„Ten projekt jest wyrazem troski rządu o Polskę”. A nie miało być o uchodźców?

15 maja 2024 roku, w Sejmie posłowie i posłanki debatowali nad projektem nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Na czym polegają zmiany w ustawie, którą Sejm przyjął na początku marca 2022 roku, po rozpętaniu przez Rosję pełnoskalowej wojny przeciwko Ukrainie, pisaliśmy tu:

W ciągu dwóch lat niektóre przepisy stały się nieaktualne. Rząd pracuje nad uszczelnianiem systemu pomocy dla uchodźców wojennych, żeby wyeliminować nadużycia i poprawić rozwiązania, które się nie sprawdziły.

Najważniejsze zmiany to:

• przedłużenie ochrony tymczasowej dla uchodźców z Ukrainy do września 2025 roku. (Choć UE przedłużyła ochronę tymczasową dla obywateli Ukrainy do 4 marca 2025, polskie władze uznały, że warto wydłużyć ten okres. Chociażby ze względu na rok szkolny);
• numer PESEL będzie nadawany wyłącznie na podstawie ważnego dokumentu podróży;
• możliwość zmiany statusu pobytu w Polsce z ochrony tymczasowej na pobyt czasowy na trzy lata (karty CUKR);
• wprowadzenie obowiązku szkolnego dla dzieci z Ukrainy (wypłacanie 800 plus oraz inne świadczenia rodzinne będą uzależnione od realizacji obowiązku szkolnego);
• odejście od jednorazowego świadczenia (300 złotych) i wypłacanie 40 złotych dziennie za przyjmowanie uchodźców w domach prywatnych.

„Ten projekt jest wyrazem troski rządu o Polskę”

– (nie) trafnie zaczął (czy też od razu podsumował) poseł sprawozdawca Artur Jarosław Łącki, Koalicja Obywatelska.

„Ma na celu nie tylko pomoc uchodźcom wojennym z Ukrainy, ale przede wszystkim zmierza do podniesienia bezpieczeństwa państwa polskiego i wprowadzenia porządku prawnego oraz ładu administracyjnego w zakresie niesienia tej pomocy.

Ustawa została niezwykle starannie przygotowana, zdiagnozowano problemy i utrudnienia, wskazano kontrowersje i obszary podatne na nadużycia. Część świadczeń zostanie zniesiona. A te kontynuowane będą mniej podatne na ewentualne nadużycia” – kontynuował.

Natomiast od organizacji pozarządowych, działających na rzecz uchodźców wojennych słyszeliśmy, że

a „zmiany nie bazują na pełnych danych”.

„Jest kilka naprawdę dobrych zmian, mających niestety jakieś mankamenty, które w praktyce mogą doprowadzić do kompletnie odwrotnych skutków” – oceniła projekt ustawy w komentarzu dla OKO.press dr Magdalena Nazimek, ekspertka ds. rzecznictwa Konsorcjum Migracyjnego.

PiS: „Powinniśmy stopniowo wycofywać się z tej ustawy”

Posłowie Prawa i Sprawiedliwości utrzymują, żeby świadczenia 800 plus były uzależnione nie tylko od realizowania obowiązku szkolnego, ale również od złożenia wniosku o wydanie karty pobytu (CUKR).

Jak pisaliśmy wcześniej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, które pracowało nad nowelizacją ustawy, proponuje, by uchodźcy wojenni z Ukrainy mogli (według uproszczonej procedury) zmieniać status pobytu w Polsce z ochrony tymczasowej na pobyt czasowy na trzy lata. Zmiana statusu UKR na pobyt czasowy byłaby możliwa po aktualizacji danych w bazie PESEL UKR w organie gminy oraz po złożeniu elektronicznego wniosku do wojewody.

Warunkiem dla otrzymania pobytu jest też posiadanie aktywnego statusu UKR w dniu 4 marca 2024 i w dniu składania wniosku. Status UKR osoba powinna posiadać przynajmniej rok. Do tego zmiana byłaby możliwa, jeśli służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, nie wniosą sprzeciwu w sprawie zmiany statusu pobytowego. W razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku osoba otrzyma kartę pobytu z adnotacją „poprzednio posiadał ochronę czasową”. Uchodźcy będą mogli otrzymać karty pobytu dopiero w następnym roku, ponieważ powinny odbyć się przygotowania techniczne.

Posiadacz karty CUKR będzie miał dostęp do rynku pracy oraz inne prawa, które przysługują migrantom z kartami pobytu.

Posłowie PiS domagają się, żeby to

– mówił Paweł Szefernaker.

W razie uwzględnienia tej poprawki oraz przyjęcia projektu ustawy, to oznaczałoby, że

Ponieważ według innego przepisu uchodźcy powinni potwierdzać tożsamość przy nadawaniu numeru PESEL wyłącznie na podstawie ważnego dokumentu podróży. Osoby, które uzyskały PESEL UKR na podstawie innych dokumentów, będą zobowiązane aktualizować dane w gminie.

