istvána Nagy'ego (obecnego ministra z Fideszu) i jednocześnie ma nadzorować ministrów z formalnie koalicyjnej Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej.

Sasin, pozostając w świetnym nastroju, brawurowo kluczył w obu sprawach. Mijał się z faktami i formułował oceny rażąco sprzeczne z ramami ustrojowymi, historią polityczną III RP a także elementarnym zdrowym rozsądkiem. Zaczniemy od "kosztów demokracji".

Sasin objaśnia, że koszt niekompetencji to cena demokracji

Redaktor Konrad Piasecki zapytał ministra Sasina o roszczenie Poczty Polskiej, która na podstawie widzimisię partii rządzącej miała bez żadnych podstaw prawnych przygotować wybory korespondencyjne 10 maja. Głosowanie ostatecznie nie doszło do skutku, a Poczta domaga się od Skarbu Państwa rekompensaty kosztów poniesionych, by przygotować pakiety wyborcze. Chodzi o ok. 70 mln zł.

Co na to Sasin, odpowiedzialny w rządzie PiS za przeprowadzenie wyborów korespondencyjnych?

Sasin ma rację, demokracja kosztuje. Warto wydać dziesiątki, a nawet setki milionów złotych na to, by proces wyborczy był jak najbardziej sprawny, przejrzysty, a obywatele mieli poczucie pełnego i równego uczestnictwa w głosowaniu. Taka inwestycja procentuje: zwiększa zaufanie obywateli do państwa i systemu politycznego.

Było tak.

Kiedy na początku marca odnotowaliśmy w Polsce pierwsze zakażenie koronawirusem, a później liczba zdiagnozowanych przypadków z dnia na dzień zaczęła rosnąć, rząd Mateusza Morawieckiego wprowadził radykalne obostrzenia, by powstrzymać rozprzestrzenianie się pandemii.

Na porządku dziennym stanął problem wyborów prezydenckich zaplanowanych na 10 maja: zbieranie podpisów i prowadzenie kampanii wyborczej było skrajnie utrudnione i godziło w równość szans kandydatów. Natomiast sam akt głosowania przy rosnącej liczbie zachorowań wydawał się nie do przeprowadzenia.

Według konstytucji, ustaw, ekspertów i zdrowego rozsądku, rozwiązanie narzucało się jedno: rząd powinien wprowadzić jeden z opisanych w konstytucji stanów nadzwyczajnych, konkretnie stan klęski żywiołowej, przewidujący (w art. 3 ustawy) masowe występowanie choroby zakaźnej. Wskazywali na to prawnicy, apelowały organizacje społeczne.

Ale prezes PiS Jarosław Kaczyński i co za tym idzie jego podwładni (z Jackiem Sasinem na jednym z czołowych miejsc), uparli się, by wybory przeprowadzić. Rząd Mateusza Morawieckiego stwierdził, że o stanie nadzwyczajnym nie ma mowy, a to oznaczało, że wybory muszą się odbyć 10 maja.

Jednak ponieważ PiS przestraszył się wyborów przy urnach (pytanie, na ile decydowała troska o obywateli, a na ile strach, że najstarszy elektorat Andrzeja Dudy zostanie w domu z obawy przed zakażeniem), wymyślił sobie za to, że wszyscy zagłosujemy korespondencyjnie. Na czele tej operacji stanął Jacek Sasin.

I wtedy się zaczęło.

• Premier Mateusz Morawiecki 16 kwietnia 2020 roku wydał dwie decyzje, w których nakazał PWPW i Poczcie Polskiej druk i przygotowanie dystrybucji pakietów do głosowania korespondencyjnego.
• Zrobił to bezprawnie, bo nie było jeszcze wówczas specustawy o wyborach korespondencyjnych - 6 kwietnia co prawda przyjął ją Sejm, ale nie była jeszcze procedowana w Senacie i podpisana przez prezydenta. Wyłączne prawo zlecania druku kart wyborczych i ich dystrybucji miała PKW.
• Jednak minister Sasin na podstawie bezprawnej decyzji premiera (co potwierdził 15 września w miażdżącym wyroku sąd administracyjny), podjął ustalenia (z Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych i Pocztą Polską) dotyczące druku kart i ich dystrybucji.
• Do tego władze PWPW bezprawnie zmieniły ustalony przez PKW wzór karty wyborczej na wybory prezydenckie w 2020 roku. Ktoś z rządu prawdopodobnie zatwierdził zmianę wzoru karty, nie mając do tego podstawy prawnej. Nie wiadomo, czy zrobił to Sasin (wg uprawnień przyznanych przez ustawę, która nie obowiązywała), szef MSWiA Mariusz Kamiński (który odpowiada za umowę z PWPW), czy jeszcze ktoś inny.
• Mimo tych wszystkich nadużyć rząd i tak nie był gotowy do przeprowadzenia wyborów 10 maja jakimkolwiek sposobem: kilka dni przed głosowaniem pakiety wyborcze nie zostały rozwiezione do obywateli, a komisje wyborcze były zdekompletowane.

To nie był koszt demokracji tylko nieudolności Sasina i pogardy dla prawa jego mocodawców.