Ważny paszport

„Znamy dużo osób w starszym wieku, ludzi, którzy uciekali przed wojną w sytuacji ekstremalnej, ludzi, którzy już drugi rok mieszkają w Polsce na podstawie PESEL-u UKR i nieważnego dokumentu podróży. Nie wyobrażamy sobie, w jaki sposób oni będą wyrabiali paszporty i jak szybko” – mówił wcześniej OKO.press Oleksandr Pestrykov z Ukraińskiego Domu.

Osoby, które nie potwierdzą danych ważnym paszportem, nie będą mogły składać wniosku na kartę CUKR.

Według PiS takie rozwiązanie „pozwoli na szybsze przejście do normalnego funkcjonowania”.

„W naszym przekonaniu ta ustawa była przygotowana na szczególne warunki, kiedy do Polski przyjeżdżały dziesiątki, a nawet setki tysięcy uchodźców dziennie. Dziś uważamy, że powinniśmy stopniowo wycofywać się z tej ustawy, tak, żeby te osoby, [...] którzy przybyli także z Ukrainy, uciekając przed wojną, mogli funkcjonować normalnie, w oparciu o normalne, ogólne przepisy dotyczące wszystkich innych cudzoziemców” – mówił Paweł Szefernaker z PiS.

Posłowie tej partii (chociaż też podobne pytania padły z innych partii prawicowych) pytali również,

Konfederacja: „Funkcją państwa nie jest bycie Światową Organizacją Charytatywną”

Konfederacja również chce, jak mówił poseł Bartłomiej Pejo, „powrotu do normalności” i utrzymuje swoje stanowisko odnośnie do świadczeń socjalnych. Przecież nie będą dotować czy utrzymywać uchodźców „z pieniędzy ciężko pracujących Polaków”.

„UNHCR, agenda Organizacji Narodowej Zjednoczonych ds. uchodźców opublikowała raport sporządzony przez firmę doradczą Deloitte, który pokazuje, że obecność uchodźców w Polsce spowodowała wzrost gospodarczy i wzrost dochodów budżetu państwa. Uchodźcy przywieźli swoje pieniądze, uchodźcy pracują, płacą podatki. Są to spore podatki do skarbu państwa, ale też do budżetów miejskich – mówił OKO.press Mirosław Skórka, prezes Związku Ukraińców w Polsce.

„Podatki płacone przez osoby zatrudnione w Polsce legalnie zasilają również budżet miasta. 39 proc. z podatku PIT od każdej osoby trafia do budżetu miasta. Jeżeli te osoby nie korzystają z innych form pomocy miejskich, na przykład jakiś wsparcie dla dzieci, to miasto na nich zarabia.

I w tym sensie społeczność powinna też dać formy wsparcia dla uchodźców, którzy wymagają specjalnej pomocy” – tłumaczył Skórka.

Maciej Duszczyk, wiceminister spraw wewnętrznych, odpowiedzialny za nowelizację ustawy, mówił, że

„Jest to najwyższy wskaźnik w krajach OECD” – mówił Duszczyk. Dodał:

„Część posłów w swoich wystąpieniach mówiła tylko i wyłącznie o kwestiach wydatkowych. Natomiast musimy tu też pamiętać o kwestiach przychodowych: to są składki, ubezpieczenia społeczne, to jest popyt wewnętrzny, ponieważ te osoby przecież coś kupują w Polsce”.

Dwa lata wojny

Posłowie podkreślali to, że wojna trwa ponad dwa lata i tyle czasu Polska niesie pomoc. Poseł Witold Tumanowicz z Konfederacji mówił tak:

„Nie ma żadnych podstaw, aby utrzymywać przywileje socjalne dla Ukraińców. To już dwa lata. Mieli wystarczająco czasu, by nabrać samodzielności do życia w Polsce, zarówno pod względem edukacji, pracy, jak i mieszkania”.

Biorąc pod uwagę zmieniającą się sytuację na froncie, aktywne działania armii rosyjskiej na terytorium przygranicznym obwodu charkowskiego oraz informacje ukraińskiego wywiadu o ponownej możliwej ofensywie rosyjskiej również na obwód sumski, wydaje się, że odpowiedź jest jedna:

Miejscowe władze ewakuują ludność z regionów zagrożonych.

Mówienie o uchodźcach nie może kończyć się na mówieniu o grupie (licznej zresztą) osób, które przybyły do Polski wiosną 2022 roku. Do Polski uchodźcy przyjeżdżali miesiąc temu, tydzień, przyjeżdżają dzisiaj. To są niewielkie grupy, rodziny, pojedyncze osoby. Wyjeżdżają, ponieważ – jak mówiła uchodźczyni z Charkowa – „mieli nadzieję, że wojna się skończy, a ona się nie kończy”. Nie mają sił. Są wycieńczeni wojną psychicznie i finansowo.

Natomiast w naszej debacie mówimy, że przyjeżdżają osoby przygotowane, zdecydowane na wyjazd.

Nie możemy w żaden sposób pozbawić pomocy tych, którzy jeszcze nie zdążyli się adaptować. Jeszcze raz: nie wszyscy przebywają w Polsce dwa lata. Nie możemy zrównywać tych ludzi pod względem udzielania pomocy.