Sasin objaśnia, że chaos jest porządkiem

Skoro już - jak zauważył podczas programu w TVN24 redaktor Konrad Piasecki - każdy Polak złoży się po ok. 2 zł na koszt demokracji w rozumieniu Jacka Sasina, warto się przyjrzeć, co w takim ustroju jego teoretyk z PiS uważa za normę.

Jest ku temu doskonała sposobność, ponieważ Piasecki zapytał Sasina o ocenę wejścia do rządu Zjednoczonej Prawicy w randze wicepremiera szefa PiS Jarosława Kaczyńskiego.

Sasin odparł tak:

Interpretacja Sasina jest tak kuriozalna, sprzeczna z polską i światową praktyką w państwach demokratycznych, że można ją uznać za fałszywą.

Wtedy rzeczywiście mielibyśmy do czynienia z "kumulacją decyzyjności" - wszystkie najważniejsze decyzje zapadałyby w rządzie wg jasnej hierarchii, a nie podczas obrad mniej lub bardziej formalnych ciał zewnętrznych, tak jak ma to miejsce w Polsce od 2015 roku.

Jednak oddanie Jarosławowi Kaczyńskiemu funkcji wicepremiera bez teki ds. bezpieczeństwa oznacza, że będzie on:

• podwładnym własnego podwładnego w partii (premiera Mateusza Morawieckiego);
• i jednocześnie będzie miał pozycje równą wobec jednego z mniejszych partnerów (wicepremiera Jarosława Gowina);
• i zarazem zwierzchnią i kontrolną pozycję wobec drugiego partnera - ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.

To model rządów nieznany współczesnej demokracji i jednocześnie struktura tak niejasna oraz zagmatwana, że musi generować chaos - zamiast kumulacji decyzyjności, otrzymamy decyzyjności (i odpowiedzialności) spektakularne rozproszenie.

Jakby to było z Merkel i Orbánem? Analogia z Rosji Putina

By unaocznić absurd tej sytuacji:

• to tak, jak gdyby szefowa niemieckiej CDU Angela Merkel została wicekanclerz w rządzie Julii Klöckner (obecnej minister rolnictwa z CDU) i jednocześnie nadzorowała ministrów z koalicyjnego SPD;
• to również tak, jak gdyby szef węgierskiego Fideszu Victor Orbán został wicepremierem w rządzie Istvána Nagy'ego (obecnego ministra rolnictwa z Fideszu) i jednocześnie nadzorował ministrów z formalnie koalicyjnej Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej.

Sytuacji porównywalnej do polskiej próżno szukać w krajach mniej lub bardziej demokratycznych. Analogiczne wydarzenie miało za to miejsce w putinowskiej Rosji.

Różne warianty w III RP, ale czegoś takiego nie było

Również w historii IIIRP, zwłaszcza po wprowadzeniu w 1993 roku progu wyborczego, który zakończył rozdrobnienie polskiego parlamentu, nie mieliśmy porównywalnej sytuacji:

• w latach 1993-1995 premierem rządu SLD-PSL był szef mniejszego ugrupowania Waldemar Pawlak, ale lider silniejszej w tym układzie postkomunistycznej lewicy Aleksander Kwaśniewski pozostał poza rządem, szykując się już do wyborów prezydenckich w 1995 roku;
• w latach 1995-1997 szefami koalicyjnego rządu byli jeszcze Józef Oleksy (musiał ustąpić po fałszywym, jak się później okazało, oskarżeniu o szpiegostwo) oraz Włodzimierz Cimoszewicz - w żadnym z tych przypadków szef największego ugrupowania sejmowego nie pełnił funkcji wicepremiera;
• w latach 1997-2001 mieliśmy sytuację nazwaną "rządami z tylnego siedzenia". W koalicji AWS-UW, szef "Solidarności" Marian Krzaklewski nie wszedł do rządu, ale pociągał za wszystkie sznurki (lub przynajmniej miał takie ambicje) zza kotary, natomiast premierem był Jerzy Buzek. W sensie formalnym była to sytuacja "rządów szeregowego posła", analogiczna do tej, z którą mieliśmy do czynienia od 2015 roku;
• po wyborach w 2001 roku premierem został szef SLD Leszek Miller, zwany również "żelaznym kanclerzem", co dobrze definiowało zarówno jego pozycję partyjną, jak i - do czasu - rządową. Gdy SLD zaczęło się rozpadać z powodu afery Rywina, Miller pozostał do 2005 roku szefem Sojuszu, ale nie było go już w rządzie;
• w latach 2005-2007 mieliśmy swoisty mix rządów przeszłych: przez chwilę Jarosław Kaczyński kierował z "tylnego siedzenia" rządem Kazimierza Marcinkiewicza, a gdy kierownica wymknęła mu się z rąk, objął funkcję premiera i trzymał ją w żelaznym uścisku;
• również w latach 2007-2015 szefami rządów byli zarazem szefowie największego koalicyjnego ugrupowania - najpierw Donald Tusk, a od 2014 roku Ewa Kopacz.

Jak widać, z tak dysfunkcjonalną decyzyjnie i ustrojowo sytuacją, jak chce nam za chwilę zafundować Jarosław Kaczyński przy entuzjazmie Jacka Sasina, jeszcze nie mieliśmy w III RP do czynienia.