Sytuacja na froncie

A nawet ci, którzy są dwa lata. Są ludzie, którzy z różnych przyczyn nie stanęli na nogi.

Poseł Lewicy Arkadiusz Sikora jako jedyny wspomniał o tym, że „musimy być otwarci na wszelkiego rodzaju rozwój sytuacji na froncie i

Powiedział również, że Lewica jest zadowolona z kierunku prac nad ustawą, a

(jednorazowe świadczenie, od którego projekt ustawy odchodzi, chociaż wcześniej minister Duszczyk mówił, że niektóre przepisy, jak ten, będą w ustawie zamrożone i je będzie można przywrócić w razie potrzeby).

Wieczne interesy

Po debacie nad nowelizacją można odnieść wrażenie, że w centrum pomocy nie byli uchodźcy z Ukrainy, a interesy państwa polskiego i partii politycznych.

W Sejmie posłowie i posłanki mówili o dobrych zmianach, jednocześnie deklarując poparcie dla projektu ustawy, który przewiduje zniesienie finansowego wsparcia. O rekompensacie 40 złotych dziennie za przyjmowanie uchodźców w domach prywatnych czy mniejszych ośrodkach mówiono tak, jak by to była kwestia bez dyskusji. Oczywiście projekt zakłada, że pozostaną ośrodki zbiorowego zakwaterowania, gdzie mogą mieszkać m.in. najbardziej wrażliwe społecznie osoby. Jak osoby starsze czy takie, które nie mogą sobie same poradzić w obcym kraju.

Wcześniej zostały wprowadzone opłaty za zamieszkanie w takim ośrodku (nie dotyczy osób starszych, osób z niepełnosprawnością, kobiet w ciąży, osób samotnie wychowujących dziecko do roku życia, osób samotnie wychowujących co najmniej troje dzieci). Teraz planowane jest z 800 plus częściowej opłata za zamieszkanie w ośrodkach też za dzieci – 15 złotych dziennie.

Dobre zmiany

Wydaje się, że poruszając tematy wydatków na uchodźców, wspominając o ekshumacji szczątków Polaków w Ukrainie, o rolników i Zielonym Ładzie, mówiąc o zadbaniu przy okazji o polskie sprawy, mówiąc o ponadstandardowej pomocy dla obywateli Ukrainy, nazywając uchodźców wojennych uciekinierami, myląc asymilację z integracją,

• co ze mną będzie, jeśli ani ja, ani moje dwie córki nie mamy paszportów i pieniędzy, żeby je wyrobić w konsulacie, a pracy nie mogę znaleźć, ponieważ nie ma bezpłatnych kursów językowych w miejscowości w górach, gdzie mieszkamy, na płatne mnie nie stać;
• gdzie będziemy mieszkać, jeśli nie będziemy mogli płacić za mieszkanie 3500 złotych. Mąż otrzymuje wypłatę minimalną, po sześćdziesiątce nie chcą brać do pracy;
• wyjeżdżałem z rodziną spod okupacji. Jechaliśmy przez Rosję, wydaliśmy dużo pieniędzy na ten wyjazd. Nie mam ważnego paszportu, teraz Ukraina zawiesiła usługi konsularne dla mężczyzn bez rejestracji wojskowej…

I to tylko kilka sytuacji.

„Nikt nas nie zmusza do pomagania, to my, Polacy, chcemy pomagać”

Nie można zapomnieć o tym, że były też merytoryczne komentarze, na przykład dotyczące załączenia dzieci do polskiego systemu edukacji (od 1 września 2024 roku), kwestii wydłużenia terminu składania wniosków o warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza, lekarza-dentysty, pielęgniarki i położnej (o cztery miesiące do 24 października 2024 roku) czy też o dofinansowania nauki polskiego nie tylko dla dzieci z Ukrainy (według projektu może być wydłużony termin dodatkowych zajęcia z języka polskiego do 36 miesięcy), ale też dla osób, które starają się o uprawnienia do niektórych zawodów lekarzy, pielęgniarek, gdzie jest potrzebna znajomość języka (B1).

Jednym z przytomnych głosów była wypowiedź Urszuli Augustyn, posłanki KO, która tak mówiła:

„Jeden z posłów Konfederacji powiedział, że żąda normalności.

Życzyłabym Ukraińcom, żeby mogli żyć w normalnym świecie, w normalnym kraju, we własnym domu, żeby nie musieli zmagać się z tym wszystkim, z czym się zmagają. A wszystkie wypowiedzi państwa posłów, które idą w takim kierunku, że ktoś nas zmusza do czegoś… Nie, nikt nas do niczego nie zmusza.

I faktycznie UE pomaga także, bo nie jest kłopotem wzięcie pieniędzy, które potem służą temu, żeby ukraińskiemu uchodźcy, żeby dziecku, które naprawdę nie jest niczemu winne móc zorganizować normalną dobrą szkołę i normalny dobry dom, chociaż on nigdy normalny nie będzie, póki nie będzie we własnym kraju”.